Bliskowschodnia mozaika

Ks. Tomasz Jaklewicz: Kiedyś na kolędzie spotkałem Syryjczyka. Zapytałem go, czy jest muzułmaninem. Odpowiedział: „A słyszał ksiądz o Damaszku, o św. Pawle, chrześcijaństwo było u nas trochę wcześniej niż w Polsce…”. Było mi wstyd.
Bp Krzysztof Nitkiewicz: – Bliski Wschód kojarzy się nam z konfliktami między Izraelem a Palestyńczykami lub z wojną w Iraku. Zapominamy, że na tych obszarach rozegrały się najważniejsze wydarzenia z historii zbawienia. Abraham wyszedł z Ur Chaldejskiego. Chrześcijaństwo zrodziło się i rozwinęło na Bliskim Wschodzie. Tam odbywały się pierwsze sobory. Te ziemie mają fundamentalne znaczenie dla naszej wiary, choć są dziś zdominowane przez islam, a chrześcijanie stanowią niewielki procent społeczeństw. Bliskowschodni chrześcijanie są świadkami pierwotnego Kościoła jako potomkowie tych, którzy spotkali się z Chrystusem i słuchali Jego słów.

Chrześcijan na tych ziemiach jednak ciągle ubywa.
– Problem emigracji chrześcijan jest jednym z głównych powodów zwołania synodu poświęconego Kościołom Bliskiego Wschodu. Tylko z samego Iraku na skutek wojny wyemigrowało 40 proc. tamtejszych chrześcijan, między innymi do Skandynawii. W Izraelu chrześcijanie stanowią około 2 proc., w Syrii ok. 9–10 proc., w Libanie jeszcze do niedawna chrześcijanie stanowili większość, a dziś jest ich 40 proc.

Ktokolwiek był w Ziemi Świętej, jest zadziwiony różnorodnością wschodniego chrześcijaństwa. Czy można opisać elementy tej mozaiki?
– Podziały wynikają po części z faktu, że poszczególne Kościoły rosły w odmiennych kulturach (żydowskiej, greckiej, perskiej, indyjskiej itd). Dochodziła także kwestia interpretacji prawdy objawionej. Pierwsze sobory formułowały wyznania wiary, ale nie wszystkie Kościoły się pod nimi podpisywały. Na tym tle dochodziło do kolejnych pęknięć. Spierano się zwłaszcza o rozumienie Chrystusa, o tajemnicę Jego boskości i człowieczeństwa. Nieraz biskupi z dalszych terenów nie mogli po prostu dojechać na sobór i dlatego nie przyjęli jego postanowień. Dialog ekumeniczny pokazał, że wiele teologicznych sporów wynikało po prostu z problemów językowych.

Kiedy myślimy o chrześcijańskim Wschodzie, to kojarzy się nam schizma z 1054 r., kiedy od Rzymu oddzielił się Kościół bizantyjski (prawosławny).
– Pierwsze podział nastąpiły o wiele wcześniej. Już po soborze efeskim w 431 r. część chrześcijaństwa się oddzieliła. Ten Kościół, zwany nestoriańskim, prowadził misje, sięgając przez Chiny aż po Syberię. Dziś spadkobiercami tej wielkiej tradycji są chrześcijanie żyjący w Iraku i w Indiach. Kolejny duży podział nastąpił po soborze chalcedońskim w 451 r. Wtedy odłączyli się od jedności Koptowie, Ormianie i Syryjczycy.

Część z tych starożytnych Kościołów wschodnich uznała potem zwierzchnictwo papieża.
– Począwszy od XV wieku, na skutek kontaktów z Kościołem łacińskim, niektóre Kościoły wschodnie zaczęły powracać do jedności z Rzymem. Zachowywały swój ryt, język i tradycje, godząc się zarazem na jedność doktrynalną i uznanie uniwersalnej władzy papieża. W ten sposób powstawały katolickie Kościoły wschodnie. Dzisiaj jest ich 22 i należą do 5 wielkich starożytnych tradycji: aleksandryjskiej, antiocheńskiej, armeńskiej, chaldejskiej oraz bizantyjskiej. Najwięcej tych Kościołów jest na terenie Bliskiego Wschodu, choć nie mają one wielu wyznawców. Największy jest Kościół maronicki, działający głównie w Libanie, liczy ok. 3 mln wiernych.

Całe to bogactwo chrześcijańskich tradycji zostało prawie zupełnie zmiecione przez islam.
– Jednym z powodów tego, że islam tak szybko podbił te tereny, były podziały wśród chrześcijan. I do dziś brak jedności osłabia chrześcijaństwo. Jednym z celów synodu będzie ożywienie więzi tych wschodnich katolickich Kościołów z Rzymem, ale także umocnienie ich wzajemnych relacji.

Czy to będzie pierwszy tego typu synod?
– Prototypem był synod poświęcony Libanowi w 1995 r., zwołany przez Jana Pawła II. Jego głównym celem było umocnienie i jednoczenie podzielonych libańskich chrześcijan. Ten synod nawiązuje do tamtego.