Drukuj
Struktura oraz życie współczesne Kościoła Ewangelicko–Augsburskiego (Luterańskiego) w Rzeczypospolitej Polskiej
publikacja 18.06.2003 09:51
„Jeden święty, powszechny i apostolski Kościół”, jak wyznajemy wspólnie w nicejsko-konstantynopolitańskim wyznaniu wiary z lat 325, 381 i 589, znajduje się w partykularnych chrześcijańskich Kościołach zarówno Wschodu jak i Zachodu. Do nich należy Kościół Ewangelicko-Augsburski (=Luterański) w Rzeczypospolitej Polskiej.
Według Ksiąg Wyznaniowych (1580) luteranizmu, „...Kościół jest zgromadzeniem świętych, w którym się wiernie naucza Ewangelii i należycie udziela sakramentów. Do prawdziwej tedy jedności Kościoła wystarczy zgodność w nauce Ewangelii i udzielaniu sakramentów. Nie jest konieczne, aby wszędzie były jednakowe tradycje ludzkie albo obrzędy czy ceremonie ustanowione przez ludzi” [1]. Kościół jest zarówno „zgromadzeniem świętych i prawdziwie wierzących” (congregatio sanctorum et vere credentium), jak też „społecznością świętych” (comunio sanctorum). Przez Słowo Boże i sakramenty święte udzielany jest Duch Święty. Słowo i sakramenty są bowiem „kanałami łaski Bożej”.
Spis treści
Urząd posługiwania kościelnego
Aby to miało miejsce w zgromadzeniu wierzących, Pan Kościoła ustanowił urząd zwiastowania Słowa Bożego, oraz sprawowania i udzielania sakramentów świętych, „urząd kościelny” (Ministerium ecclesiasticum - posługa kościelna). To posługiwanie kościelne pochodzi z ustanowienia Bożego, a nie ludzkiego.
Zgodnie z nauką Nowego Testamentu istnieje w Kościele powszechne kapłaństwo wiernych, które ma udział w kapłaństwie Jezusa Chrystusa przez Chrzest Święty, który według ks. Marcina Lutra „jest prawdziwym święceniem kapłańskim”.
"Wszystko, co wydobyło się z Chrztu, jest już kapłanem, biskupem i papieżem" – tak lapidarnie i trafnie opisał Luter to, co jest istotą urzędu duchownego i jego sprawowania w protestantyzmie. Powinniśmy zawsze przypominać sobie o zasadzie kapłaństwa wszystkich wierzących, ponieważ samoświadomość Kościoła zasadza się na tym określeniu.
Obowiązkiem każdego wierzącego jest sprawowanie powszechnego kapłaństwa w swoim domowym Kościele, a więc w rodzinie, w otoczeniu, w społeczeństwie, w narodzie, ale także w Kościele przez udział w zarządzaniu Kościołem na wszystkich jego szczeblach. Protestantyzm nie zna pojęcia kapłaństwa hierarchicznego ani też episkopatu monarchicznego.
Mimo to jednak w publicznym zwiastowaniu Słowa Bożego i sprawowaniu sakramentów świętych („sacramenta administrare”) to samo kapłaństwo w Kościele mogą pełnić tylko osoby przez Kościół do tego w sposób właściwy przygotowane i powołane („Kościoły nasze nauczają o porządku w Kościele, że nikt nie powinien w nim nauczać publicznie lub sprawować sakramentów, jeśli nie jest należycie powołany.” ) [2] . Właściwym powołaniem na urząd jest wyświęcenie (ordinatio), zgodnie ze zwyczajem apostolskim przez modlitwę do Ducha Świętego i włożenie rąk „starszych”.
Luteranizm uznaje jeden urząd zwiastowania Słowa oraz sprawowania i udzielania sakramentów świętych, ponieważ w pierwszych zborach chrześcijańskich określenia „presbyteros” (starsi) i „episkopus” (biskupi) były określeniami zamiennymi tego samego urzędu (Por. Dz 20,17), a diakonat był funkcją pomocniczą w zborze, zajmującą się pracą charytatywną, aby apostołowie i ich następcy (prezbiterzy i biskupi) nie zaniedbali zwiastowania Słowa Bożego, modlitwy i sprawowania sakramentów świętych. [3] Ten jeden urząd miał w Kościele od czasów apostolskich wiele funkcji, ale trzy misje do spełnienia, które się zachowały były najważniejsze:
W Kościele Ewangelickim do początków XIX wieku zaniechano misji diakona i diakonisy, a często pracą charytatywną w parafii zajmował się jeden z ordynowanych księży, nazywany „diakonem” (Cieszyn, Parafia Św. Trójcy w Warszawie). Dopiero w połowie XIX wieku wskrzeszono błogosławioną służbę sióstr diakonis i erygowano domy macierzyste diakonis („Bethel” w Bielefeld, Düsseldorf, Hamburg, Neuendettelsau, Giżycko, Miechowice „Ostoja Pokoju”, Warszawa „Tabita”, „Eben-Ezer” w Dzięgielowie, Bielsko, Łódź).
Obecnie Kościół Luterański na świecie jest na etapie wprowadzania diakonatu i to zarówno męskiego jak i żeńskiego po za domami macierzystymi (tzw. „świecki” diakonat ludzi stanu wolnego lub też posiadających rodziny). Stało się to już wcześniej na szerszą skale w Kościele Luterańskim w Szwecji, w Finlandii.
Tak więc każda z tych misji urzędu posługiwania kościelnego ma nieco inne zadania do spełnienia, ale wszystkie są służbą dla Pana i Jego Ludu. Dlatego nasza Pragmatyka Służbowa, zgodnie z tradycją pierwotnego Kościoła i zgodnie z najstarszą tradycją reformacyjną, do każdej z tych misji urzędu posługiwania kościelnego przewiduje osobne święcenie, czyli ordynację. Natomiast do objęcia stanowiska proboszcza, dziekana, seniora, duchownych duszpasterstw środowiskowych i specjalistycznych nie wyświęca się, lecz wprowadza się w urzędowanie (instalacja).
Wszystkim duchownym luterańskim w Polsce od czasów Reformacji przysługuje staropolski tytuł „ksiądz” (Ksiądz Biskup, Ksiądz Radca, Ksiądz Dziekan, Ksiądz Proboszcz, Ksiądz Wikariusz, Ksiądz Prefekt). Kościół Luterański nigdy nie lekceważył i nie kwestionował „sukcesji apostolskiej” tzn. nieprzerwanego przekazywania wiary apostolskiej („succesio fidei”) w nauczaniu Kościoła i w trwaniu w nauce apostolskiej, oraz w przekazywaniu urzędu apostolskiego („succesio ordinis”) przez modlitwę i włożenie rąk biskupa lub duchownego, który z wyboru stoi na czele Kościoła. Luterański Kościół Szwecji i Finlandii od samego początku zatrzymał historyczny episkopat z okresu przed reformacyjnego wraz z „sukcesję episkopalną” (w roku 1531 pierwszy luterański Arcybiskup Uppsali Laurentius Petri otrzymał święcenia biskupie od ostatniego, 30 - tego katolickiego biskupa diecezji Västeras Petrusa Magni (1523 – 1534) mianowanego i wyświęconego w Rzymie przez papieża Klemensa VIII w r. 1523, który zresztą aż do śmierci pozostał biskupem diecezji Västeras)[4] , natomiast inne Kościoły luterańskie, które nie posiadały biskupa zachowały „sukcesję prezbiterską”, tzn. „prezbiterzy”, którzy powołani zostali przez synody poprzez wybór lub mianowanie i instalację na urząd zwierzchnika Kościoła ( Dziekan, Generalny Superintendent, Superintendent, Senior) nie posiadając historycznego urzędu biskupiego, dokonywali jednak także ważnej ordynacji przez tychże ustanowionych zwierzchników tak samo przez modlitwę i nałożenie rąk w asyście co najmniej dwóch innych księży.
Zresztą nawet teologia rzymsko - katolicka mówi, że norma, iż święcić może tylko biskup „jest normą prawa kościelnego, a nie prawa Bożego”. I dlatego podczas święceń prezbiteratu razem z biskupem ręce wkładali na głowy nowoordynowanych także prezbiterzy. I tak pozostało aż po dzień dzisiejszy, również w naszym Kościele. Jeżeli pewne Kościoły nie uznają luterańskiego urzędu duchownego i twierdzą, że sukcesja apostolska w Kościele luterańskim została przerwana lub nie istnieje, to wtedy luteranie przypominają, iż historia Kościoła zna także z czasów przedreformacyjnych przykłady święcenia duchownych, które nigdy nie były kwestionowane, a udzielone były nie przez konsekrowanych biskupów katolickich, lecz przez prezbiterów katolickich i to w dodatku za zgodą papieży [5]
Mimo to papież Leon XIII w bulli z roku 1896: „Apostolicae cure” o święceniach anglikańskich porusza także problem ordynacji luterańskiej pisząc: „...oświadczamy i ogłaszamy, że święcenia udzielane w obrządku anglikańskim stały się całkowicie nieważne i nie posiadają żadnego znaczenia.” [6] Komisja powołana przez papieża Leona XIII orzekła a komisja kardynałów ogłosiła, „...że święcenia w pierwszych pokoleniach Kościoła anglikańskiego były nieważne z braku należytej formy i właściwej intencji”, a to ze względu na nowy rytuał – „Ordinal” Edwarda VI z roku 1550. Nieważność motywuje się między innymi tym, że „... Anglikanie w 1550 r. nie uznawali tego, że święcenia kapłańskie dają władzę nad sakramentami; widzieli w nich tylko rodzaj publicznego ogłoszenia posłannictwa, jakie – na wzór luteranów – kandydat otrzymywał od zwierzchników społeczności.” [7] Dla luteran jest takie stwierdzenie zupełnie niezrozumiałe z tego powodu, że właśnie w Księgach wyznaniowych luteranizmu wyraźnie jest powiedziane, że właśnie dla publicznego zwiastowania Słowa Bożego i sprawowania świętych Sakramentów konieczny jest urząd Kościoła. [8] Uznanie przez Kościół Rzymsko – Katolicki anglikańskich, a tym samym i luterańskich święceń (ordynacji) za nieważne z powodu przerwania ciągłości sukcesji apostolskiej między innymi dlatego, że Kościół anglikański i Kościoły luterańskie wprowadziły inne modlitwy konsekracyjne jest co najmniej dziwne i niepojęte, skoro w ostatnich latach Kościół Rzymsko – Katolicki także wprowadził nie tylko inne modlitwy, ale nawet cały obrzęd święceń został zmieniony[9] .
Z drugiej strony Nowy Testament nie podaje żadnych wzorów modlitw podczas wkładania rąk, ani też Apostoł Paweł nie pytał się Apostoła Piotra czy może na wybranych włożyć ręce i przekazać im misję zwiastowania Słowa Bożego i sprawowania Sakramentów Świętych. Dlatego nic dziwnego, że diametralnie innego zdania co do święceń anglikańskich był Kościół Starokatolicki Utrechtu, którego święceń nawet Rzym nie podważa. Pismem z dnia 2 czerwca 1925 r. Kościół Starokatolicki Utrechtu poinformował anglikańskiego Arcybiskupa Canterbury, „że Kościół holenderski „po długich badaniach i poważnych studiach” doszedł do przekonania, że w Kościele anglikańskim nie została przerwana sukcesja apostolska, a także formularz święceń biskupich Edwarda VI musi być uznany za ważny.” [10] Toteż Kościół Anglikański zawarł porozumienie z Kościołem Starokatolickim Unii Utrechckiej, na mocy którego biskupi starokatoliccy czynnie uczestniczą w święceniach anglikańskich i odwrotnie. Natomiast skandynawskie i nadbałtyckie Kościoły luterańskie zawarły z Kościołem anglikańskim podobną deklarację w fińskiej miejscowości Porvoo (13 X 1992 r.), na mocy której wzajemnie wszystkie te Kościoły uczestniczą w święceniach, jak też i w Komunii Świętej. Kościół Anglii (Church of England) i Kościół Ewangelicki Niemiec (EKD) w roku 1988 podpisały również podobną Wspólną Deklarację Miśnieńską. [11]
Księgi Wyznaniowe luteranizmu wyraźnie stwierdzają: ”Jeśliby biskupi spełniali w sposób należyty swój obowiązek i troszczyli się o Kościół i Ewangelię, można by im w imię miłości i spokoju, ale nie z musu, pozwolić by ordynowali i konfirmowali nas i naszych kaznodziejów...”[12] . Ponieważ tego warunku ówcześni biskupi katoliccy na terenie niemieckim nie mogli spełnić, dlatego z konieczności luteranie musieli sami ordynować, i to na podstawie Nowego Testamentu. Chociaż na terenie Prus Książęcych dotychczasowi biskupi katoliccy pozostali jako biskupi ewangeliccy np. pierwszy biskup sambijski Jerzy von Polentz (1478-1550) w Królewcu, czy biskup pomezański Erhard von Queiss (1523), [14] to jednak po za Szwecją, ze względu jednak na brak wyświęconych biskupów, zarówno luteranie, jak też i inni protestanci w wielu Kościołach krajowych od czasów Reformacji, udzielali święceń – ordynacji z konieczności przez tych duchownych, którzy byli przez Synody legalnie wybrani na urząd zarządzania Kościołem, lub całą prowincją kościelną, a więc, którzy sprawowali urząd nadzoru (episkope) Kościoła[14] .
To że sprawa Urzędu Kościoła była od samego początku i zawsze bardzo poważnie traktowana przez Kościół luterański świadczy choćby i to, że nauczyciele ze Śląska Cieszyńskiego wyjeżdżali do Konsystorza aż do Wittenbergi, a później do Legnicy (1562), do Brzegu nad Odrą (1564-1740), do Wrocławia (1619), aby zdać egzamin kościelny i przyjąć ordynację z rąk generalnego superintendenta (duchowny zwierzchnik prowincji kościelnej), czy też superintendenta (zwierzchnik mniejszych okręgów kościelnych), który w asyście conajmniej dwóch innych księży dokonywał ordynacji. Natomiast na Mazurach, jak wyżej stwierdziliśmy, byli biskupi, a później do służby przyjmowano często byłych księży katolickich z Polski (np. ks. Stanisław z Krakowa w Działdowie, ks. Maciej Wannovius w Sorkwitach, ks. Jakub Wilamowski w Mikołajkach, ks Andrzej Samuel w Dąbrównie, ks. Malecki w Ełku, ks. Jan Seklucjan w Królewcu), którzy już jako wyświęceni w Polsce księża katoliccy, bez ponownej ordynacji pełnili funkcje duchowne w Kościele Ewangelickim i dalej go przekazywali swoim następcom, gdyż Kościół luterański w przeciwieństwie do Kościoła Rzymsko – Katolickiego, nigdy nie kwestionował, podobnie jak i chrztu, tak i ważności święceń katolickich.
Znaczenie historycznej sukcesji apostolskiej biskupów w Polsce szczególnie podkreślali Bracia Czescy (Unitas Fratrum - Jednota Braterska), którzy osiedlili się w Wielkopolsce - 1548 (Leszno Wlkp., Żychlin k/ Konina) i przyznawali się do Konfesji Augsburskiej. Historyczną sukcesję apostolską biskupów sami bowiem otrzymali od włoskich Waldensów w roku 1467 i przekazywali ją nieprzerwanie swoim biskupom uważając ją za wielkie dobrodziejstwo Kościoła, którego nie należy lekceważyć, ani się nigdy pozbyć. Tę sukcesję biskupią otrzymali biskupi, którzy nieraz z różnych względów nazywani byli „seniorami” (starszymi) i „konseniorami”. Znani z nich to biskupi: Daniel Ernest Jabłoński, Jan Amos Komeński, Piotr Jabłoński, Mikołaj Gertichius, Bythner, Dawid Nitschmann i Mikołaj hr. Zinzendorf (Herrnhut).
Reformacja luterańska nigdy nie była też przeciwna ani „sukcesji apostolskiej”, ani tym bardziej episkopatowi. Była natomiast przeciwna „episkopatowi monarchicznemu”, a więc jednoosobowemu kierownictwu i zarządzaniu Kościołem. Toteż w ostatnim stuleciu XX wieku, w czasach dążności ekumenicznych, dzięki lepszemu zrozumieniu „powszechności” (a więc „katolickości”) i „ekumeniczności” Kościoła, w wielu Kościołach luterańskich na świecie przyjmowano od luterańskiego Kościoła Szwecji (Svenska Kyrkan) historyczną sukcesję apostolską biskupów (Estonia 1918, Łotwa 1922, Słowacja 1925, Finlandia ponownie w r. 1934, Niemcy 1975, Rosja 1994, Litwa, Indie, Afryka, Kanada, Ameryka).
Podobnie było też i w naszym polskim Kościele Ewangelicko - Augsburskim.[15] Poprzez czynny udział w konsekracji biskupa Janusza Narzyńskiego (6 IV 1975 r.) nie tylko biskupa Kościoła Andrzeja Wantuły (1959-1975), lecz także dwóch innych biskupów posiadających skandynawską sukcesję apostolską: biskupa generalnego Jana Michalko z Bratysławy (1970 -1989) i biskupa Władysława Kiedronia z Czeskiego Cieszyna (1971-1992), także Kościół luterański w Polsce tym samym otrzymał skandynawską sukcesję apostolską. Obecnie wszyscy luterańscy biskupi w Polsce posiadają historyczną sukcesję apostolską biskupów, którą otrzymali przez modlitwę do Ducha Świętego i włożenie rąk innych biskupów, przede wszystkim luterańskich biskupów krajów skandynawskich (Szwecja, Finlandia), krajów nadbałtyckich (Łotwa, Estonia i Litwa), Słowacji, Czech, Niemiec, którzy ją albo przez wieki zachowali, lub też dopiero w ostatnich dziesiątkach lat także przyjęli łańcuch przekazywania urzędu biskupiego.
Z dwunastu biskupów z całej Europy, którzy wkładali ręce podczas konsekracji Biskupa Jana Szarka w dniu 3 maja 1991 r. cztery nazwiska biskupów wypada tu wymienić dla potomnych: bp Janusz Narzyński, bp. Johannes Hanselman ( zm. 2 X 1999 r., były Prezydent ŚFL, Monachium, konsekrowany m.in. przez szwedzkiego biskupa Sunklera 28.9.1975 r.), bp Olavi Rimpiläinen (Oulu, Finlandia), bp Tord Harlin (Uppsala). Natomiast w święceniach biskupich (konsekracji) aktualnego Zwierzchnika Kościoła Ks. Biskupa Janusza Jaguckiego w Święto Epifanii, dnia 6 stycznia 2001 r. czynny udział przez modlitwę i włożenie rąk wzięli udział oprócz Biskupa Kościoła dr. Jana Szarka, Biskupa – Seniora dr. Janusza Narzyńskiego i wszystkich polskich biskupów diecezjalnych, także biskupi: Walter Jagucki z Leeds (Anglia) (konsekrowany w Londynie m.in. przez szwedzkiego Biskupa Diecezji Linköpings Martina Linda w dniu 27 maja 2000 r.), Paavo Kortekangas z Finlandii (Biskup Diecezji Tampere od 1981 r), wiceprezydent ŚFL bp gen. Julius Filo z Bratysławy (Słowacja), biskup SELK-u Diethard Roth z Hanoweru (RFN), bp Klaus Wollenweber z Görlitz (RFN), bp Herwig Sturm z Wiednia (Austria), bp Władysław Volny z Czeskiego Cieszyna (Czechy)
Poprzez czynny udział w konsekracji Ks. Biskupa Ryszarda Bogusza przez nałożenie rąk przez biskupów bratnich Kościołów: ewangelicko-unijnego (bp Joachim Rogge), ewangelicko-reformowanego (bp Zdzisław Tranda), starokatolickich Unii Utrechckiej (bp Wiesław Skołucki i bp Zdzisław Koralewski), prawosławnego (abp Jeremiasz – Jan Anchimiuk), rzymsko-katolickiego (bp Jan Tyrawa), a tym samym za pośrednictwem Księdza Biskupa Ryszarda Bogusza w konsekracjach biskupów: Mieczysława Cieślara, Ryszarda Borskiego, Janusza Jaguckiego, Tadeusza Szurmana (wkładał ręce i przekazał starokatolicką sukcesję apostolską również bp Jerzy Szotmiller). Tak więc przekazana została po raz pierwszy od czasów Reformacji naszemu Kościołowi w Polsce także „ekumeniczna sukcesja apostolska” wszystkich historycznych Kościołów.
Nasza najnowsza Pragmatyka Służbowa z r. 1999 przyjęta przez Synod Kościoła ustaliła, że:
W ten sposób zostaje zachowana starokościelna i staroluterańska tradycja i porządek odnośnie ordynacji duchowieństwa w naszym Kościele. Tak więc obecnie w naszym Kościele w Polsce episkopalną sukcesję apostolską posiadają wszyscy nasi biskupi[16] , a więc:
Struktura organizacyjna Kościoła
Kościół Ewangelicko – Augsburski (Luterański) w Polsce posiada ustrój kościelny, który można określić jako ustrój kościelny „synodalno - konsystorsko-episkopalny”.
Synod Kościoła:
Najwyższą władzą ustawodawczą Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP jest SYNOD KOŚCIOŁA, który liczy 67 członków.
W skład Synodu Kościoła wchodzą z urzędu:
oraz:
Synod Kościoła wybiera ze swego grona:
świeckiego Wiceprezesa Konsystorza (którym jest obecnie mgr inż. Adam Pastucha) oraz po 3 radców konsystorskich z grona duchownych (ks. Jan Badura, ks. Piotr Gaś i ks. Janusz Sikora) i 3 radców świeckich (mgr inż. Wojciech Filipp, mgr inż. Wilhelm Lorek i mgr Maciej Oczkowski).
Synod zbiera się w Warszawie na sesję zwyczajną wiosną (kwiecień) każdego roku, oraz na jesiennej (październik – listopad) sesji nadzwyczajnej w jednej z Parafii Kościoła. Synod pracuje przez cały rok w komisjach synodalnych, które składają corocznie sprawozdania ze swoich prac i przedkładają Synodowi gotowe wypracowane materiały do zatwierdzenia i polecenia w całym Kościele (np. programy i podręczniki katechetyczne, Śpiewnik Kościoła, Agendy).
Pomiędzy sesjami Synodu, pracuje Rada Synodalna na czele z Prezesem Synodu. Zajmuje się ona głównie prawami i regulaminami Kościoła, wykładem Prawa Kościelnego, przygotowuje tematykę i program sesji synodalnych.
Konsystorz, który jest organem wykonawczym Synodu i sprawuje kierownictwo Kościoła, zajmuje się codziennymi sprawami Kościoła, zbiera się raz w miesiącu na swych posiedzeniach w Warszawie, lub też na sesjach wyjazdowych. Pracami Konsystorza kieruje Biskup Kościoła i Wiceprezes Konsystorza. Biskupowi Kościoła przysługuje prawo uczestniczenia i przewodniczenia zebraniom we wszystkich diecezjach, parafiach i organizacjach kościelnych na terenie całego Kościoła. W szczególnie trudnych lub bardzo ważnych sprawach Kościoła w Polsce na wspólnym posiedzeniu zbiera się Rada Synodalna wraz z Konsystorzem.
DIECEZJA. Kościół Ewangelicko – Augsburski w RP tworzy 6 diecezji (cieszyńska, katowicka, mazurska, pomorsko-wielkopolska, warszawska i wrocławska). Wybrani świeccy przedstawiciele wszystkich parafii Diecezji wraz ze wszystkimi duchownymi Diecezji stanowią Synod Diecezjalny.
Synod Diecezjalny wybiera:
Parafie Diecezji współpracują w różnoraki sposób ze sobą (Diecezjalny Zjazd Chórów, spotkań młodzieżowych, dzieci, konfirmantów, niewiast, katechetów). Biskup Diecezjalny zazwyczaj raz w miesiącu a conajmniej co trzy miesiące w diasporze zgromadza wszystkich księży na konferencjach teologicznych i diecezjalnych, na których omawiane są ważne sprawy życia duchowego i administracji Kościoła. Biskup Diecezjalny wraz z Radą Diecezjalną raz na pięć lat przeprowadza wizytację Parafii.
PARAFIA (i Filiały).
Parafie w diecezji tworzą samodzielne jednostki kościelne posiadające osobowość prawną.
Słowo parafia pochodzi z języka greckiego i oznacza obszar, terytorium, na którym żyje dana wspólnota; w staropolszczyźnie nazywano ją zborem. Parafia jest najmniejszą jednostką administracyjną, najmniejszym ogniwem Kościoła. Według przyjętego w naszym Kościele kryterium, parafia powinna posiadać świątynię, dom parafialny bądź plebanię, oraz stałego duchownego. Tak ukształtowana wspólnota lokalna ma do spełnienia tę samą rolę, co cały Kościół, który według Wyznania Augsburskiego, art. VII, jest zgromadzeniem świętych, w którym wiernie naucza się Ewangelii i udziela sakramentów zgodnie z ustanowieniem Chrystusa.
Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce ma w chwili obecnej 130 parafii i 151 filiałów.
Najwyższą władzą Parafii jest:
Zgromadzenie Parafialne składające się z członków Parafii, którzy są konfirmowani, ukończyli 18 rok życia i opłacili składkę kościelną (1 procent od dochodu) za miniony rok.
Zgromadzenie Parafialne dokonuje wyboru:
Proboszcz jest duchownym zwierzchnikiem i pasterzem (stąd w niektórych krajach nazywany jest „pastor”, łac. „Pastor” znaczy „Pasterz”) Parafii. Do pomocy w dużych parafiach może być wybrany proboszcz pomocniczy, lub wikariusz przydzielony przez Konsystorz.
W Parafiach i Filiałach, w których nie ma stałego, wybranego proboszcza, Konsystorz mianuje proboszcza - administratora ze wszystkimi uprawnieniami proboszcza. Może on jednak, podobnie jak wikariusz, gdy zajdzie taka potrzeba, być przeniesiony przez Konsystorz na inne stanowisko i do innej parafii.
Od dnia 28 listopada 1999 r. do urzędu duchownego jako pomocniczy urząd, Kościół włączył także stałych: diakonów, diakonki i siostry diakonise. Ich zadaniem jest zajmowanie się głównie pracą charytatywną, diakonijną, dydaktyczną, liturgiczną, oraz wszelką pomocą biskupom i proboszczom. Diakoni muszą zgodnie z Pragmatyką Służbową ukończyć odpowiednie studia o profilu teologiczno – pedagogicznym, zdać egzamin przed Kościelną Komisją Egzaminacyjną, otrzymać przydział pracy (powołanie przez konkretną parafię) i zostać wyświęconym (ordynowanym) do tej służby przez Biskupa Diecezjalnego.
Ordynacja diakonacka nie uprawnia jednak do:
Parafią zarządza Rada Parafialna, w skład której wchodzą: proboszcz i inni etatowi duchowni Parafii, przedstawicielki lub przedstawiciel katechetów (diakonów), oraz od 6 do 25 wybranych przez Zgromadzenie Parafialne parafian. Rada Parafialna ze swego grona wybiera: prezesa, ewent. kuratora, sekretarza i skarbnika, którzy stanowią Prezydium Rady Parafialnej. Prezesem Rady Parafialnej może być Proboszcz lub świecki członek Rady Parafialnej. Jeżeli Prezesem jest Proboszcz to jego zastępcą jest zawsze Kurator Parafii (świecki członek Rady Parafialnej). Proboszcz jest duchownym zwierzchnikiem Parafii i reprezentuje Parafię przed władzami świeckimi. Natomiast organami osób prawnych jest: Zgromadzenie Parafialne, Rada Parafialna i Proboszcz.
W większych parafiach przydzielony zostaje w celu przygotowania się do samodzielnego stanowiska - wikariusz (duchowny po ordynacji - „vicarius” = zastępca), który pod kierunkiem proboszcza lub biskupa wykonuje wszystkie wyznaczone mu prace i zadania. Wikariat trwa conajmniej trzy lata. Wikariat w odróżnieniu od diakonatu jest przejściową funkcją w Kościele. Po zdaniu II egzaminu kościelnego (proboszczowskiego) i conajmniej po 3 latach wikariatu może przez Konsystorz zostać mianowany proboszczem – administratorem, a po ukończeniu 5 lat od ordynacji, wikariusz może zgłosić się na wakujące stanowisko proboszcza. W ostatnich latach erygowano nowe parafie, a mianowicie: Brenna - Górki, Wieszczęta - Kowale, Wisła – Czarne (1994), Wisła – Głębce (1994), Wisła - Jawornik (1994), Wisła – Malinka (1994), Tychy (1996), Ustroń - Bładnice (2000) i Piła (2000).
Głównym zadaniem parafii jest skupianie wiernych wokół życia kościelnego, którego centralnym punktem jest nabożeństwo, ponieważ nabożeństwo integruje całą wspólnotę (staropolskie „zbór”), wszystkich jej członków i skupia poszczególne dziedziny pracy parafialnej.
Nabożeństwo sercem Kościoła
Kościół Luterański zna wiele form życia religijnego, ale w centrum stoi zawsze nabożeństwo. Nabożeństwo jest sercem Kościoła. Porządek nabożeństwa luterańskiego w zasadzie nie odbiega od porządku nabożeństwa wczesnochrześcijańskiego i średniowiecznego, od porządku mszy Kościoła Zachodniego czy Liturgii Eucharystycznej Kościoła Wschodniego. Różni się jedynie od nich teologicznie. Reformator ks. dr Marcin Luter dokonując reformy mszy rzymskiej sprawowanej wówczas według rytu średniowiecznego (przed mszą trydencką) usunął z niej jedynie to co „que sonant oblationem” („co zalatuje ofiarą”). Nabożeństwo luterańskie zwane też jest jeszcze w luterańskich krajach skandynawskich „mszą”, nie jest jednak powtórzeniem bezkrwawej ofiary Jezusa Chrystusa składanej Bogu przez ludzi (kapłana), lecz ofiarą Boga darowaną w Jezusie Chrystusie ludziom, jest wspomnieniem i „uobecnieniem” w Słowie i Sakramencie ofiary Chrystusa. Istotę nabożeństwa ewangelickiego można określić słowami Reformatora Marcina Lutra z jego kazania wygłoszonego podczas poświęcenia kościoła zamkowego w Torgau (Torgawa) w roku 1544 w słowach: „... aby tu nic innego się nie działo, jak tylko aby sam Pan Chrystus przemawiał do nas w Słowie Swoim świętym, a my abyśmy z Nim rozmawiali przez modlitwę, psalmy i pieśni pochwalne.”
Dzisiejsze nabożeństwo luterańskie opiera się na trzech zasadniczych pracach liturgicznych ks. dr. Marcina Lutra:
„O porządku Służby Bożej w zborze” wydanej na Wielkanoc 1523 r. [17]
„ Formuła Mszy i Komunii z grudnia 1523 r. [18]
„ Msza niemiecka z jesieni 1526 r. [19]
W tych opracowaniach Marcin Luter wyznaczył granice jak daleko może pójść reforma z jednej strony, oraz jak daleko można i należy pozostać przy dotychczasowej tradycji katolickiej.[20] Tego zdania byli także autorzy powstających w czasach reformacji tzw. „porządków kościelnych”, które służą nam także po dzień dzisiejszy.[21]
Liturgia luterańska od XVI wieku sprawowana jest w każdym kraju w języku narodowym wiernych, a więc w Polsce w języku polskim.
Liturgia naszego Kościoła składa się z dwóch głównych części: Liturgii Słowa i Liturgii Sakramentu Ołtarza. Obie te części złączone są ze sobą w jedną całość. W Liturgii Słowa głównym wierzchołkiem jest zwiastowanie Słowa Bożego (kazanie). Nabożeństwo luterańskie nie może być odprawione bez kazania, bez zwiastowania Słowa Bożego. Ta część zawsze kończy się Powszechną Modlitwą Kościoła, która tak jak wyznanie wiary jest odpowiedzią na „żywy głos Ewangelii” („viva vox evangelii” ). Drugą częścią nabożeństwa jest sprawowanie i udzielanie wiernym Sakramentu Ołtarza. Zarówno bowiem w Słowie, jak i w Sakramencie przychodzi do nas i jest wśród nas obecny Jezus Chrystus. W Sakramencie Ołtarza „słowo staje się ciałem”, Jezus – Słowo uobecnia się wśród nas. Wprawdzie Kościół Luterański zna także tylko nabożeństwa Słowa, ale powinno się dążyć, aby Sakrament Ołtarza był jak najczęściej sprawowany w nabożeństwie głównym. Bowiem nabożeństwo główne bez Sakramentu Ołtarza przestaje być nabożeństwem „głównym”. W czasie nabożeństwa w liturgii wstępnej po czytaniach Słowa Bożego, a przed wyznaniem wiary apostolskiej odbywa się także Sakrament Chrztu Świętego. Do nabożeństwa należą także modlitwy dziękczynne i przyczynne, oraz wspomnienia umarłych. Oprócz nabożeństw niedzielnych i świątecznych, Kościół nasz zna także nabożeństwa tygodniowe: poranne i wieczorne, adwentowe, pasyjne i okolicznościowe. Nasze nabożeństwa są organizowane w kościołach i kaplicach parafialnych we wszystkie niedziele i święta kościelne, ale także i w tygodniu, zwłaszcza w czasie adwentu i w czasie pasyjnym, a w kościołach i kaplicach filialnych zazwyczaj co najmniej dwa razy w miesiącu. Frekwencja waha się od 20 do 40 procent w parafiach miejskich, w innych dochodzi nawet do 80 procent.
ROK KOŚCIELNY: Każde nabożeństwo osadzone jest w konkretnej porze roku kościelnego, a jego liturgia ma także związek z rokiem kościelnym. Rok kościelny jest to chrześcijański podział czasu ustanowiony przez Kościół, w którym zwiastowane jest zborowi poselstwo o zbawieniu w Jezusie Chrystusie. Rok kościelny dzieli się na: półrocze Pana (część świąteczna) od 1 Niedzieli Adwentu do Święta Trójcy Świętej (trzy okresy świąteczne: Boże Narodzenie (Adwent, Czas Narodzenia Pańskiego i Epifanii), Wielkanoc (od Środy Popielcowej rozpoczyna się czas pasyjny zwany także Wielkim Postem z Wielkim Tygodniem jako okresem szczytowym, oraz Wielkanoc, Wniebowstąpienie Pańskie), oraz Zesłanie Ducha Świętego. Podsumowaniem wszystkich świat ku uczczeniu Boga w Trójcy Świętej Jedynego jest Święto Trójcy Świętej. Drugą częścią roku kościelnego jest półrocze Kościoła (część bezświąteczna) rozpoczynające się w 1. Niedzielę po Trójcy Świętej (niedziel po Trójcy Świętej jest do 27, trzy ostatnie poświęcone są eschatologii, czyli sprawom ostatecznym, rzeczom przyszłym, wieczności). W tym okresie jest także wiele świąt poświęconych Apostołom (np. 29 czerwca), Ewangelistom, pamiątki poświęcenia kościołów, Archanioła Michała (29 września), Dziękczynne Święto Żniw (1. niedziela po św. Michale, a więc po 29 IX), Pamiątka Reformacji (31 października), Pamiątka Umarłych (1 listopada). Życie ewangelika mocno związane jest z rokiem kościelnym, zwłaszcza z adwentem i czasem pasyjnym wraz z ich głównymi świętami. Wtedy częściej niż zazwyczaj, ewangelicy związani z tradycją przystępują do Stołu Pańskiego, a dzieci i młodzież biorą czynny udział w nabożeństwach poprzez śpiewy i deklamacje.
Paramenty i stroje liturgiczne
Z nabożeństwem i rokiem kościelnym związane są także paramenty i stroje liturgiczne. Zarówno stroje liturgiczne jak i wyposażenie świątyń, luteranizm uważa za tak zwane „adiafora” tzn. „rzeczy nieistotne”. Stąd w luteraniźmie w tych sprawach panuje wielkie bogactwo i wielka różnorodność form liturgicznych i zwyczajów.
W czasach Reformacji (wiek XVI – XVIII) używano w kościołach luterańskich średniowiecznych szat liturgicznych w kolorach ustalonych od wieków przez Kościół. Zasadniczym kolorem liturgicznym był kolor biały (czystość, światło), następnie ustalono inne kolory: zielony (nadzieja), czerwony (męczeństwo, Duch Święty, Kościół, miłość), fioletowy (pokuta), czarny (żałoba), różowy (3. Niedziela Adwentu, oraz Niedziela Laetare w Poście), niebieski (niewinność, kolor Marii Panny). W Polsce używano szat „katolickich”, tzn. strojów liturgicznych Kościoła Powszechnego. Prof. dr Oskar Bartel pisze o czasach reformacji w Polsce: „Ministrowie Słowa Bożego (z łac. „Minister Verbi Divini”, czyli duchowni ewangeliccy – uwaga JG) odprawiali nabożeństwa wg przez siebie opracowanego układu, w szatach liturgicznych Kościoła katolickiego” [22] Dopiero później, zwłaszcza w Europie Środkowej, pod wpływem kalwinizmu, a zwłaszcza od roku 1811 tzn. od wydania dekretu przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III, oraz od wprowadzenia przez niego w roku 1817 tzw. „Unii Staropruskiej” najpierw w Prusach, a później i w innych krajach, zamiast „stroju liturgicznego” („Liturgischentracht”) zaczęto używać „stroju urzędowego” („Amtstracht”) w postaci czarnej togi profesorskiej z białą kryzą lub befką. Jednak np. na Śląsku Cieszyńskim i w Słowacji pozostawiono białą komżę bez rękawów. Dawne stroje liturgiczne pozostały jednak w Europie Północnej i w innych częściach świata (Ameryka, Australia, Afryka, Kanada, Indie).
Dziś luteranie na świecie używają do nabożeństw: od czarnej profesorskiej togi z befką (Niemcy i niektóre kraje Europy Środkowej), poprzez komżę (Słowacja, Czechy, Polska), aż do alby i stuły w kolorze liturgicznym, a także ornatu, kapy (pluwial), biskupi mitry i pastorału biskupiego (kraje skandynawskie, kraje nadbałtyckie, Afryka, Australia, Ameryka, Kanada, Indie). Na takie bogactwo form liturgicznych zezwalają luterańskie księgi symboliczne. Dlatego też od samego początku światowy luteranizm reprezentuje liturgiczne bogactwo form i „jedność w różnorodności.” Dzisiaj jako ogólonoluterański i światowy strój liturgiczny oprócz czarnej togi uważają luteranie jednak białą (kremową, jasną) skandynawską albę z kolorową stułą odpowiadającą kolorowi roku kościelnego.
Również w Polsce najnowsza Pragmatyka Służbowa z dnia 28 listopada 1999 r. dopuszcza dla luterańskich księży i biskupów trzy alternatywne stroje liturgiczne:
Diakoni natomiast mają prawo używania białej alby ze stułą założoną na lewym ramieniu i związaną lub spiętą pod prawą ręką. Siostry diakonise używają do stroju urzędowego swoje własne stroje, a do stroju liturgicznego mają prawo używania alby i stuły, oprócz tego diakonki – katechetki mogą używać specjalnej czarnej togi diakonackiej z białym żabotem, a mężczyźni diakoni - katecheci lub ewangeliści białej alby ze stułą lub czarną tunikę.
Ponieważ alba używana była już w pierwotnym Kościele chrześcijańskim jako strój chrzestny dla wszystkich bez wyjątku chrześcijan, dlatego po dzień dzisiejszy w Kościele może być używana (oczywiście bez stuły) w służbie Bożej także i przez nieordynowanych (np. studenci teologii, praktykanci, lektorzy, organista, kościelny). W ostatnich latach w naszym Kościele wiele parafii za przykładem luterańskich parafii skandynawskich i amerykańskich wprowadziło dla konfirmantów również białe alby. Zwyczaj ten przedstawia głęboką starochrześcijańską symbolikę a także jest on bardzo praktyczny zarówno dla konfirmantów jak ich rodziców.
Jakie jest działanie naszego Kościoła poprzez swoje struktury?
Struktury Kościoła muszą emanować na całe życie Kościoła. W przeciwnym przypadku Kościół i jego struktury stają się martwe i nikomu niepotrzebne.
Po upadku w Polsce w roku 1989 systemu totalitarnego, Kościół zyskał na nowo zupełną wolność i niezależność od struktur politycznych naszego Kraju. Kościół nasz nigdy nie żądał uprzywilejowania, ale pełnej wolności i niezależności. Ustawa Sejmu o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z dnia 17 maja 1989 r. z późniejszymi zmianami i uzupełnieniami aż do roku 1998 taką wolność zagwarantowała wszystkim Kościołom i związkom wyznaniowym. W dniu 13 maja 1994 r. Kościół Ewangelicko - Augsburski w RP otrzymał Ustawę Sejmu o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego w RP.
Na podstawie tych ustaw, Kościół nasz mógł szerzej niż dotąd rozwinąć swoją działalność w parafiach i diecezjach. Utworzone zostały m.in. duszpasterstwa środowiskowe, zapoczątkowany został proces rewindykacji mienia kościelnego
Różne dziedziny życia parafialnego:
Parafia jest także miejscem edukacyjnym, w którym praca z dziećmi jest prowadzona w 146 szkółkach niedzielnych i podczas nabożeństw rodzinnych. Ważną rolę wychowawczą pełni nauczanie kościelne, udzielane w 139 parafialnych punktach katechetycznych i 146 szkolnych punktach katechetycznych. Prawie 99 proc. naszej młodzieży przystępuje do konfirmacji, po czym kontynuuje ona edukację i wychowanie religijne na lekcjach religii i zebraniach młodzieżowych — aż do ukończenia nauki w szkołach średnich.
Praca z dziećmi i młodzieżą jest bardzo zróżnicowana i zależy od struktury i położenia parafii; realizują ją duchowni, diakonise, katecheci, wielkie grono aktywistów młodzieżowych, a przede wszystkim — diecezjalni duszpasterze młodzieży oraz Ogólnopolski Duszpasterz Młodzieży Ewangelickiej. Młodzież uczestniczy w studiach biblijnych, wieczorach dyskusyjnych, wycieczkach i obozach. Ważną rolę spełniają koła zainteresowań: zespoły muzyczne, teatralne, ewangelizacyjne i in.
Na szczeblu ponadparafialnym i ogólnokościelnym są organizowane diecezjalne i ogólnopolskie zjazdy młodzieży, obozy, a także różne spotkania: młodych talentów, forum młodych i in. W miastach akademickich działają duszpasterstwa akademickie.
W parafiach prowadzi się również pracę z dorosłymi. Organizowane są godziny i studia biblijne, wieczornice i koła zainteresowań, a także tzw. Dni Kościoła (np. Pszczyna). Pracują komisje, powoływane przez Rady Parafialne, np. do spraw misyjnych, diakonijnych i in. Współdziałają one z duchownymi i przejmują na siebie część odpowiedzialności w parafiach.
Rozwija się praca muzyczna i chórowa. Skupia ona bardzo wielu parafian, integruje różne pokolenia. Obecnie (1999 r.) w całym Kościele istnieje 26 chórów dziecięcych (w których śpiewa 637 dzieci), 10 chórów młodzieżowych (223), 22 zespoły muzyczne (158), 3 chóry męskie (79) i 63 chóry mieszane (1886).
Chóry biorą udział w uroczystościach kościelnych różnego szczebla, a z obserwacji i doświadczenia wynika, iż uczestniczą w nich najaktywniejsi parafianie, którzy także w trudnych warunkach diaspory podejmują się wielu dodatkowych zadań.
Każde zadanie, podejmowane w parafii, stanowi ważne świadectwo chrześcijańskie dla otoczenia.
Kościół musi zawsze przypominać sobie o zasadzie kapłaństwa wszystkich wierzących, ponieważ samoświadomość Kościoła zasadza się na tym określeniu. Żaden z urzędów nie może panować nad innymi, lecz jedynie sprawować służbę w zakresie określonym przez zbór.
Powyższa prawda Pisma Świętego prowadzi do stwierdzenia, że w zasadzie wszyscy chrześcijanie mają prawo i obowiązek współkształtować swój Kościół i swoją parafię oraz — z uwzględnieniem określonych przesłanek — kierować nim. Jest to podstawa zarówno duchowego, jak i praktycznego "umocowania" każdej, pełnionej honorowo, służby w Kościele. Należy przy tym pamiętać, że bez tej służby żadna praca, przede wszystkim w Diakonii, ale nie tylko, nie mogłaby zostać do końca i należycie wykonana.
Służba wykonywana bez wynagrodzenia jest nieodzowna. Skarbem naszego Kościoła są ludzie, którzy w nim pracują. Zarówno zatrudnieni na etacie, jak i wszędzie obecni społecznicy. Księża, diakoni, członkowie rad parafialnych, synodów oraz wszyscy inni, angażujący się na rzecz bliźniego. Wspólnie staramy się przybliżać ludziom Królestwo Boże i dźwigać przed Bogiem odpowiedzialność za świat.
Codzienne życie Kościoła
Kościół nigdy nie zrezygnował i zrezygnować nie może z pracy diakonijnej i charytatywnej, gdyż „sprawą Kościoła jest nie tylko wiara, ale i miłość” (ks. Johann Wichern). Diakonia Kościoła została powołana przez Radę Synodalną i uzyskała osobowość prawną na mocy rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn. 10 lutego 1999 r. Jednym z jej spektakularnych posunięć była zbiórka środków pieniężnych na rzecz uchodźców z Kosowa w wysokości 99.900 zł.
Na co dzień Diakonia zajmuje się tworzeniem i wspieraniem instytucji i inicjatyw, mających na celu udzielanie pomocy osobom potrzebującym, rozpoznaje nowe obszary pracy socjalnej oraz kształci i dokształca w tym zakresie pracowników i wolontariuszy, opiekuje się ludźmi chorymi i starymi, współpracuje z przedstawicielami opieki społecznej, instytucjami państwowymi, samorządowymi i międzynarodowymi.
Na szczeblu krajowym, prezesem „Diakonii” został wybrany przez Synod Kościoła Ks. Biskup Jan Szarek, dyrektorem generalnym została — p. Wanda Falk, dotychczas zatrudniona w Konsystorzu jako koordynator do spraw Diakonii Kościoła.
Odpowiednikiem „Diakonii” Kościoła są „Diakonie” diecezjalne i parafialne. Nasza polska „Diakonia” jest odpowiednikiem niemieckiego „ Diakonisches Werk” (Stuttgard) lub katolickiego „Caritas”. Zajmuje się w szerszym zakresie pracą charytatywną w Kościele, w społeczeństwie, w narodzie, a także pomocą międzynarodową w czasie kataklizmów.
W skład Diakonii Kościoła wchodzą następujące domy opieki i stacje diakonijno - socjalne:
• Dom Opieki „Emaus I” w Dzięgielowie,
• Dom Seniora „Emaus II” w Dzięgielowie,
• Ewangelicki Ośrodek Diakonii „Tabita” – Niepubliczny Zakład Opiekuńczo – Leczniczy w Chylicach k. Warszawy,
• Dom Opieki „Ostoja Pokoju” w Bytomiu - Miechowicach,
• Dom Opieki „Soar” w Bielsku - Białej,
• Dom Opieki „Sarepta” w Węgrowie,
• Dom Opieki „Arka” w Mikołajkach,
• Dom Pomocy Społecznej „Samarytanin” dla 101 osób we Wrocławiu.
• Dom Seniora w Zagórowie.
W Ukcie koło Mrągowa istnieje Ośrodek Pomocy Osom Uzależnionym.
Ponadto istnieją stacje diakonijne lub socjalne: w Bielsku – Białej, w Drogomyślu, w Ustroniu, w Ustroniu – Polanie, „Miłosierny Samarytanin” w Karpaczu, w Kłodzku, w Koszalinie, w Łodzi, stacja socjalna „Koinonia” w Mrągowie, w Poznaniu, w Sorkwitach, stacja socjalna Rycerskiego Zakonu Joannitów w Sycowie, stacja diakonijna Diecezji Wrocławskiej oraz par. św. Krzysztofa we Wrocławiu, w Wałbrzychu, w Świdnicy, centrum parafialno – diakonijne im. Ks. D. Bonhoeffera w Szczecinie.
W ramach osobowości prawnej Diecezji Wrocławskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego została powołana Diakonia, która prowadzi Centrum Kształcenia i Rehabilitacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych (CeKiRON) we Wrocławiu, którego dyrektorem jest ks. mgr Robert Sitarek. Kwalifikacje zawodowe zdobywa tu ponad 300 młodzieży w wieku od 12 do 24 roku życia. W ramach diakonii wrocławskiej istnieje przedszkole oraz działa także polsko-niemiecka szkoła podstawowa posiadająca status szkoły publicznej.
W lutym 2001 roku powstała także „Diakonia” Diecezji Mazurskiej, która oprócz służby diakonackiej w diecezji, z pomocą Diakonii w Neuendetelsau (Bawaria) założonej przez ks. Wilhelma Lohe, prowadzi szkołę im. Św. Wawrzyńca (Laurentius) (diakon w pierwotnym Kościele) dla kształcenia pielęgniarek .
W roku 2003 powstała także Diakonia Diecezji Katowickiej, w skład której wchodzą stacje socjalne w Katowicach, Katowicach – Szopienicach, w Jastrzębiu Zdroju – Ruptawie, w Opolu, w Lasowicach Wielkich.
• Dom Macierzysty Diakonatu:
W strukturę Kościoła wpisany jest oczywiście jedyny w Polsce Dom Macierzysty Żeńskiego Diakonatu Ewangelickiego „Eben - Ezer” w Dzięgielowie koło Cieszyna.
Wyświęcone siostry diakonise, zajmowały się od ponad 70 lat pracą diakonijną (charytatywną) najpierw w Diecezji Cieszyńskiej, a po II wojnie światowej w całym Kościele w Polsce. Kiedyś Siostry pracowały w Szpitalu Śląskim w Cieszynie, w Warszawie, w Łodzi oraz jako siostry zborowe w wielu parafiach naszego Kościoła. Dziś prowadzą „Dom Opieki - Emaus I” dla Dorosłych, a w dniu 17 września 2000 r. w Święto Diakonii (zawsze 13. Niedziela po Trójcy Świętej) został poświęcony przez Ks. Biskupa Jana Szarka nowy „Dom Seniora Dom Emaus II” w Dzięgielowie.
Na czele Diakonatu od dnia 5 kwietnia 1981 r. stoi Siostra Przełożona Lidia Gottschalk (po II wojnie światowej Diakonat odbudowała i pracę w nim na nowo rozpoczęła z wielkim błogosławieństwem Siostra Przełożona Danuta Gerke przy pomocy Siostry diakonisy Jadwigi Kunert ). Dyrektorem i duszpasterzem jest obecnie ks. Emil Gajdacz, który wraz z Diakonatem podjął się budowy „Domu Seniora – Emaus II” i wielu innych cennych inicjatyw. Jego poprzednik na tym stanowisku ks. radca dr Alfred Jagucki wraz z ks. radcą Robertem Fiszkalem (+), oraz świeckimi braćmi ewangelistami inż. Andrzejem Lisztwanem (+), inż. Rudolfem Pastuchą (+) i innymi, wznieśli okazały i nowoczesny dom „Emaus I”. Corocznie w trzecią niedzielę września Diakonat „Eben – Ezer” obchodzi swoje własne diakonackie „Święto Diakonii”.
Polska Diakonia organizuje pracę wśród niepełnosprawnych [punkt spotkań i ogólnokościelną wypożyczalnię sprzętu rehabilitacyjnego w Ustroniu] oraz emerytów i rencistów [wczasy świąteczno-noworoczne w Mikołajkach i w Wiśle - Jaworniku].
Diakonia realizuje międzynarodowe projekty [społeczny rok diakonijny za granicą, zastępcza służba wojskowa, pomoc dzieciom Czarnobyla z Białorusi, Ukrainy i Litwy] oraz koncerty charytatywne.
Prowadzi Rodzinny Dom Dziecka w Dzięgielowie (w tym miejscu należy zaznaczyć, że istnieje także prywatny ewangelicki dom dziecka w Orzeszu – Rybówce).
• Centrum Misji i Ewangelizacji (CME)
Kościół powołał w ramach swoich struktur Centrum Misji i Ewangelizacji w Dzięgielowie, które organizuje pracę ewangelizacyjno - misyjną wśród dzieci, kobiet, małżeństw, ludzi młodych, a także godziny biblijne, od ponad 50 laty doroczny tydzień ewangelizacyjny. Dyrektorem CME i dyrektorem Szkoły Biblijnej jest od roku 1997 ks. Grzegorz Giemza, który jest także Ogólnopolskim Duszpasterzem Ewangelizacyjno – Misyjnym, Ogólnopolskim Duszpasterzem Młodzieżowym, a także czynnym członkiem Synodalnej Komisji do spraw Liturgii i Muzyki Kościelnej.
Zgodnie z założeniami statutowymi, Centrum Misji ma za zadanie integrację prac misyjnych Kościoła na rzecz dzieci, młodzieży i dorosłych. Godne zaakcentowania są różnorodne działania i formy pracy Centrum, w tym powstanie Szkoły Biblijnej, organizacja obozów biblijno-językowych dla dzieci i in. Doniosłą rolę odgrywa organizowany od 50 lat Tydzień Ewangelizacyjny po wojnie w Miechowicach na Górnym Śląsku, a następnie w Dzięgielowie aż po dzień dzisiejszy zawsze w pierwszym tygodniu lipca. Przez dziesiątki lat duszpasterstwem ewangelizacyjnym zajmował się w całej Polsce bardzo zasłużony i całym sercem oddany sprawie ewangelizacji ks. Tomasz Bruell.
Duszpasterstwa środowiskowe
• Ogólnopolskie Duszpasterstwo Młodzieżowe.
Zasłużonymi duszpasterzami młodzieżowymi w przeszłości byli: ks. Jerzy Gryniakow, ks. Andrzej Czyż, ks. Andrzej Hauptman, ks. Janusz Sikora, ks. Tadeusz Szurman, ks. Roman Pawlas, ks. Alfred Borski.
Obecnie z ramienia Synodalnej Komisji Młodzieżowej duszpasterstwo prowadzi je przewodniczący tejże Komisji ks. Grzegorz Giemza. Współpracują z nim diecezjalni duszpasterze młodzieżowi: ks. Michał Walukiewicz (diec. katowicka), ks. Jan Neuman (diec. mazurska), ks. Wojciech Rudkowski (diec. warszawska), ks. Tomasz Wola (diec. pomorsko – wielkopolska) ks. Rafał Miller (diec. wrocławska).
Młodzieżową organizacją sportową pod nazwą: „Luterańska Organizacja Sportowa” (LOS), kieruje od jej założenia długoletni duszpasterz młodzieżowy ks. proboszcz Roman Pawlas.
• Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe
W roku 1995 utworzone zostało Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe. Pierwszym Naczelnym Kapelanem Wojskowym został ks. mgr Jan Hause. Po przejściu w stan spoczynku ks. mgr. Jana Hausego, na czele duszpasterstwa wojskowego stanął wybrany przez Konsystorz jako Ewangelicki Biskup Wojskowy ks. bp płk Ryszard Borski, który przedtem był jednym z dziekanów wojskowych. Obecnie dziekanami wojskowymi są : ks. ppłk Adam Pilch (zastępca Naczelnego Kapelana), ks. kmdr Marek Loskot, ks. ppłk Zbigniew Kowalczyk, ks. mjr Andrzej Fober, ks. kpt. Wiesław Żydel. Kapelanami natomiast są: ks. kpt Marcin Pilch, ks. por. Marcin Makula, ks. Mirosław Wola, ks. Sławomir Fanfara, a kapelanem ekumenicznym dla pozostałych Kościołów Protestanckich jest ks. Tadeusz Jelinek z Kościoła Ewangelicko-Reformowanego. Ewangelickim Dziekanem Straży Granicznej jest ks. ppor. Kornel Undas.
• Ewangelickie Duszpasterstwo Więzienne
Naczelnym Duszpasterzem Więziennym jest od samego początku ks. Piotr Janik, którego wspomagają kapelani: ks. Ryszard Pieron, ks. Piotr Mendroch, ks. Andrzej Banert, ks. Sławomir Sikora i ks. Marcin Orawski.
• Ewangelickie Duszpasterstwo Policji
Duszpasterstwem wśród ewangelickich policjantów kieruje Ks. Tadeusz Konik.
• Ewangelickie Duszpasterstwo Straży Pożarnej
Duszpasterstwo to prowadzi Ks. Adam Glajcar, który sam od młodości, podobnie jak jego ojciec jest strażakiem.
• Duszpasterstwo szpitalne
W Cieszynie i w Ustroniu, gdzie w szpitalach leczy się najwięcej ewangelików istnieje duszpasterstwo szpitalne. Duszpasterstwo to sprawowane jest przez miejscowych księży (ks. Jan Melcer, ks. dr Henryk Czembor). Przez wiele lat honorowo pracę w szpitalach, domach opieki i w cieszyńskim „Hospicjum” z całym zaangażowaniem, sercem i poświęceniem pełnią woluntariusze: diakon mgr teol. Janina Kisza - Bruell z Cieszyna (emerytowana katechetka w Cieszynie), jak również wielu świeckich, honorowych współpracowników (np. od 30 lat p. Helena Ryś z Goleszowa, p. Wanda Barabosz z Cieszyna, która nagrywa nabożeństwa, koncerty, audycje i zanosi je chorym). W szpitalach w Ustroniu, Cieszynie i Bielsku – Białej (Szpital Wojewódzki – kapelanem jest ks. Janusz Holesz) kaplice szpitalne są ekumeniczne. Także w Tychach w Szpitalu Wojewódzkim istnieją bardzo dobre stosunki pomiędzy katolickim duszpasterstwem szpitalnym a ewangelickimi duszpasterzami miejscowej parafii, którzy są informowani na bieżąco o każdym ewangeliku przebywającym w szpitalu.
Różne dziedziny pracy Kościoła
Dzięki inicjatywie naszej inteligencji oraz gronu duchownych działają w naszym kraju szkoły ewangelickie: od 1990 r. liceum ogólnokształcące w Bielsku-Białej, od 1993 r. w Cieszynie i Krakowie, od 1995 r. w Gliwicach. Od 1993 r. pracuje we Wrocławiu ekumeniczna szkoła podstawowa.
Po tym jak w 1983 r. Polskie Towarzystwo Ewangelickie rozszerzyło obszar działania na cały kraj, powstał szereg innych organizacji ewangelickich: w 1990 r. — Związek Młodzieży Ewangelickiej, w 1991 r. — Towarzystwo Ewangelickie, w 1996 r. — wspomniana już Luterańska Organizacja Sportowa. Wznowiło również działalność Stowarzyszenie Księży i Katechetek, którego prezesem został Ks. Rektor Tadeusz Konik. Od 1999 r. pracuje Stowarzyszenie Przedsiębiorców Ewangelickich. Systematycznie zbiera się i aktywnie działa Forum Kobiet Luterańskich i Forum Inteligencji Ewangelickiej.
W zmienionej po 1989 r. sytuacji społeczno-politycznej, wobec powszechnej wolności podróżowania i wprowadzenia ruchu bezwizowego do większości państw, Kościół nasz rozszerzył znacząco kontakty z siostrami i braćmi w wierze w innych krajach. Od ponad 20 lat intensywnie rozwija się współpraca z Niemcami (EKD), Holendrami, od 15 lat z Luterańskim Kościołem USA (Synodem Oregon) jak również z Luterańskim Kościołem Synodu Missouri, oraz z Samodzielnym Kościołem Ewangelicko – Luterańskim w Niemczech (SELK). Podobne kontakty istnieją pomiędzy naszym Kościołem a Kościołami Szwecji, Finlandii, Słowacji i Czech.
Partnerstwa z różnymi organizacjami kościelnymi odgrywają ważną rolę w jednoczącej się Europie. Kościół wyprzedził integrację europejską. Kontakty te owocują m.in. wymianą młodzieży i fundowaniem stronie polskiej stypendiów zagranicznych. W ciągu ostatnich dziesięciu lat Kościół nasz delegował za granicę na stypendia naukowe dwudziestu młodych ludzi. Wszyscy mamy nadzieję, że ta "inwestycja" zaowocuje w niedalekiej przyszłości w pracach Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej i będzie bardzo pożyteczna dla Kościoła.
Kościół czuje się zobowiązany do objęcia opieką duszpasterską tych wszystkich, którzy sobie tego życzą. Dlatego m.in. opieka ta obejmuje obecnie ewangelicką Polonię w Wielkiej Brytanii, współwyznawców mniejszości niemieckiej zamieszkałych w Polsce oraz luteran innych narodowości przebywających czasowo w naszym kraju; użyczamy im swoich kościołów, udzielamy pomocy w organizacji życia parafialnego.
Również w Niemczech odprawiane są nabożeństwa ewangelickie w języku polskim dla Polaków przebywających czasowo lub zamieszkałych na stałe w Niemczech (Essen i Düsseldorf – 2 niedziela miesiąca o godz. 11.45).
Natomiast luteranie narodowości polskiej zamieszkujący w Republice Czeskiej (Zaolzie) tworzą samodzielne jurysdykcyjnie jednostki kościelne z samodzielnym, niezależnym Synodem i Biskupem:
• Śląskiego Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania w Republice Czeskiej (SCEAV), na czele którego od 11 lat stoi Ks. Biskup Władysław Volny (Czeski Cieszyn). Kościół ten składa się z 5 senioratów (dziekanaty). W tych pięciu senioratach na czele z seniorami (Jablunkowsky, Trinecky, Tesinsko-havirovsky, Ostravsko – karvinsky) wszystkie parafie są polsko – czeskie, albo czesko - polskie. [24]
• Ponadto o podobnej strukturze wyznaniowo – narodowej istnieje na Zaolziu jeszcze drugi Kościół Luterański o nazwie Luterański Kościół Ewangelicki Augsburskiego Wyznania w Republice Czeskiej (LECAV), z siedzibą obecnie w Bystrzycy nad Olzą, na czele którego stoi Ks. Biskup Jan Niedoba z Bystrzycy. Obydwa Kościoły w Republice Czeskiej wraz z Kościołami Ewangelickimi: Augsburskim (Luterańskim) i Reformowanym w Polsce wprowadzały w roku 2002 wspólny jednolity Śpiewnik Ewangelicki.
W 200 rocznicę śmierci króla szwedzkiego Gustawa Adolfa, który ratując ewangelicyzm w Europie oddał w dniu 6 listopada 1632 r. pod Lützen koło Lipska swoje życie, ewangelicy czcząc z wdzięcznością jego pamięć, wystawili na miejscu jego śmierci pomnik i postanowili gromadzić fundusze dla ratowania diasporycznych parafii, które o własnych siłach nie są w stanie utrzymać w należytym stanie swoich miejsc kultu.
Powstało wtedy Stowarzyszenie, które przyjęło nazwę „Dzieła im. Gustawa Adolfa („Gustaw -Adolf-Werk”) z siedzibą w Lipsku. Odpowiednie tego rodzaju organizacje powstawały:
1842-1845: Dolny Śląsk (Wrocław), Mazury (Królewiec), Pomorze i Poznańskie.
1863: Śląsk Cieszyński
Po II wojnie światowej Stowarzyszenie pod nazwą ”Bratnia Pomoc. im. Gustawa Adolfa” objęło całą Polskę służąc pomocą wielu Parafiom naszego Kościoła.
Obecnie prezesem Bratniej Pomocy im. Gustawa Adolfa jest ks. radca Jan Badura (Pszczyna).
W ostatnich latach wybudowano od podstaw i wyposażono Drukarnie i Ośrodek Wydawniczy "Augustana" w Bielsku-Białej. Powstał Dom Opieki "Arka" w Mikołajkach. Wybudowano i poświęcono nowe kościoły w Jastrzębiu Zdroju (1994), w Tychach (1995) i kościół w Ustroniu-Bładnicach (1999), kaplicę w Płocku, oraz wybudowano nową plebanię w Ustroniu – Polanie, dwa domy opieki — Emaus II w Dzięgielowie i Tabita II w Konstancinie-Jeziornie. W trakcie budowy znajduje się dom parafialny wraz z obszerna kaplicą w Koszalinie. Ponadto wyremontowano i rozbudowano ośrodek Kościoła w Warszawie, który czeka jednak na ponowny kapitalny remont, przebudowano Dom Opieki "Soar" w Bielsku-Białej, zaadaptowano obiekt w Dzięgielowie na potrzeby Centrum Misji i Ewangelizacji. W Koszalinie odzyskano w roku 1999 i poświęcono w roku 2000 zabytkowy kościółek św. Gertrudy (dawny kościół staroluterski).
Media
1. Ośrodek Wydawniczy i Drukarnia „AUGUSTANA”
Jest spółką z o.o. Konsystorza. Z inicjatywy Ks. Biskupa Janusza Narzyńskiego i Ks. Biskupa Jana Szarka powstał w czerwcu 1991 r. w Bielsku - Białej Ośrodek Wydawniczy „Augstana” (łac. „Augstana” = Augsburg, miejsce gdzie powstała podstawowa księga wyznaniowa luteranizmu - Konfesja Augsburska, gdzie też wydano Księgę Zgody i gdzie podpisano z Kościołem Katolickim deklarację o usprawiedliwieniu). Dlatego pierwszą książką jaka wyszła z maszyn drukarskich „Augustany” było właśnie „Augsburskie Wyznanie Wiary”. Prezesem i Dyrektorem „Augustany” jest p. mgr Ewa Sum, jej zastępcą i dyrektorem do spraw wydawnictw kościelnych był ks. prof. dr hab. Manfred Uglorz, a następnie ks. Jerzy Below. Obecnie Kościelnym Wydawnictwem kieruje ks. mgr Jerzy Below. Tu wydawane jest ogólnopolskie czasopismo ewangelickie: „Zwiastun Ewangelicki” , Kalendarz Ewangelicki, Modlitewniki, Śpiewnik Ewangelicki, Agendy, programy i podręczniki do nauczania kościelnego i książki, a od roku 2003 nowy ogólnopolski kwartalnik „Przegląd Ewangelicki”.
Po roku 1989 niezależnie od ogólnopolskiego czasopisma „Zwiastun”, (od roku 2000 „Zwiastun Ewangelicki”), powstają najpierw rozliczne informatory parafialne, a następnie czasopisma parafialne, a wśród nich takie, które ze względu na wielką poczytność przekraczają daleko granice swoich parafii lub diecezji. [25]
2. Inne wydawnictwa
Są to: „Ewangelik Pszczyński” (Pszczyna 1992, redaktor: ks. Jan Badura), „Diaspora” (Sopot 1993, redakcja: mgr Jolanta Bucholz – Warczyńska i Astrid Gotowt), Myśl Protestancka (Katowice 1997, redakcja: dr Tadeusz J. Zieliński), „Gazeta Ewangelicka” (Cieszyn od 1998 do roku 2002, redaktorem był ks. Alfred Borski), „Teologia i Ambona” (Wisła od1998, redaktor: Ks. Tadeusz Konik), od roku 2003 „Ewangelik”, kwartalnik Diecezji Katowickiej pod redakcją dr. Jana Szturca.
3. Radio i telewizja
Pierwszą działalnością Kościoła po upadku ustroju totalitarnego był dostęp do Radia i Telewizji. Dostępu tego wywalczyła zarówno dla Kościoła Rzymsko-Katolickiego, jak też i dla innych Kościołów - „Solidarność” . Wybuch stanu wojennego w dniu 13 grudnia 1981 r. uniemożliwił jednak naszemu Kościołowi retransmisję pierwszego ewangelickiego nabożeństwa w Wigilię Bożego Narodzenia (24 XII 1981 r.). Dopiero pod koniec stycznia 1982 r. Polska Rada Ekumeniczna mogła retransmitować pierwsze swoje nabożeństwo ekumeniczne, a w Wielki Piątek 1982 r. także i nasz Kościół. Historyczne nabożeństwo wigilijne nagrane w dniu 6 grudnia 1981 r. w kościele Wniebowstąpienia Pańskiego w Warszawie, w czasie którego kazanie wygłosił Ks. Biskup Janusz Narzyński, liturgię odprawili: ks. dr Henryk Czembor i Ks. Jan Gross, a części zborowe liturgii i pieśni zboru na cztery głosy śpiewał chór ewangelicki z Wisły Centrum, Radio „Bis” mogło retransmitować dopiero z rocznym opóźnieniem, a więc w dniu 24 grudnia 1982 r.
Przewodniczącymi Komisji Radiowej kolejno przez wiele lat byli: ks. prof. dr Jerzy Gryniakow (+), ks. radca Jan Gross, ks. radca Tadeusz Szurman i obecnie ks. proboszcz Adam Malina.
W 1996 roku utworzono Redakcję Ekumeniczną Programu 2 Telewizji Polskiej S.A., gdzie obecny jest także nasz Kościół w ramach programów ekumenicznych (Redaktor : diakon mgr Halina Płoszek – Radacz).
4. Biuro informacyjne konsystorza.
Ważną rolę od roku 1995 odgrywa Biuro Informacyjne Konsystorza. Pierwszym dyrektorem był ks. mgr Andrzej Dębski, który w pewnym okresie prowadził jednocześnie i duszpasterstwo ewangelickie w Białorusi, a mianowicie w Grodnie. Od dnia 1 lipca 2002 r. BIK prowadzi ks. mgr Marcin Brzóska, który jest jednocześnie wikariuszem Biskupa Kościoła. Biuro Informacyjne przekazuje środkom masowego przekazu informacje dotyczące działalności naszego Kościoła i organizuje konferencje prasowe.
5. System Internetowy Kościoła.
Kościół nasz posiada swoją bogatą w materiały witrynę internetową: http:// www.luteranie.pl/ w ramach Systemu Internetowego Kościoła, którym kieruje jako administrator SIK Michał Hucał.
Rekreacja
Kościół troszczy się nie tylko o duszę i ducha człowieka, ale także o zdrowie i fizyczny odpoczynek swoich współwyznawców. Nie tylko dzieci i młodzież od wielu lat mają swoje obozy zimowe i letnie w całym naszym kraju, a nieraz i po za jego granicami. Kościół stworzył wiele możliwości odpoczynku dla dorosłych współwyznawców korzystania z licznych domów wypoczynkowych. Chodzi także i o to, aby wierni z diaspory mogli latem albo zimą spotkać się ze swymi współwyznawcami z innych terenów naszego Kraju lub nawet ze współwyznawcami z innych krajów i nawiązać braterskie i siostrzane kontakty.
Taki wypoczynek dla dorosłych, młodzieży i dzieci jest możliwy w następujących domach ogólnokościelnych i parafialnych:
Kształcenie przyszłych duchownych
Kościół nasz w Polsce przed II wojną światową posiadał Wydział Teologii Ewangelickiej na Uniwersytecie im. Józefa Pilsudskiego w Warszawie. W roku 1955 socjalistyczny Rząd Polski zlikwidował Wydział Teologii Ewangelickiej i przekształcił go w Chrześcijańską Akademię Teologiczną w Warszawie z trzema sekcjami: ewangelicką (protestancką), starokatolicką i prawosławną. Tu po dzień dzisiejszy kształcą się także przyszli duchowni ewangelicko-luterańscy. Studia trwają obecnie 5 lat i zakończone zostają magisterium. Luteranie posiadają Koło Teologów Ewangelickich. Duszpasterzem teologów z ramienia naszego Kościoła jest: ks. dr Marcin Hintz. [26]
Obecnie na polskich uniwersytetach (np. Uniwersytet Śląski) powstają Wydziały Teologiczne, na których jak np. na UŚ mogą być katedry (zakłady) teologii ewangelickiej.
Ks. prof. dr hab. Manfred Uglorz, który jest kierownikiem Katedry Wiedzy Nowotestamentowej i Języka Greckiego w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie jest jednocześnie pracownikiem naukowo-dydaktycznym Wydziału Teologicznego w Katowicach oraz Uniwersytetu Śląskiego Filii w Cieszynie.
Dokształcanie teologów i duchownych
Kościół powołał centrum dokształcania teologów i młodych duchownych, którego rektorem ks. mgr. Tadeusza Konika. Rektor Domu Rekolekcyjnego wraz z Radą Naukową wydają kwartalnik „Teologia i Ambona” - patrz witryna internetowa:
http://www.tk.sisco.pl
Dialog ekumeniczny (Kościół a Ekumenia)
Kościół nasz nie tylko od samego początku tzn. od roku 1947 jest członkiem Światowej Federacji Luterańskiej w Genewie, ale jest także od samego początku tzn. od roku 1948 członkiem Światowej Rady Kościołów (WCC) w Genewie, Konferencji Kościołów Europejskich (KEK), Konferencji Konkordii Leuenberskiej, Eurodiakonii.
Kościół nasz poprzez Światową Federację Luterańską,[27] ale także i na gruncie polskim, prowadził dialog teologiczny z innymi Kościołami Chrześcijańskimi:
Dialog, który był prowadzony z Kościołem Ewangelicko - Reformowanym już w roku 1570 i ukoronowany Konfesją Sandomierską, po 400 latach w roku 1970 doprowadził do podpisania ponownej ugody w sprawie wspólnoty ambony i ołtarza.
W roku 1979 prowadzony był dialog teologiczny Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego z Kościołem Rzymsko-Katolickim w sprawie wzajemnego uznania Chrztu Świętego. W protokole czytamy, że „Kościół Ewangelicko – Augsburski reprezentowali: ks. Jan Gross, ks. radca Jan Motyka, ks. senior Ryszard Trenkler i ks. dr Tadeusz Wojak”. Dialog ten zakończony został w dniu 11 maja 1979 podpisaniem protokołu wzajemnego uznania Chrztu Świętego i możliwości dopuszczenia przynajmniej jedno z rodziców chrzestnych innego wyznania do Chrztu Świętego w tych dwóch Kościołach.[28] Dopiero po 20 prawie latach, w dniu 23 stycznia 2000 r. w kościele ewangelicko-augsburskim Św. Trójcy w Warszawie, Kościoły Polskiej Rady Ekumenicznej, za wyjątkiem Kościoła Chrześcijan Baptystów (ze względów dogmatycznych), podpisały z Kościołem Katolickim (Rzymskim i Bizantyjskim) deklarację w sprawie wzajemnego uznania Sakramentu Chrztu Świętego. Z ramienia naszego Kościoła tę deklarację podpisał Ks. Biskup Jan Szarek, a z ramienia Kościoła Katolickiego Ks. Prymas Kardynał Józef Glemp.
W latach od 1993 do roku 1994 prowadzony był dialog teologiczny z Kościołem Ewangelicko - Metodystycznym (ks. biskup Rudolf Bażanowski, ks. radca Jan Gross (współprzewodniczący), ks. Erwin Mikler (+) i ks. radca dr Włodzimierz Nast.) zakończony podpisaniem ugody w sprawie wspólnoty ambony, ołtarza (sakramentów) i urzędu Kościoła.
Ostatecznie uregulowano problem kościołów ewangelickich na Mazurach, a w Siemianowicach Śląskich po 55 latach, dzięki bezpośredniemu zaangażowaniu się metropolity górnośląskiego ks. arcybiskupa dr. Damiana Zimonia z Katowic, odzyskaliśmy tamtejszy kościół im. ks. dr. Marcina Lutra. Strona rzymsko – katolicka odpowiedziała też pozytywnie na inicjatywę Konsystorza dotyczącą powołania luterańsko - katolickiej komisji do spraw dialogu (ks. bp płk Ryszard Borski, ks. prof. dr hab. Manfred Uglorz i prof. dr hab. Karol Karski).
Kościół Ewangelicko - Augsburski w RP był i jest pozytywnie ustosunkowany do ruchu ekumenicznego. Świadczy o tym i to, że założycielem, orędownikiem i pierwszym prezesem Polskiej Rady Ekumenicznej był luteranin, ks. biskup adiunkt Zygmunt Michelis (1890-1977). Przez wiele lat wiceprezesem był ks. biskup prof. dr Andrzej Wantuła (1905-1976), a prezesami PRE byli także wielokrotnie: ks. bp dr Janusz Narzyński i ks. bp dr Jan Szarek.
W okresie światowego Ekumenicznego Tygodnia Powszechnej Modlitwy o Jedność Chrześcijan (18 - 25 stycznia, oraz od Niedzieli Exaudi do Zesłania Ducha Świętego) wszystkie Kościoły, w tym także i Kościół Ewangelicko - Augsburski w Polsce, gromadzą się na wspólnej modlitwie o jedność chrześcijan. Wspólne nabożeństwa ekumeniczne odprawiane są tak z Kościołami Polskiej Rady Ekumenicznej, jak i z Kościołem Rzymsko - Katolickim, oraz z innymi Kościołami Chrześcijańskimi w Polsce nie należącymi do Polskiej Rady Ekumenicznej.
Należy także zaznaczyć, że Kościół nasz posiada swoją jasno sprecyzowaną w Księgach Symbolicznych ekklesiologię i dlatego ruch ekumeniczny w naszym Kościele nie prowadził nigdy i nie prowadzi dzisiaj ani na bezdroża, ani też do zacierania luterańskiej tożsamości wyznaniowej wśród wiernych naszego Kościoła, lecz do prawdziwej tolerancji, wzajemnego zrozumienia się, niesienia sobie pomocy, okazywaniu i praktykowaniu prawdziwej, szczerej miłości chrześcijańskiej i wspólnej modlitwy o tę jedność, o którą prosił Chrystus Pan w swej przedśmiertnej arcykapłańskiej modlitwie:
Aby wszyscy byli jedno,
jak Ty, Ojcze, we mnie, a Ja w Tobie,
aby i oni w nas jedno byli,
aby świat uwierzył, że Ty mnie posłałeś.
(Ew. św. Jana 17,21 ).
Wybór danych statystycznych (1999 r.)
| parafie | 130 |
| filiały | 151 |
| kościoły | 189 |
| kaplice wolnostojące | 70 |
| kaplice w budynkach parafialnych | 80 |
| duchowni (biskupi, księża, diakoni) | 169 |
| pełnoetatowi pracownicy świeccy | 131 |
| półetatowi pracownicy świeccy | 95 |
| liczba chrztów | 693 |
| liczna konfirmantów | 1001 |
| śluby kościelne | 343 |
| punkty katechetyczne w obiektach kościelnych | 139 |
| dzieci | 3203 |
| punkty katechetyczne w szkołach | 146 |
| dzieci | 6084 |
| szkółki niedzielne | 146 |
| dzieci | 4125 |
| liczba osób przystępujących do Sakramentu Ołtarza | 114.517 |
Przypisy:
1 Augsburskie wyznanie wiary, artykuł VII
2 Augsburskie wyznanie wiary, artykuł XIV
3 Por. Dzieje Apostolskie 6,1-7
4 Die Kirchen der Welt – Band XV: Die Evangelisch-Lutherische Kirche,Stuttgart 1977, str.70-76
5 Papież Bonifacy IX w r 1400 pozwolił opatowi kanoników regularnych w diecezji londyńskiej wyświęcać swoich zakonników na kapłanów, a papież Marcin V w r. 1427 pozwolił opatowi Cystersów w diecezji miśnieńskiej na udzielanie wyższych święceń. Papież Innocenty VIII w r. 1489 pozwolił 5 opatom cystersów na udzielanie święceń subdiakonatu i diakonatu.
6 Breviarium Fidei: Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, opracowali Stanisław Głowa SJ, Ignacy Bieda SJ. Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1988 str. 479.
7 Breviarium Fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, opracowali: Stanisław Głowa SJ i Ignacy Bieda SJ. Wyd. Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1988, str. 477-479
8 Por. Augsburskie wyznanie wiary - artykuł XIV. O porządku w Kościele i artykuł XIV. O urzędzie kościelnym w Obronie augsburskiego wyznania wiary.
9 Por. Pontyfikał Rzymski. Obrzędy święceń Biskupa, Prezbiterów i Diakonów. Katowice 1999. Księgarnia św. Jacka.
10 Urs Küry: Kościół Starokatolicki. CHAT Warszawa 1996. Str.123. 528
11 Studia i Dokumenty Ekumeniczne rok XV: 1999 nr 2(44) str.47-133. Przekład prof. dr Karol Karski
12 Księgi Wyznaniowe Kościoła Luterańskiego, Bielsko – Biała, „Augustana” 1999, Artykuły Szmalkaldzkie, art. X „O wyświęcaniu, ordynacji i powołaniu” str. 355.
13 „Ewangelicy w Polsce” Słownik biograficzny XVI – XX w., opracowany przez dr. Jana Szturca, str. 238
Biskup Jerzy von Polentz był katolickim biskupem Sambii w l. 1518-1525, oraz w latach 1525-1550 r. ewangelickim biskupem w Królewcu i pochowany został w miejscowej katedrze.
14 Bischofsamt und Apostolische Sukzession im Deutschen Protestestantismus, Stuttgart 1953
15 Dosyć masz, gdy masz łaskę moją – Księga Pamiątkowa dedykowana ks. bp. Januszowi Narzyńskiemu, Bielsko – Biała „Augustana” 1993: „ks. Jan Gross – Urząd biskupa w Kościele luterańskim ze szczególnym uwzględnieniem Polski” str. 63-86.
16 Patrz sprawozdania z konsekracji biskupich w „Zwiastun Ewangelicki” 1976 – 2002 oraz w corocznych Kalendarzach Ewangelickich.
17 Von Ordnung Gottesdienstes in der Gemeine, 1523 r.
18 Formula Missae et Communionis, 1523.
19 Die deutsche Messe, 1526
20 Patrz: Friedrich Kalb „Grundriss der Liturgik”, München 1982
21 Porządek Kościelny cieszyńskiego księcia Wacława Adama (1568 i 1578) i Katarzyny Sydonii (1584) Porządek Kościelny księcia Pszczyńskiego z roku 1592. Ustawa albo Porządek Kościelny Księstwa Pruskiego z lat: 1525, 1544,1560,1615,1731 wydane w Królewcu
22 „Protestantyzm w Polsce”, Wydawnictwo Zwiastun, Warszawa 1963, str. 10
23 Die liturgischen Gewänder in der Lutherischen Kirche seit 1555 von Prof. Arthur Carl Piepkorn, B.D., Ph D., Lüdenscheid/Lobetal 1987 przekład z ang..:”Survival of the Historic Vestements in the Lutheran Church after 1555” I wyd. w 1956 i rozszerzone II wyd. 1958, St.Louis, Missouri (USA).
24 Evangelicky Kalendar – Kalendarz Ewangelicki 2001 str. 193.
25 Jadwiga Badura, praca magisterska nt.: Ewangelik Pszczyński – monografia i bibliografia zawartości czasopisma za lata 1992 – 1997. Akademia Pedagogiczna w Krakowie, 1999 r. Wydział Humanistyczny – Instytut Bibiolekoznastwa i Informacji Naukowej.
26 Wykaz nazwisk wszystkich profesorów i pracowników naukowo – dydaktycznych wyznania ewangelicko – augsburskiego CHAT w Warszawie znajduje się corocznie w Kalendarzu Ewangelickim.
27 Wachsende Kirchengemeinschaft, Bern 1992
28 „Jeden Chrzest” Warszawa 1993, str. 40-41
czerwiec 2003