Tak Katolicka Agencja Informacyjna pisała o zmarłym dziś Patriarsze Moskwy i Wszechrusi. Dziś przypominamy tamten artykuł.

W związku z niepewną sytuacją polityczną i ekonomiczną lat dziewięćdziesiątych, nowa organizacja stosunku do państwa i społeczeństwa przysparzała patriarsze Aleksemu wielu trudności. Później, zwłaszcza po objęciu władzy w Rosji przez prezydenta Władimira Putina, wzajemne stosunki znacznie się poprawiły.

Natomiast napięcie pozostało do dziś w stosunkach z Kościołem katolickim. Patriarcha Aleksy broni roszczeń Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego do "terytorium kanonicznego" i zarzuca katolikom prowadzenie działalności misyjnej i werbowanie wyznawców prawosławia. Kością niezgody pozostaje też odradzanie się Kościoła greckokatolickiego w niektórych krajach Europy Wschodniej, zwłaszcza na Ukrainie. Dotychczas nie może dojść do skutku spotkanie z papieżem Janem Pawłem II, o czym już od lat prowadzi się rozmowy. Planowane w 1997 r. spotkanie w Austrii nie odbyło się z powodu niejasnego konfliktu: jak wówczas twierdzono, patriarcha był osobiście gotów na spotkanie, jednak nie otrzymał niezbędnej zgody większości członków Świętego Synodu.

Aleksij Michajłowicz Ridiger - potomek arystokratycznej rodziny estońskiej - urodził się 23 lutego 1929 r. w Tallinie. Po ukończeniu seminarium duchownego w Leningradzie otrzymał święcenia kapłańskie w 1950 r. W latach 1961-1986 był metropolitą Tallina i Estonii, następnie metropolitą Leningradu i Nowgorodu.

Aleksy II jest zwierzchnikiem swego Kościoła od 7 czerwca 1990 r. Wybrany został spośród sześciu kandydatów, a na jego kandydaturę jako następcy zmarłego patriarchy Pimena i 15. patriarchę Moskwy głosowało 166 spośród 317 członków Świętego Synodu. Aleksy II był pierwszym patriarchą, w którego wybór nie ingerowały władze państwowe. Został wprowadzony w urząd 10 czerwca 1990 r.

Wcześniej Aleksy miał opinię hierarchy wrogiego rządowi. Już jako metropolita leningradzki i nowogrodzki (w latach 1986-90) odcinał się od polityki ówczesnych władz sowieckich. Uchodził początkowo za osobę nie rzucającą się w oczy; w tajnym raporcie na temat Kościoła prawosławnego, przygotowanym w 1975 r. dla Komitetu Centralnego KPZR, Wasilij Furow z Rady ds. Religijnych zaszeregował Aleksego do tych hierarchów, którzy "nie przejawiają specjalnej aktywności w krzewieniu prawosławia". Jednak szybko metropolita zmienił swoją postawę. Był pierwszym wysokiej rangi hierarchą, który we wrześniu 1987 r. otwarcie krytykował stosunki Kościół-państwo. Jednocześnie energicznie opowiadał się za zniesieniem dyskryminującej ustawy o religiach z 1929 r. i uchwaleniem nowego ustawodawstwa zrównującego w prawach wspólnoty wyznaniowe w ZSRR. W kilka miesięcy później Gorbaczow ogłosił nową "ustawę o wolności sumienia" opartą o żądania wysuwane przez Aleksego.

Patriarcha Aleksy II publicznie przeprosił za postawę swego Kościoła w czasach panowania komunistycznego. Prosił też o wybaczenie Węgrów za interwencję sowiecką w ich kraju w 1956 r. i Finów za sprowokowaną przez Moskwę wojnę z ich krajem w latach 1939-40.

W 1993 r. patriarcha mówił do biskupów prawosławnych o konieczności "pokuty za tych spośród nas, którzy byli niedostatecznie nieustępliwi wobec reżimu w latach prześladowań". W 1991 r. w Nowym Jorku potępił antysemityzm, a trzy lata później opowiedział się za uznaniem połączonego unią z Rzymem Kościoła greckokatolickiego na Ukrainie.

W 1999 r., z okazji 70. rocznicy urodzin Aleksego II, prezydent Rosji Borys Jelcyn przyznał patriarsze najwyższe odznaczenie rosyjskie - Order św. Andrzeja, jako wyraz uznania dla wkładu zwierzchnika rosyjskiego prawosławia "w duchową odbudowę Rosji, na rzecz pokoju i stabilności społeczeństwa rosyjskiego".

Po upadku systemu komunistycznego i rozpadzie Związku Radzieckiego Patriarchat Moskiewski stanął wobec problemu oderwania się Kościołów narodowych, w tym części prawosławia na Ukrainie i w Estonii. W sporze o Kościół w Estonii doszło nawet do trwającego pewien czas rozłamu z ekumenicznym patriarchą Konstantynopola. Stosunki z Konstantynopolem można określić generalnie jako wyścig o to, kto zdobędzie większą przewagę w światowym prawosławiu.

W ostatnich miesiącach Aleksy II osiągnął postępy w pojednaniu z Rosyjskim Kościołem Prawosławnym za Granicą. Po raz pierwszy delegacja RKPG złożyła wizytę w Moskwie, a jego Synod w Jordanville zaakceptował wyniki rozmów w sprawie przywrócenia wspólnoty kościelnej. RKPG powstał po rewolucji październikowej 1917 r., która spowodowała masową emigrację z Rosji. Później część rosyjskich biskupów emigracyjnych podporządkowała się Konstantynopolowi, inni uznali się w 1927 r. za jedynych prawnych spadkobierców Kościoła rosyjskiego sprzed rewolucji oświadczając, że Patriarchat Moskiewski, a przede wszystkim jego "locum tenens" (namiestnik) metropolita Siergiej, są niekanoniczni ze względu na "posłuszeństwo wobec reżimu komunistycznego". Po zmianach politycznych 1989 r. Kościół zagraniczny utworzył dziesiątki swoich wspólnot w Rosji.

W stosunkach ekumenicznych z innymi Kościołami chrześcijańskimi patriarcha Aleksy "mocno naciska na hamulec", nie przerywając jednak dialogu. Chociaż w latach osiemdziesiątych był przewodniczącym Konferencji Kościołów Europejskich (KEK) - organizacji o charakterze ekumenicznym, skupiającej ponad 120 nierzymskokatolickich Kościołów chrześcijańskich - obecnie wypowiada się bardzo krytycznie nt. ekumenizmu i przy różnych okazjach krytykuje zarówno KEK, Światową Radę Kościołów, jak i inne międzynarodowe instytucje wyznaniowe.

Zarzuca im, podobnie jak i reszta prawosławnych, nadmierną "protestantyzację" i popieranie "nowinek" teologicznych, niezgodnych z tradycją prawosławną. Wraz z innymi Kościołami chrześcijańskimi wymusił reformę w Światowej Radzie Kościołów, a celem tych starań było silniejsze uwzględnienie interesów prawosławia w Radzie. Liczące ok. 100 milionów wiernych rosyjskie prawosławie jest największym Kościołem członkowskim ŚRK. Choć częściowo wycofało się ze współpracy w centralnych organach Rady, w dalszym ciągu wywiera duży wpływ na jej decyzje.

Aleksy II nieustannie krytykuje generalnie politykę, rozwój społeczny oraz styl życia Zachodu, a także jego "ekspansję" do kręgu kulturowego prawosławia i islamu; niektórzy obserwatorzy widzą w tym spóźnione echo XIX-wiecznej krytyki "zgniłego Zachodu". Tak więc patriarcha nie tylko nie potępił zdecydowanie wojny w Iraku, ale zarzucił chrześcijanom Zachodu, że zmuszają muzułmanów do "uległości i podporządkowania obcym strukturom społecznym i politycznym". Według niego winę za terrorystyczne zamachy z 11 września 2001 r. ponoszą ci, którzy zadecydowali o tym, że dzisiejszy ład społeczny "cechuje niesprawiedliwość, nierówny podział władzy i dóbr między krajami i kontynentami".

Podczas wizyty w Astrachaniu 28 października 2002 r. patriarcha Moskwy uległ atakowi serca. Już od dłuższego czasu cierpiał na serce. Po dłuższej rekonwalescencji, w kwietniu 2003 r. zachorował na zapalenie płuc i nie mógł przewodniczyć prawie pięciogodzinnej liturgii paschalnej. 19 maja znowu został przewieziony do moskiewskiego szpitala, tym razem ze względu na ostre powikłania grypowe.

Po długiej nieobecności patriarchy na majowym posiedzeniu Świętego Synodu dokonano licznych zmian we władzach kościelnych. Zdaniem obserwatorów zmiany te umocniły szanse następstwa dla "człowieka nr 2" we władzach RKP, metropolity smoleńskiego i kaliningradzkiego Cyryla, kierującego Wydziałem Zagranicznych Stosunków Kościelnych Patriarchatu. Na razie Patriarchat dementuje pogłoski o "walce o sukcesję". Patriarcha jest wybierany dożywotnio i nic nie wskazuje na to, aby Aleksy II zrezygnował ze swojej funkcji. W ostatnim okresie - twierdzą obserwatorzy - znowu mocno trzyma w rękach ster swego Kościoła. Ku rozczarowaniu estońskich nacjonalistów, jego wizyta w ojczystym Tallinie we wrześniu 2003 r. okazała się pochodem triumfalnym.

Aleksy II ogłosił dotychczas ponad 250 prac z historii Kościoła i ekumenizmu. Na płaszczyźnie ekumenicznej piastował szereg ważnych stanowisk: w 1966 r. przewodniczył światowej konferencji "Kościół i społeczeństwo" w Genewie, w latach 1964-68 był członkiem komisji "Wiara i Ustrój" w ramach Światowej Rady Kościołów, a w latach 1987-92 - przewodniczącym Konferencji Kościołów Europejskich.