Grabarka - serce polskiego prawosławia

Artur Stelmasiak (KAI)

publikacja 10.05.2008 14:23

Od ponad 20 lat w polskim Kościele prawosławnym coraz większą popularnością cieszy się pielgrzymowanie do miejsc świętych takich jak Grabarka, Supraśl, czy Jabłeczna. Prawosławni pątnicy, podobnie jak i katolicy, pielgrzymują z modlitwą na ustach i z intencją w sercu, aby oddać cześć Bogu i pokłonić się Mu w wybranym przez Niego miejscu.

Grabarka - serce polskiego prawosławia

Mimo, że Święta Góra Grabarka słynęła cudami podczas epidemii cholery już na początku XVIII wieku, to jednak prawdziwy rozkwit i popularność wśród pielgrzymów zdobyła sobie dopiero po II wojnie światowej. Ogromną rolę w popularyzacji tego miejsca odegrały mniszki, które wówczas osiedliły się na świątynnym wzgórzu i założyły tam pierwszy po wojnie prawosławny klasztor żeński.

Na Grabarkę najwięcej pielgrzymów przybywa 18 sierpnia, w przeddzień głównych uroczystości Spasa Izbawnika (Przemienienia Pańskiego, które przypada 19 sierpnia wg starego kalendarza juliańskiego). Najwięcej pątników przybyło do tego sanktuarium w 2000 roku, kiedy to odbywały się obchody roku milenijnego. Na Święta Górę mnisi z Grecji przywieźli wtedy odpis (kopię) cudownej ikony Matki Bożej Iwierskiej. Szacuje się, że wówczas do tego sanktuarium przybyło pieszo, samochodami i autobusami aż 200 tys. pątników.

Prawie każdy pielgrzym dociera na Świętą Górę ze swoim krzyżem wotywnym, który po poświęceniu go przez kapłana, zostawia na wzgórzu koło cerkwi. Obecnie na Grabarce znajdują się setki tysięcy krzyży, tworzących prawdziwy las. W nocy z 18 na 19 sierpnia kapłani przez całą noc spowiadają wiernych. Szacuje się, że 80 proc. wiernych obecnych na Świętej Górze tej nocy podchodzi do sakramentu pojednania i przyjmuje Eucharystię.

W 2004 roku około 7 tys. wiernych przyszło na Grabarkę w 15 pieszych pielgrzymkach. Ponad 80 proc. pieszych pielgrzymów to młodzież. Do sanktuarium przyszły m.in. pielgrzymki z Białegostoku, Bielska Podlaskiego, Hajnówki, Jabłecznej, Siemiatycz i Sokółki, Białowieży, a także najdłuższa z Warszawy. Piesi pielgrzymi, mimo zmęczenia wielodniową wędrówką, po wejściu na górę trzykrotnie obchodzą cerkiew na kolanach. Ich zdaniem na tej górze wiara dodaje sił. Przejście na kolanach stanowi punkt kulminacyjny, na który czeka każdy z nich przez całą pielgrzymkę.

Prawosławne sanktuaria

Od kilku ostatnich lat coraz bardziej są popularne pielgrzymki do Ławry Supraskiej. Do Supraśla pielgrzymi z Białegostoku wyruszą 9 sierpnia na święto ikony Matki Boskiej Supraskiej. Mają do pokonania krótką trasę (15 km) i docierają na miejsce tego samego dnia. Modlitwa pątników w monasterze podobnie jak na Grabarce trwa całą noc. Licząca ponad 500 lat ikona Matki Bożej znajduje się w supraskim klasztorze Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Jest ona kopią XI-wiecznej ikony Matki Boskiej Smoleńskiej, zwanej Orędowniczką Ziemi Białostockiej. Niegdyś cześć Matce Boskiej Supraskiej oddawali zarówno prawosławni, jak i rzymscy katolicy. W zeszłym roku na święto do Supraśla przybyło ponad 10 tys. osób, a w pieszej pielgrzymkach ok. 2,5 tys. osób i z roku na rok liczba pątników wzrasta. Pielgrzymka do Supraśla jest o wiele bardziej rodzinna, niż na przykład wędrówka na Grabarkę. Mała odległość od Białegostoku powoduje, że do tego sanktuarium chodzą całe rodziny. Pielgrzymują zarówno dzieci, jak i ich babcie.

Poza Grabarką i Supraślem pątnicy pielgrzymują także do Jabłecznej, gdzie znajduje się najstarszy w Polsce męski monaster pw. Św. Onufrego. Tradycja głosi, że miejsce, gdzie wzniesiono monaster wybrał sam św. Onufry. Ukazał się on rybakom łowiącym na rzece i powiedział: "W tym miejscu chwalone będzie imię moje". Na brzegu, gdzie pojawił się święty starzec rybacy znaleźli ikonę Wielkiego Onufrego przyniesioną przez Bug. Mężczyźni ci wkrótce wybudowali pierwszą świątynię, założyli też pustelnię, gdzie sami zamieszkali, aby strzec ikony. Pustelnia ta z czasem przekształciła się w monaster.

Corocznie do Jabłecznej przybywa kilka tysięcy pielgrzymów na przypadające 24-25 czerwca święto patrona klasztoru św. Onufrego oraz na święto Turkowickiej Ikony Matki Bożej, które przypada 17-18 lipca. Jednak do Jabłecznej wierni przybywają raczej samochodami i autobusami, a pieszych pątników jest niewielu.

Na pielgrzymim szlaku

Uczestnicy pieszej pielgrzymki, która wyrusza co roku 13 sierpnia z Białegostoku na Grabarkę mają do pokonania 130 kilometrów i trwa 5 dni. W tej największej prawosławnej pieszej pielgrzymce bierze udział kilka tysięcy wiernych. Pątnicy na miejsce docierają 18 sierpnia, w przeddzień głównych uroczystości Przemienienia Pańskiego. W tym roku będą wędrować już po raz dwudziesty.

Pielgrzymi uczestniczą w codziennych Świętych Liturgiach, sprawowanych w cerkwiach znajdujących się na trasie. Następna modlitwa jest przed obiadem około południa. Dzień prawosławnego pielgrzyma kończy się wieczernią (nieszporami) w cerkwi. Tradycyjnie na początku grupy pielgrzymkowej jest niesiony kilkumetrowy krzyż w intencji wszystkich pątników. Ten krzyż oraz inne osobiste krzyże pokutne niesione przez pielgrzymów zostaną ustawione na wzgórzu w Grabarce.

Od trzech lat organizowana jest także piesza pielgrzymka z Warszawy. Jest to najdłuższa prawosławna pielgrzymka w Polsce. Pątnicy mają do pokonania 150 kilometrów trasy w 5 dni, czyli dziennie przypada im 30-kilometrowy odcinek. Szacuje się, że w tegorocznej warszawskiej pielgrzymce uczestniczyć będzie setka pątników.

Oprócz tych dwóch najdłuższych pielgrzymek organizowanych jest także wiele mniejszych i krótszych pątniczych wędrówek z wielu prawosławnych parafii na Podlasiu. Na Grabarkę wyjdą m. in. pielgrzymki z Bielska Podlaskiego, Hajnówki, Gródka, Sokółki i pobliskich Siemiatycz. Co roku w każdej z nich bierze udział 300-500 osób.

Nietypowa i bardzo kameralna jest pielgrzymka z Białowieży. W zeszłym roku wzięło w niej udział niespełna pięćdziesiąt pątników. Większą część trasy pokonali oni idąc przez Puszczę Białowieską. Cały czas towarzyszyły im przepiękne widoki. Niektórzy codziennie zbierali po drodze grzyby. Nawet całe siatki!

Co roku na Grabarkę przychodzą również pielgrzymi z Jabłecznej. Jest to jedyna, albo jedna z nielicznych pieszych pielgrzymek z terenu prawosławnej diecezji lubelsko-chełmskiej. Pątnicy pokonują ponad 120 kilometrów w pięć dni. Trasa ich wędrówki przebiega przez tereny, na których nie ma prawosławnych wiernych i przyjmowani są - jak podkreślają - bardzo gorąco przez katolików.

Kto pielgrzymuje?

Praktycznie wszystkie większe piesze pielgrzymki są organizowane przez Bractwo Młodzieży Prawosławnej. Największa białostocka pielgrzymka jest również obsługiwana przez grupy BMP oraz wojsko. Młodzież pomaga także mniszkom przygotować grabarkowe wzgórze na przyjazd pielgrzymów na tzw. obozie roboczym. Bractwo prowadzi również różne akcje propagujące piesze pielgrzymowanie. Owocami tej działalności jest coraz liczniejsze grupy młodych pątników.

Piesze pielgrzymki od kilkunastu lat są zdominowane przez młodzież. Szacuje się, że młodzi to ok. 80 procent wszystkich pątników. Tę dobrą pielgrzymkową demografię zauważają także hierarchowie. W 2003 roku arcybiskup Aten i całej Grecji Chrystodulos, obecny na święcie Przemienienia Pańskiego, był zdumiony, że w Polsce pielgrzymki są tak popularne wśród młodzieży. - Polska prawosławna mniejszość ma szczególny dynamizm - stwierdził gość z Grecji. - Młodzież to najlepsze świadectwo dla polskiej Cerkwi - podkreślił z radością zwierzchnik Kościoła greckiego w 2003 roku.

Dużą grupę wśród wszystkich pątników stanowią również rzymscy katolicy. Pielgrzymują oni na Grabarkę najczęściej indywidualnie. Jednak są również chętni, którzy idą w zorganizowanych przez Kościół prawosławny pielgrzymkach.

Największe sanktuaria i miejsca święte zawsze łączyły chrześcijan Zachodu i Wschodu. Katolicy pielgrzymują do miejsc świętych, które należą do prawosławnych, a prawosławni do sanktuariów katolickich. Na przykład Jasna Góra i ikona Częstochowskiej Matki Bożej od zawsze cieszyły się wielkim kultem u wschodnich chrześcijan. Ks. Jerzy Tofiluk zwraca uwagę na żywy kult tej ikony w rosyjskim prawosławiu.

W Częstochowie została nawet wybudowana cerkiew pod wezwaniem Częstochowskiej Ikony Matki Bożej. Jest to świątynia, która ma m.in. służyć prawosławnym pątnikom pielgrzymującym do Czarnej Madonny.

W prawosławiu pielgrzymowanie ma bardzo stare tradycje. Jego zorganizowane formy pojawiły się na przełomie XVIII i XIX wieku. - Pątnicy doświadczają szczególnej łaski w miejscach świętych. Podczas głównych odpustowych świąt odczuwają także, że stanowią część wielkiej chrześcijańskiej wspólnoty - tłumaczy ks. Tofiluk.

Prawosławne pielgrzymowanie skupia się, podobnie jak u katolików, wokół miejsce cudownych, które historycznie związane są z nadzwyczajnymi wydarzeniami, objawieniami, słynnymi ikonami czy relikwiami świętych. Pątników najczęściej przyciągają "miejsca wymodlone", takie jak monastery i ławry.

Duchowość prawosławna na ziemiach polskich przez wieki kształtowała się pod wpływem wielkich ośrodków życia duchowego z terenu obecnej Ukrainy i Rosji. Do końca XVI w. w 110 miejscowościach na terenie Rzeczypospolitej działały monastery prawosławne. Granice naszego kraju sięgały wówczas o wiele dalej na wschód niż obecnie, obejmując tereny, które tradycyjnie są prawosławne. Największe prawosławne sanktuaria pielgrzymkowe znajdowały się więc na terenach, które dziś należą do Litwy, Białorusi i Ukrainy.

Po II wojnie światowej granice Polski przesunęły się na zachód i prawie wszystkie najsłynniejsze miejsca pielgrzymowania, klasztory, a nawet seminaria duchowne znalazły się poza granicami. W powojennej Polsce ostał się tylko jeden zniszczony monaster męski w Jabłecznej.

Ostatnie lata to czas umacniania się znaczenia prawosławnych ośrodków życia monastycznego w Polsce. Są one licznie odwiedzane przez wiernych udających się do nich w pielgrzymkach i indywidualnie na święta oraz uroczystości liturgiczne. Służą też jako miejsca modlitwy, na co ma trudny do przecenienia wpływ obecność cudownych ikon.