Czeka nas rok przełomu?

Później podróże ówczesnego prymasa na wschód stały się znacznie częstsze i coraz dłuższe, nie ograniczając się do Rosji, ale obejmowały dłuższe pobyty także w innych republikach. Szczególnie ważne były wyjazdy w latach 1992 i 1999. Tę pierwszą podróż kard. Glemp odbył w dniach 4-12 sierpnia, odwiedzając Moskwę i Kazachstan, który był głównym celem wyjazdu. Gość z Polski odwiedził tam liczne skupiska Polaków, odprawiał dla nich msze, udzielał sakramentów i poświęcił kamień węgielny pod kościół w Oziornoje.

Z punktu widzenia kontaktów z prawosławiem największe znaczenie miało spotkanie kardynała Glempa z ówczesnym patriarchą Aleksym II, którego zaprosił do Polski. Po powrocie do Ksiądz Prymas zapewnił, że zwierzchnik Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego przyjął zaproszenie i nawet do wizyty miało dojść jeszcze przed końcem tamtego roku, ale – jak wiemy – nic z tego nie wyszło ani wtedy, ani później.

W kilka lat później w lipcu 1999 r. kard. Glemp udał się na Syberię, gdzie odwiedzał mieszkających tam Polaków i miejscowych katolików oraz spędził część swego letniego wypoczynku. W Irkucku poświęcił plac pod powstającą tam katedrę. Ale i tym razem „zahaczył” o Moskwę, gdzie m.in. rozmawiał z patriarchą Aleksym II. Później w rozmowie z dziennikarzami powiedział, że nie ponawiał już zaproszenia dla swego rozmówcy, ale jest ono nadal aktualne i wiążące.

Między tymi dwiema podróżami była też wizyta w dniach 15-16 czerwca 1998 w Sankt-Petersburgu, gdzie Ksiądz Prymas m.in. poprowadził pierwszą od 1917 r. procesję ulicami miasta w uroczystość Bożego Ciała.

Ponadto obecny prymas-senior co najmniej dwukrotnie odwiedzał Katyń (4 VI 1995 i 28 VII 2000), gdzie najpierw poświęcił teren pod przyszły polski cmentarz wojskowy, a następnie sam cmentarz. W homilii powiedział wówczas m.in., że „Katyń jest dziś znakiem odrzucenia kłamstwa”.

Ale nie tylko podróże do ZSRR i Rosji były dla kard. Glempa okazjami do kontaktów z prawosławiem zza wschodniej granicy. Kilkakrotnie przyjmował hierarchów stamtąd, gdy odwiedzali Polskę. 30 sierpnia 1989 rozmawiał w swej rezydencji z metropolitą mińskim Filaretem, który gościł go rok wcześniej u siebie. Hierarcha białoruski przebywał w Warszawie z okazji odbywającego się wówczas spotkania międzyreligijnego „Nigdy więcej wojny!”, zorganizowanego w 50. rocznicę wybuchu II wojny światowej przez rzymską Wspólnotę św. Idziego.

27 marca 2004 ks. prymas przyjął w Warszawie przebywającego z wizytą oficjalną w Polsce ówczesnego przewodniczącego Wydziału Zewnętrznych Kontaktów Kościelnych Patriarchatu Moskiewskiego, metropolitę smoleńskiego i kaliningradzkiego Cyryla, dziś patriarchę moskiewskiego. Metropolita odbierał wtedy doktorat honoris causa Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie i odwiedził kilka ośrodków prawosławnych w Polsce.

Inne kontakty

Do Rosji – choć rzadko - jeździli też niektórzy inni hierarchowie z Polski. W dniach 12-13 grudnia 1999 metropolita gnieźnieński abp Henryk Muszyński, obecny następca kard. Glempa na stolicy prymasowskiej. Reprezentował Episkopat Polski na uroczystości konsekracji katolickiej katedry Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Moskwie. Spotkał się wówczas m.in. z metropolitą Cyrylem.

We wrześniu 2005 r. przybył do Polski na zaproszenie abp. Muszyńskiego bp Hilarion (obecny szef Wydziału Zewnętrznych Kontaktów Kościelnych Patriarchatu Moskiewskiego), który wówczas pełnił urząd prawosławnego biskupa Wiednia i Austrii. Okazją ku temu był VI Zjazd Gnieźnieński. Bp Hilarion w swym przemówieniu sformułował apel o powołanie " katolicko-prawosławnego" sojuszu przeciwko niebezpieczeństwom "walczącego ateizmu, relatywizmu i islamu".

"Jeśli razem stawimy im czoło, będziemy silniejsi" - przekonywał. Jego zdaniem potrzebny jest nie sojusz teologiczny, ale strategiczny. "Czas płynie szybko, za 20 czy 30 lat może być za późno" - kontynuował. Wezwanie to – jak podkreślał - dotyczy kwestii etycznych, takich jak bioetyka, czy polityka rodzinna, gdyż współczesny kryzys demograficzny nie ma przyczyn ekonomicznych lecz duchowe. "Debata między chrześcijanami a ideologią sekularyzmu jest debatą o przyszłość Europy, ma ona charakter antropologiczny. "Wspólnie możemy pomóc Europie w rozwiązywaniu wielu problemów" - przekonywał wówczas bp Hilarion.

W styczniu 2008 r. abp Muszyński znalazł się ponownie w stolicy Rosji, a także w Siergijew Posadzie (czyli dawnym Zagorsku w czasach komunistycznych), gdzie m.in. uczestniczył w spotkaniach ekumenicznych i spotkał się z miejscowymi katolikami. Miasteczko Siergijew Posad – duchowa stolica rosyjskiego prawosławia – utrzymuje bliskie kontakty z Gnieznem, kolebką chrześcijaństwa i państwa polskiego.

Podczas tej wizyty ambasador Polski w Rosji Jerzy Bahr zaproponował abp. Muszyńskiemu nawiązanie kontaktów z mnichami rosyjskimi z klasztoru św. Nila na wyspie Stołobnoje koło Ostaszkowa, którzy chcą u siebie zbudować kaplicę poświęconą pamięci Polaków zamordowanych w 1940 w tym miejscu. Ambasador wcześniej wielokrotnie odwiedzał ten klasztor wraz z potomkami pomordowanych Polaków, uczestnicząc we wspólnych modlitwach i budując przyjacielskie, wzajemne relacje.

Ożywienie relacji

Odpowiedzią na tę inicjatywę była ubiegłoroczna wizyta delegacji mnichów z Nilskiego Monasteru, którzy przybyli do Polski w dniach 23-29 września. Odwiedzili m.in. Warszawę, Gniezno, Częstochowę i Płock. W klasztorze na Jasnej Górze otrzymali kopię jasnogórskiej ikony Matki Bożej, którą następnie zawieźli ze sobą do klasztoru i specjalnie dla niej mają zbudować kaplicę dla uczczenia polskich męczenników.

W ślad za tym – jak poinformował KAI abp Henryk Muszyński - nastąpiła oficjalna korespondencja przedstawicieli Patriarchatu Moskiewskiego do polskich biskupów, m. in. w postaci bardzo życzliwego listu jaki nadesłał mu metropolita Hilarion, obecny przewodniczący Wydziału Zewnętrznych Kontaktów Kościelnych Patriarchatu Moskiewskiego, z okazji nominacji na Prymasa Polski w grudniu ub. r.

Kolejnym krokiem była wizyta w Warszawie 28 stycznia br. o. ihumena Filipa Riabycha, zastępcy przewodniczącego Wydziału Zewnętrznych Kontaktów Kościelnych Patriarchatu Moskiewskiego. Tematem rozmowy z bp. Stanisławem Budzikiem, sekretarzem generalnym Konferencji Episkopatu Polski – jak sformułowano w oficjalnym komunikacie BP KEP - była „potrzeba wspólnego chrześcijańskiego świadectwa we współczesnym świecie”. Za kilka tygodni przybędzie do Warszawy metropolita Hilarion, stojący na czele wspomnianego wydziału Patriarchatu, osoba numer dwa Rosyjskiej Cerkwi, który odpowiada za jej relacje zagraniczne.

Nie wiemy jeszcze jaką formę przybierze postulowane „wspólne świadectwo” obu Kościołów. Z pewnością jego istotną treścią będzie pamięć o męczennikach: katolickich i prawosławnych - ofiarach bezbożnego sowieckiego reżimu, który spętał tę cześć świata na kilkadziesiąt lat.