Cesarze Konstantyn dla Zachodu oraz Licyniusz dla Wschodu ogłosili 15 czerwca 313 r. akt prawny, który wprowadzał w całym cesarstwie rzymskim wolność wyznania dla chrześcijan. Po trzech wiekach prześladowań, nadał on chrześcijanom prawo do publicznego wyznawania wiary oraz akceptował ich wkład w rozwój kultury i społeczeństwa.

Dzieło Konstantyna

Dokument powszechnie nazywany jest Edyktem mediolańskim, choć w świetle prawa rzymskiego był raczej porozumieniem zawartym przez dwóch równorzędnych władców imperium rzymskiego. Miał bardziej polityczny aniżeli prawny charakter, gdyż zmieniał ustrój państwa, a nie jego prawo. Został uzgodniony podczas spotkania Konstantyna i Licyniusza w Mediolanie, który w tamtym czasie był centrum administracyjnym zachodnich prowincji cesarstwa. Niewątpliwie jego inicjatorem był cesarz Konstantyn, jeden z najwybitniejszych władców starożytności. Edykt stanowił kontynuację zapisów edyktu tolerancyjnego cesarza Galeriusza, opublikowanego wiosną 311 r. i kończącego okres brutalnych prześladowań z czasów cesarza Dioklecjana. Galeriusz należał do gorliwych wykonawców edyktów Dioklecjana i miał na sumieniu krew wielu chrześcijan. Złożony jednak ciężką chorobą, którą współcześni interpretowali jako karę za prześladowanie chrześcijan, zmienił postępowanie i zakończył represje. Na mocy Edyktu mediolańskiego chrześcijanie nie tylko otrzymywali wolność religijną, ale zwracano im także świątynie, księgi i naczynia liturgiczne oraz ziemię, zabrane w okresie niedawnych krwawych prześladowań.

Długa, krwawa noc

Aby zrozumieć znaczenie Edyktu mediolańskiego, należy pamiętać o tym, w jakich warunkach żyli wcześniej chrześcijanie. Nawet jeśli nie spotykały ich represje bądź krwawe prześladowania, znajdowali się na marginesie oficjalnego życia publicznego, znosząc wzgardę i głęboką niechęć świata pogańskiego. W historii prześladowań wyraźnych jest kilka różnych okresów represji. Początek dał Neron, który w 64 r. rozpoczął prześladowanie chrześcijan, aby odwrócić uwagę opinii publicznej od własnej odpowiedzialności za pożar Rzymu. Wyłapywani w całym mieście wyznawcy Chrystusa byli rzucani na pożarcie lwom na arenie cyrku Nerona, który znajdował się tuż obok miejsca, gdzie wznosi się dzisiaj bazylika św. Piotra. Piotr – pierwszy biskup Rzymu – pojmany razem z innymi kończy życie ok. 67 r. na arenie cyrku Nerona.