I. Nowy Testament o urzędzie Kościoła

Jezus Chrystus, Boży Syn i Zbawiciel świata, będąc w ludzkim ciele założył na tym świecie Kościół, który miał prowadzić dalej Jego dzieło, dzieło ewangelizacji całego świata. Kościół jest wynikiem Jego cierpienia: „Gdy złoży swoje życie w ofierze, ujrzy potomstwo, będzie żył długo i przez Niego wola Pana się spełni”(Iz 53,10b). Z miłości do Kościoła, który jako nowy Lud Boży zajął miejsce ludu izraelskiego, wydał na ofiarę swoje życie. Apostoł Paweł pisał: „Chrystus umiłował Kościół i wydał zań samego siebie”(Ef 5,25). Dlatego też On jest: „Głową Kościoła, ciała, którego jest Zbawicielem”(Ef 5,23). Dlatego „Kościół podlega Chrystusowi”(Ef 5,24). Chrystus chce, aby „Kościół był pełen chwały, bez zmazy lub skazy lub czegoś w tym rodzaju, ale żeby był święty i niepokalany”(Ef 5,27).
Chrystus żywi Kościół i pielęgnuje go Słowem Bożym i świętymi sakramentami (por. Ef 5,29). Na podstawie innych wypowiedzi Pisma Świętego (Ef 5,32 i Obj 19,7) można powiedzieć, że Kościół jest Oblubienicą Chrystusa.

Aby Kościół mógł trwać i rozwijać się, Chrystus Pan ustanowił urząd apostolski. Na potwierdzenie ustanowienia apostolskiego urzędu przez Chrystusa przytacza się następujące miejsca: „Nie bój się, od tej pory ludzi łowić będziesz”(Łk 5,10); „Pójdźcie za mną, a zrobię was rybakami ludzi!” (Mt 4,19); „Pójdźcie za mną, a sprawię, że staniecie się rybakami ludzi” (Mk 1,17); „Pójdź za Mną” (Mt 9,9); „I przywołał dwunastu uczniów swoich, i dał im moc nad duchami nieczystymi, aby je wyganiali i aby uzdrawiali wszelką chorobę i wszelką niemoc”(Mk 10,1).
Urząd apostolski otrzymał od Pana Kościoła moc, ale nie tę, którą dysponuje świat. Moc Kościoła to moc w sferze ducha, moc Ewangelii. Przed widzialnym odejściem Chrystusa, apostołowie wyposażeni zostali przez Pana Kościoła w moc sprawowania znaków Jego obecności, którymi są sakramenty i inne znaki. Pan Jezus powiedział do uczniów swoich: „Idźcie tedy i czyńcie uczniami wszystkie narody, chrzcząc je w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego, ucząc je przestrzegać wszystkiego, co wam przykazałem. A oto Ja jestem z wami po wszystkie dni aż do skończenia świata”(Mt 28,19.20). Apostoł Paweł zaś pisze: „Wziął Jezus chleb i pobłogosławił, łamał i dawał uczniom, i rzekł: Bierzcie, jedzcie, to jest ciało moje. Potem wziął kielich i podziękował, dał im mówiąc: Pijcie z niego wszyscy”(Mt 26,26.27); „Wziął chleb, a podziękowawszy, złamał i rzekł: Bierzcie, jedzcie, to jest ciało moje za was wydane; to czyńcie na pamiątkę moją. Podobnie i kielich po wieczerzy, mówiąc: Ten kielich to nowe przymierze we krwi mojej; to czyńcie, ilekroć pić będziecie, na pamiątkę moją”(l Kor 11,24.25). Ewangelista Jan wspomina: „A to rzekłszy, tchnął na nich i powiedział im: Weźmijcie Ducha Świętego. Którymkolwiek grzechy odpuścicie, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są zatrzymane”(J 20,22.23).

Apostołowie, posłańcy Jezusa Chrystusa, mieli iść w ten świat z Ewangelią, z ową Dobrą Nowiną o Jezusie Chrystusie oraz z Sakramentami Chrztu Świętego i Wieczerzy Pańskiej. Wyposażeni też zostali we Władzę Kluczów. Apostołowie głosili Ewangelię i udzielali sakramentów, ale jednocześnie, gdy paruzja Pana nie następowała wiedzieli, że muszą postarać się o następców, którzy by dalej to powierzone im dzieło prowadzili aż do skończenia świata. W tym celu powstawały w Kościele różne urzędy, co do których nie mieli apostołowie wątpliwości, że są urzędami pochodzenia Bożego (iure divine). Apostoł Paweł pisał w Liście do Koryntian: „A Bóg ustanowił w Kościele najpierw apostołów, po wtóre proroków, po trzecie nauczycieli, następnie moc czynienia cudów, potem dary uzdrawiania, niesienia pomocy, kierowania, różne języki” (l Kor 12,28; por. Ef 4,11).

Pierwszym urzędem w Kościele był urząd apostolski, a więc urząd zwiastowania Słowa Bożego i udzielania sakramentów świętych. Obdarowani urzędem kościelnym mieli w Kościele „przygotować świętych do dzieła posługiwania, do budowania ciała Chrystusowego” (Ef 4,12).
Różne stopnie posiadał ten jeden przez Boga ustanowiony urząd kościelny. Najbardziej znane i zachowane w Kościele stopnie to: episkopoi - biskupi = dozorujący, prezbyteroi - prezbiterzy = starsi i diakonoi - diakoni = służebnicy. Diakoni, wzgl. diakonisę, mieli zajmować się w zborze głównie pracą charytatywną i zwiastowaniem. W relacji o powołaniu diakonów czytamy: „Wtedy dwunastu, zwoławszy wszystkich uczniów, rzekło: Nie jest rzeczą słuszną, żebyśmy zaniedbali Słowo Boże, a usługiwali przy stołach. Upatrzcie tedy, bracia, spośród siebie siedmiu mężów, cieszących się zaufaniem, pełnych Ducha Świętego i mądrości, a ustanowimy ich, aby się zajęli tą sprawą; My zaś pilnować będziemy modlitwy i służby Słowa''(Dz 6,2-4). Zawarte są w niej najważniejsze kryteria dotyczące przyjmującego i sprawującego urząd, który powstawał w młodym Kościele chrześcijańskim w każdym zborze, jak mówią Dzieje Apostolskie: „A gdy przez wkładanie rąk wyznaczyli im w każdym zborze starszych, wśród modlitw i postów poruczyli ich Panu, w którego uwierzyli” (Dz 14,23).

Na pytanie, w jaki sposób byli ustanawiani ci, którzy mieli przyjąć święty urząd, odpowiadają Dzieje Apostolskie: „Tych stawili przed apostołami, którzy pomodlili się i włożyli na nich ręce” (Dz 6,6). Ustanawianie urzędu kościelnego, czyli tzw. ordynacji (łac. ordinatio), odbywało się przez modlitwę i nałożenie rąk na głowy ordynowanych.

Podczas, gdy sprawa diakonatu w Kościele jest zupełnie jasna, nie jesteśmy w stanie wyjaśnić, czy następcami apostołów byli tylko biskupi czy też i prezbiterzy (w naszym rozumieniu „księża”)? Czy urząd episkopoi i presbyteroi to jeden i ten sam urząd?. Pytanie takie nasuwa również słowo z Dziejów Apostolskich z 20. rozdziału, gdzie w 17. wierszu jest powiedziane: „A posławszy z Miletu do Efezu, wezwał starszych zboru”, a w wierszu 28 apostoł Paweł nazywa ich biskupami: „Miejcie pieczę o samych siebie i o całą trzodę, wśród której was Duch Święty ustanowił biskupami („episkopous"), abyście paśli zbór Pański nabyty własną Jego krwią”.

Ks. prof. dr Eugeniusz Dąbrowski, biblista katolicki, tak pisze na ten temat: „Wyrażenie „episkopous", którym posłużył się tutaj Łukasz, dało okazję do przewlekłych dyskusji dotyczących znaczenia tego terminu. Niektórzy egzegeci utrzymywali, że chodzi tu o biskupów w znaczeniu hierarchicznym, co byłoby oczywiście nie do pogodzenia nie tylko z ogólnie uznanym faktem, że episkopat monarchiczny zjawia się dopiero pod koniec I wieku, a istnienie jego powszechne stwierdzić możemy dopiero gdzieś około 110 roku po Chr., ale i z samym opisem Łukasza. Paweł oznacza ich nazwą episkopo"; - to już sama ta okoliczność wskazuje, że terminami tymi posługiwano się zamiennie na oznaczenie identycznej godności czy funkcji kościelnej” (Dzieje Apostolskie, PsNT, T. V, Pallotinum, Poznań 1961, s. 413-414).

II. Historia Kościoła o urzędzie Kościoła

Historia Kościoła donosi, że spośród wszystkich „episkopów” ostali się tylko biskupi większych miast i prowincji, a pozostali nazwani byli prezbiterami (proboszczami, pastorami) i że tylko biskupi wyświęcali biskupów, a prezbiterów wyświęcał biskup w asyście innych prezbiterów. Tak powstawał episkopat monarchiczny (od gr. mono — arche = jedno-władztwo). Powstała także nauka o tzw. „sukcesji apostolskiej”, czyli nieprzerwanym przekazywaniu urzędu apostolskiego następcom. Termin ten nie występuje jednak w Biblii.

Na pytanie: co to jest sukcesja apostolska, odpowiada katolicki Mały Słownik Teologiczny Ks. Mariana Kowalskiego (Księgarnia św. Wojciecha, Poznań - Warszawa - Lublin, 1959, s. 361): „Tak nazywa się prawowite i nieprzerwane powiązanie biskupów z apostołami z tym, że konsekrowani przez apostołów biskupi udzielali sakry innym, a ci znów konsekrowali dalszych biskupów itd. W ten sposób powstał nieprzerwany łańcuch przekazywania biskupstwa sięgający do samych apostołów. Najbardziej uchwytna jest sukcesja papieża, biskupa rzymskiego, zaczynająca się od św. Piotra Apostoła”. Na marginesie tylko podam, że współcześni teolodzy rzymskokatoliccy są w stanie udowodnić pochodzenie sukcesji apostolskiej obecnego papieża Jana Pawła II do XV wieku (zmarł dnia 2 kwietnia 2005 r. o godz. 21.37).
Dziś Kościół Rzymskokatolicki uzasadnia ważność sukcesji apostolskiej powiązaniem z papiestwem i wiarą katolicką, a Kościół Prawosławny przynależnością do prawosławia.

III. Reformacja o urzędzie Kościoła

Reformacja była przeciwna episkopatowi monarchicznemu, chociaż samego episkopalizmu nie kwestionowała, o ile episkopi przyznają w Kościele priorytet Ewangelii. Reformacja nie była nawet przeciwna sukcesji apostolskiej, chociaż większą wagę przywiązywała do zachowania sukcesji nauki apostolskiej (por. Dz 2,41-42: „Ci, więc, którzy przyjęli Słowo Jego, zostali ochrzczeni (...) i trwali w nauce apostolskiej i we wspólnocie, w łamaniu chleba i w modlitwach”).

Reformacja uważała, że urząd Kościoła (urząd posługiwania Słowem Bożym i udzielania sakramentów świętych) jest ustanowiony przez Chrystusa i powinien koniecznie być zachowany: „Kościoły nasze nauczają o porządku w Kościele, że nikt nie powinien nauczać publicznie lub udzielać sakramentów, jeśli nie jest należycie powołany” (CA XIV). Jak to „należyte powołanie” na urząd kościelny ma wyglądać, księgi symboliczne bliżej nie określają, choć niejednokrotnie jest powiedziane, że jeśli obecni biskupi chcieliby ordynować naszych duchownych, to należy się na to zgodzić. Ale ponieważ tylko nieliczni to uczynili, dlatego: „Kościół ma prawo wyboru i ordynowania duchownych. Dlatego, gdy biskupi sprzeniewierzają się wierze, albo nie chcą udzielić ordynacji, zbory są zmuszone z prawa Bożego same ordynować swoich pasterzy i duchownych” (Traktat o władzy i prymacie papieża. Nr 72). Była to oczywiście sytuacja przymusowa. Z tego względu ks. dr Marcin Luter, który choć nie był biskupem, lecz tylko prezbiterem, zmuszony był ordynować nie tylko księży, ale i biskupów. W roku 1542 w katedrze w Naumburg udzielił święceń biskupich Mikołajowi Amsdorfowi z Magdeburga. Tam powiedział, że Kościół nie może żyć bez biskupa, że episcopus to „pastor” - pasterz Kościoła (WA 53,253,4)

„Być «episcopus» albo biskupem znaczy w pełni widzieć, dozorować i pilnie stróżować” - powiada Marcin Luter (WA 50,574,20). „Biskup, znaczy tyle, co nadzorca albo czuwający, który znajduje się na straży, aby przyjrzeć się, co każdemu pojedynczemu brakuje”. Do chrześcijańskiej szlachty pisał jednak, że „biskup i proboszcz to ta sama służba wg św. Pawła, co potwierdza też św. Hieronim” (WA 6,440). Już w roku 1519 uważał Marcin Luter, że choć wszyscy biskupi są sobie równi, to jednak powinien zostać spośród nich wyłoniony jeden kierujący równymi, któremu należy nałożyć ręce w zgromadzeniu modlącego się zboru.

Filip Melanchton nauczał, że biskup z racji swego urzędu ma:
1. Nauczać i strzec nauczania.
2. Ordynować i ordynowanych egzaminować.
3. Stać na czele sądu kościelnego.
4. Wizytować parafie.

Do biskupa, oprócz głoszenia Słowa Bożego i udzielania sakramentów świętych należy, więc: ordinatio, visitatio et iurisdictio (ordynowanie, wizytowanie i spełnianie jurysdykcji). Jak wielkie znaczenie ma wizytacja zborów, niech świadczy znowu słowo apostolskie z Dz 15,36: „A po kilku dniach rzekł Paweł do Barnaby: Wybierzmy się w drogę i odwiedźmy braci we wszystkich miastach, w których zwiastowaliśmy Słowo Pańskie, aby zobaczyć, jak im się powodzi”. Ważna jest, więc nie tylko wizytacja dla samej wizytacji, ale to, „aby zobaczyć jak im się powodzi” i aby móc utwierdzać braci we wierze (por. „a ty, gdy się kiedyś nawrócisz, utwierdzaj braci swoich”- Łk 22,32). Biskup ma nie tylko kontrolować, ale jako „pasterz pasterzy” utwierdzać we wierze, pocieszać i być przykładem dla tych, którzy należą do jego prezbiterstwa.

IV. Urząd Kościoła po Reformacji

Urząd kościelny, jak wskazuje na to historia Kościoła luterańskiego, był wysoko ceniony w luteranizmie, chociaż monarcha teoretycznie pełnił urząd „summ episcopa”. Wszędzie jednak, gdzie dotarła reformacja, zorganizowany został właściwy zarząd lokalnego Kościoła. Niech o tym świadczy kilka przykładów z historii naszego Kościoła.

Dawne Prusy Książęce posiadały dwóch biskupów luterańskich, którzy dokonali konwersji z katolicyzmu na ewangelicyzm. Na czele diecezji sambijskiej stanął energiczny biskup Jerzy von Polentz (1478-1550), wraz z dotychczasowym duchowieństwem rzymskokatolickim, które przeszło na luteranizm. Szeregi te zostały jeszcze zasilone duchownymi katolickimi z Polski, którzy chcieli przejść na luteranizm (np. Stanisław z Krakowa w Działdowie, Maciej Wannovius w Sorkwitach, Jakub Wilamowski w Mikołajkach, Andrzej Samuel w Dąbrównie, Jan Malecki w Ełku i Jan Seklucjan w Królewcu). Synod diecezjalny odbył się dnia 2 lutego 1530 r. w Królewcu. Drugim biskupem był Erhard von Queiss, urodzony w roku 1490 w Storkow na Łużycach, który w roku 1523 objął jako biskup diecezjalny diecezję pomezańską po zmarłym w roku 1521 biskupie Hiobie von Dobenecku. Synod diecezjalny odbył się dnia 7 kwietnia 1530 r. w Kwidzyniu. Dnia 25 sierpnia 1530 r. przyjęto w Prusach Książęcych Konfesję Augsburską jako obowiązującą.

Niestety, wskutek przybycia na te tereny w roku 1549 Andrzeja Osiandra, pod wpływem, którego znalazł się książę Albrecht, zlikwidowano urząd biskupi i wprowadzono konsystorz. Od roku 1566 przywrócono dawny urząd biskupi, ale w roku 1587 margrabia Jerzy Fryderyk wprowadził ponownie „tańszy urząd”, tj. konsystorz. Właściwie chodziło o to, aby władca miał większy wpływ na zarząd Kościoła poprzez konsystorz, którego sam ustanawiał. W roku 1829 biskup Borowski w Królewcu otrzymał tytuł arcybiskupa. W czasie koronacji króla Fryderyka I obydwaj kaznodzieje dworscy otrzymali tytuły biskupów, gdyż król chciał, aby koronowali go autentyczni biskupi.
Kandydaci do ordynacji z Polski, jak też i z Księstwa Cieszyńskiego, jeździli po ordynację najpierw do Wittenbergi. W dniu 25 czerwca 1577 r. Piotr Artomiusz (Krzesichleb), znany autor tzw. Kancjonału Artomiusza, był ordynowany w Wittenberdze. Pierwsza ordynacja we Wrocławiu odbyła się dnia 17 lipca 1619 r. Później ordynowano w Legnicy, od roku 1562 (kościół Marii Panny) i w Brzegu od roku 1564 do 1740 (kościół św. Mikołaja, obecnie katolicki). W Legnicy ordynowanych było od roku 1572 do roku 1635 aż 850 księży.

W roku 1610 powstał konsystorz w Oławie, ale dopiero od roku 1707 dokonywano tu ordynacji duchownych. Konsystorz w Cieszynie był już w roku 1620, a więc tuż przed kontrreformacją. Na jego czele stał dziekan ks. Tymoteusz Łowczany. Podobnie na czele lokalnego Kościoła Księstwa Pszczyńskiego stał dziekan, o czym świadczy Pszczyński Porządek Kościelny z roku 1592. W roku 1744 ponownie powstał konsystorz w Cieszynie, lecz rozpoczął on działalność dopiero w roku 1749. Niestety, w latach 1784-1785 przeniesiono go do Wiednia.

V. Sukcesja apostolska i konsekracja biskupia u Braci Czeskich

W czasie wojny trzydziestoletniej część Braci Czeskich wywędrowała ze swojej ojczyzny do Polski, konkretnie do Wielkopolski. Emigranci osiedlili się wokół Leszna i Żychlina k. Konina. Tam urzędowali ich biskupi. Nosili oni tytuł seniora, posiadali jednak sukcesję apostolską, otrzymaną przez konsekrację biskupią. W piśmie do hrabiego Zinzendorfa z dnia 25 sierpnia 1729 biskup Jabłoński wyjaśnia, że od czasów apostolskich aż do Komeńskiego sukcesja apostolska była nieprzerwanie przekazywana, a w pismach z dnia 13 sierpnia i 30 października 1729 r. Dodaje między innymi: „Co się tyczy sukcesji święceń biskupich, wyjaśniam, że Bracia Czescy otrzymali ją od Waldensów w roku 1467 i dotąd ją z troskliwością i nieprzerwanie utrzymywają. Gdy w roku 1548 (w czasie wojen szmalkaldzkich) w czasie wielkiej emigracji część ich przybyła do Wielkopolski i tam założono wiele ewangelickich parafii, posłano im także z Czech biskupów i odtąd podzielono „Unitas Fratrum” i ich biskupów na dwie części: czeską i polską, ale w ten sposób, że nadal stanowili jeden Kościół, tak, że wielkopolscy seniorzy (tak nazywano tu powszechnie biskupów) w większej części w Czechach na tamtejszych synodach byli ordynowani”. Dalej pisze Jabłoński, że jego dziadek Jan Amos Komeński (Comenius) w piśmie do króla angielskiego Karola II w roku 1660 pisał o sobie jako o „z reszty Braci Czeskich niegodnym, jedynym pozostałym biskupie”. Pisze również, że w Wielkopolsce są dwaj seniorzy z biskupią sukcesją apostolską: w Lesznie i Żychlinie, a gdy jeden z nich umarł zaraz wybierano i wyświęcono następnego, aby zachować sukcesję apostolską. Konsekrowano nawet konseniorów, czyli zastępców seniorów (biskupów), aby zachować episkopalną sukcesję apostolską.

Na początku roku 1658 J. A. Komeński w Amsterdamie, a Jan Bythner w Wielkopolsce byli jedynymi biskupami Kościoła Braci Czeskich. Dlatego w dniu 23 sierpnia 1658 r. pisze Komeński do Bythnera: „Nie możemy pozwolić, aby razem z nami umarło to, co dobrego posiada nasz Kościół”. Dlatego na usilną prośbę Komeńskiego, na synodzie wybrano biskupami Mikołaja Gertichiusa - kaznodzieję dworskiego z Legnicy oraz Piotra Jabłońskiego, których wyświęcił biskup J. Bythner.

VI. Superintendenci generalni zamiast biskupów

W Prusach po wprowadzeniu unii dwóch ewangelickich wyznań: luterańskiego i kalwińskiego (1817), wprowadzono także generalnych superintendentów jako najwyższych wizytatorów, którzy również ordynowali, poświęcali kościoły itp., czyli posiadali uprawnienia biskupie. Część tego Kościoła pochodzenia reformowanego nie zgodziła się, aby zwierzchnika Kościoła obdarzyć tytułem i godnością biskupa. Zresztą po dzień dzisiejszy, za wyjątkiem takich krajów, jak Polska, Słowacja, Węgry i Rumunia, nieznany jest w Kościele Reformowanym tytuł i godność biskupa.

Tytuł zwierzchnika Kościoła jako generalnego superintendenta, czy zwierzchnika okręgu jako superintendenta, za przykładem Kościoła Unijnego wprowadziły także niektóre Kościoły luterańskie. Dopiero po upadku monarchii w roku 1918 zginął królewsko-książęcy „summepiskopat” i od roku 1921 luteranie przywracali urząd biskupi, a od roku 1925 w niektórych Kościołach krajowych tytuł superintendenta zastąpiono tytułem „dziekan” lub „propst”, generalnego superintendenta zastąpiono biskupem krajowym, biskupem, a ich zastępców i pomocników dziekanami krajowymi, prałatami czy też krajowymi superintendentami, którzy zarządzali pewną częścią Kościoła krajowego.

VII. Urząd biskupi w krajach sąsiadujących z Polską

Szwecja

Inaczej od samego początku postawiona była sprawa urzędu Kościoła w Szwecji, (Svenska kyrkan). Tu zachowano w całości starożytny katolicki episkopat historyczny, wraz z nieprzerwaną aż po dzień dzisiejszy sukcesją apostolską. W roku 1523 na sejmie w Strängnäs dzieło reformy Kościoła wzięli w swe ręce trzej mężowie: król Gustaw Waza, Laurentius Andreae i Olavus Petri, który studiował teologię u samego ks. drą Marcina Lutra, w Wittenberdze. Ponieważ dotychczasowi biskupi rzymskokatoliccy albo pomarli, albo „byli starzy i bojaźliwi, a bp Hans Brask z diecezji Linkoping uciekł do Polski i tu zmarł”, dlatego król Gustaw Waza przejął w swoje ręce odpowiedzialność za dalsze losy Kościoła Szwedzkiego. Król sam mianował w roku 1531 zdolnego Laurentiusa Petri, młodszego brata Olavusa Petri, na urząd arcybiskupa Uppsali. Chcąc zachować nadal ustrój episkopalny, wyznaczył do udzielania święceń biskupich nowemu arcybiskupowi dotychczasowego, jeszcze urzędującego rzymskokatolickiego 30 ordynariusza diecezji Västeras biskupa Petrusa Magni (1523 – 1534) mianowanego i wyświęconego w Rzymie przez papieża Klemensa VIII w r. 1523, który zresztą aż do śmierci pozostał biskupem diecezji Västeras. On to przez modlitwę do Ducha Świętego i włożenie rąk przekazał sukcesję apostolską pierwszemu luterańskiemu arcybiskupowi Uppsali (Uppsala stift) Laurentiusowi Petri Nericius (1531-1573), który odtąd jako prymas Szwecji konsekrował następnych biskupów w podobny sposób. Ten starochrześcijański i starokościelny zwyczaj został zachowany w Szwecji aż po dzień dzisiejszy.

Utrzymano także dawne średniowieczne diecezje z ich starymi katedrami, obok których według potrzeby w ciągu następnych wieków powoływano nowe diecezje (np. Stockholms stift). Obecnie Kościół Szwedzki posiada dwanaście diecezji z biskupami i jedną archidiecezję zarządzaną przez arcybiskupa Uppsali, będącego zarazem prymasem Szwecji (primus inter pares - pierwszy między równymi).
W roku 1986 generalny synod Kościoła w Szwecji dokonał wykładu rozumienia przez siebie urzędu kościelnego, o którym mówią księgi symboliczne Kościoła Luterańskiego (Patrz list biskupów szwedzkich p.t.: „Biskup, Ksiądz i Diakon w Kościele Szwedzkim” – w: http://www.luteranie.pl/www/biblioteka/oprac-liturg.htm)

Istnieje jeden urząd kościelny w trzech posługach: biskupa, prezbitera i diakona. Dotąd XIX-wieczny urząd diakonisy czy diakona, skupiający się wokół domu macierzystego i zobowiązujący do celibatu, należy zachować, ale ponadto należy stworzyć stały diakonat dla obojga płci bez konieczności zachowania celibatu i bez domu macierzystego. Diakona czy diakonkę (nie mylić z diakonisą) wyświęca (ordynuje) biskup diecezjalny.

Ordynacji, czyli wyświęcenia księdza (prezbitera) dokonuje w Szwecji również biskup diecezjalny w asyście innych księży, a biskupa konsekruje - wyświęca arcybiskup – prymas w katedrze w Uppsali w asyście wszystkich biskupów szwedzkich i co najmniej jednego biskupa anglikańskiego. Do konsekracji zaprasza się także zagranicznych biskupów luterańskich i anglikańskich. Na mocy podpisanej przez luteran i anglikanów w dniu 29 czerwca 1995 r. w fińskiej miejscowości Porvoo „Deklaracji z Porvoo” w sprawie wspólnego urzędu kościelnego oraz wspólnoty ołtarza i ambony, a więc interkomunii i intercelebracji, odtąd zarówno przy święceniach biskupów u anglikanów i u luteran musi być, co najmniej jeden biskup odmiennej konfesji, a więc luterański albo anglikański. Antycypacją tej deklaracji były już uprzednie święcenia biskupie, w których uczestniczył czynnie także ks. biskup Janusz Narzyński, mianowicie przy konsekracji w katedrze uppsalskiej był współkonsekratorem szwedzkich biskupów Larsa - Gorana Gillisa Lonnermarka dla diecezji Skara stift i Jonasa Ostena Jonsona dla diecezji Strängnäs stift. Uroczystość odbyła się w archikatedrze w Uppsali w kwietniu 1989 roku, gdzie głównym konsekratorem był ówczesny arcybiskup - prymas dr Bertil Fredrik Werkström (1983-1993).

Do wielkich arcybiskupów i prymasów Szwecji w historii Kościoła Szwedzkiego należał niewątpliwie arcybiskup — prymas dr Nathan Söderblom (1914—1931), zaangażowany jak dotąd mało kto w ruch ekumeniczny. Człowiek uczony i głębokiej wiary, w katedrze majestatyczny, ubrany w kapę biskupią, mitrę, w ręce trzymający pastorał przejęty od arcybiskupów z XII wieku, natomiast w życiu prywatnym skromny i dostępny, otwarty dla wszystkich, przede wszystkim na problemy socjalne ówczesnego świata, poszukujący kontaktów z robotnikami. Umiał się wznieść ponad podziały religijne, wyznaniowe. Przygotowany dobrze do arcybiskupiego urzędu jako kaznodzieja w Paryżu i profesor teologii Uniwersytetu w Lipsku, wezwany został z Lipska do Uppsali na najwyższy urząd Kościoła Szwedzkiego. Pod koniec swego pracowitego i błogosławionego życia został uhonorowany nagrodą Nobla. Z jego to inicjatywy została zwołana do Sztokholmu w roku 1925 wielka światowa ekumeniczna konferencja kościelna, w której za wyjątkiem Kościoła Rzymsko-Katolickiego były reprezentowane prawie wszystkie Kościoły chrześcijańskie. W tym to czasie arcybiskup Nathan Söderblom konsekrował biskupów szwedzkich. Wówczas o przekazanie mu sukcesji apostolskiej poprosił biskup wschodniej diecezji Ewangelickiego Kościoła Augsburskiego Wyznania w Słowacji, ks Jur Janoska. W ogóle, arcybiskup Nathan Söderblom otworzył Kościół Szwedzki na zewnątrz. Dobrze odczytał jeden z problemów przyszłego ruchu ekumenicznego, jakim był i jest po dzień dzisiejszy problem urzędu Kościoła, a w nim problem urzędu biskupiego i sukcesji apostolskiej. Dlatego wszędzie, gdzie go o to poproszono, obdarzał Kościoły luterańskie nieprzerwaną przez Szwedów sukcesją apostolską.

Finlandia

Chociaż Finlandia nie graniczy z Polską to jednak ze Szwecją ściśle połączone były Dania i Finlandia. Pierwszym fińskim luterańskim arcybiskupem XIII-wiecznej diecezji w Turku (Abo), był uczeń Marcina Lutra i Filipa Melanchtona - Mikael Agricola (1510-1557). Dzięki unii ze Szwedami Kościół Fiński zachował historyczny episkopat i sukcesję apostolską. Defekt (defectus) w nieprzerwanym łańcuchu sukcesji apostolskiej nastąpił w roku 1886, gdy w jednym roku umarli trzej biskupi, a nowego arcybiskupa wprowadził w urząd fiński profesor teologii niebędący biskupem. Jednak za 48 lat, w roku 1934 podpisano umowę pomiędzy Kościołem Fińskim a Kościołem Anglikańskim, na mocy której wprowadzono pomiędzy tymi Kościołami pełną interkomunię oraz wspólnotę urzędu Kościoła, na mocy której w przyszłości w Kościele fińskim (luterańskim) tylko biskup będzie konsekrował biskupa przy czynnym udziale przedstawicielstwa episkopatu anglikańskiego i tylko biskup będzie ordynował księży. Odtąd przy święceniach biskupów fińskich biorą także czynny udział luterańscy biskupi szwedzcy, anglikańscy, ale i niemieccy oraz z innych krajów, w tym i polscy.

W skład Kościoła w Finlandii obecnie wchodzi jedna archidiecezja i sześć diecezji z językiem fińskim, oraz jedna diecezja z językiem szwedzkim dla 6,1% ludności mówiącej po szwedzku. Biskupem szwedzkiej diecezji, obejmującej Finów szwedzkiego języka z całego kraju z siedzibą w Porvoo, jest biskup Erik Vikström (od roku 1983). Arcybiskupem Turku i prymasem Finlandii jest od roku 1982 John Vikström , który przed kilku laty odwiedził Polskę i utrzymuje z naszym Kościołem braterskie kontakty.
Oprócz 6 biskupów i 1 arcybiskupa istnieje także biskupstwo polowe, na czele którego od roku 1986 stoi biskup polowy Jorma Laulaja. Również Kościół Fiński jest otwarty dla innych Kościołów luterańskich. W związku z sąsiedztwem Finlandii z Estonią, biskupi fińscy konsekrują biskupów estońskich: arcybiskup Turku dr Martii Simojoki konsekrował estońskiego arcybiskupa Alfreda Toominga i niemieckich biskupów: prof. dra Joachima Heubacha w Bückeburg oraz Martina Linemanna w Bielefeldzie. Następny arcybiskup Turku prof. dr Mikko Juva konsekrował w roku 1978 arcybiskupa estońskiego Edgara Harka. Arcybiskup fiński John Vikström w roku 1987 konsekrował arcybiskupa estońskiego Kuno Pajula. Takie braterskie otwarte kontakty istniały już dawno pomiędzy sąsiadującymi Kościołami.

Kraje nadbałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia)

Już w roku 1918 arcybiskup Nathan Söderblom konsekrował w Tallinie (Estonia) arcybiskupa Jakuba Kukka, a w roku 1922 konsekrował w Rydze (Łotwa) arcybiskupa Carla Irbe. Nieomalże zasadą stało się, że arcybiskupi lub biskupi szwedzcy po dzień dzisiejszy konsekrują biskupów łotewskich. Szwedzki biskup Sven Danell konsekrował arcybiskupa Łotwy Janisa Matulisa (1969-1985), a jego następcę w urzędzie, arcybiskupa Eriksa Mestersa w roku 1986 konsekrował arcybiskup szwedzki Olof Sundby (od roku 1983 na emeryturze).
Natomiast Biskup Sztokholmu - Lars Henrik Sigfrid Svenungsson (od 1988), konsekrował w dniu l sierpnia 1993 r. nowego i młodego biskupa łotewskiego 35-letniego ks. Janisa Vanagsa, który z kolei był głównym konsekratorem w dniu 12 czerwca 2004 r. w Taurage na Litwie młodego 28 - letniego litewskiego biskupa Mindaugasa Sabutisa.

Rosja

Tu także istniał episkopalny ustrój. Dla nowej diecezji w Saratowie biskup dr Zacharias Cygnaus wyświęcił w roku 1819 w Borgö biskupa dra Ignacego Fesslera. Biskup Z. Cygnaus urodził się w roku 1763 w Lovisa w Finlandii. Konsekrowany został na biskupa w Borgö przez szwedzkich biskupów w dniu 17 maja 1819 r. Następnie objął urząd luterańskiego biskupa Sanct Petersburga. Ale razem z nim w roku 1830 umarł w Rosji urząd biskupi. Dopiero w dniu 13 listopada 1988 r. estoński arcybiskup Eriks Mesters w asyście wielu biskupów, między innymi łotewskiego arcybiskupa K. Pajula, fińskiego biskupa diecezji Tampere Paavo Kortekangas (od 1981), niemieckiego biskupa prof. dra Joachima Heubacha, konsekrował dla Rosji sędziwego, ale jeszcze energicznego biskupa Haralda Kalninsa. Sukcesję apostolską posiada także sprawujący urząd do 28 kwietnia 2005 r. arcybiskup – senior dr Georg Kretschmar i obecny arcybiskup dr Edmund Ratz, również Bawarczyk, który w dniu 29 kwietnia 2005 r. przejął zwierzchnictwo nad Kościołem Luterańskim w Rosji i w innych krajach (ELKRAS). Część tego Kościoła graniczy także obecnie z Polską, mianowicie poprzez obwód kaliningradzki (Królewiec).

Słowacja

Episkopalna sukcesja apostolska została wprowadzona tu we wspomnianym już roku 1925. Po śmierci biskupa Samuela Zocha w Modrej, biskup Jur Janoska, który otrzymał sukcesję apostolską bezpośrednio w Uppsali od arcybiskupa Nathana Söderbloma, konsekrował dla zachodniej diecezji nowego biskupa w osobie znanego profesora Oskara Osusky’go, a ten z kolei konsekrował biskupa dr. V.P. Cobrdę (1952). W ten sposób szwedzka sukcesja apostolska przetrwała na Słowacji aż po dzień dzisiejszy, mimo trudnych komunistycznych lat powojennych. Kiedy wszyscy biskupi musieli przymusowo zrezygnować ze swoich urzędów, przekazali jednak sukcesję apostolską swoim następcom. I tak wspomniany już generalny biskup dr V. P. Cobrda, odchodząc ze swego urzędu, razem z biskupem Fedorem Ruppoldt’em w dniu 14 października 1951 r. konsekrowali nowego generalnego biskupa ks. dra Jana Chabadę, a następnie, gdy bp F. Ruppeldt z Żiliny w dniu 28 lipca 1952 r. musiał zrezygnować ze swego urzędu, dnia 23 listopada 1952 r. razem z biskupem J. Chabadą konsekrowali w Zwoleniu księdza Katinę na biskupa diecezji zachodniej z siedzibą w Zwoleniu. Miejsce biskupa Krcmery we wschodniej diecezji objął biskup prof. dr Stefan Katlovsky w Koszycach. Na skutek tragicznego wypadku zmarł biskup Katina, a na jego miejsce wybrany został biskup dr Rudolf Kostial, konsekrowany przez generalnego biskupa Jana Chabadę i biskupa Stefana Katlovskiego. Za niedługo w dniu 4 maja 1968 r. zmarł nagle biskup Stefan Katlovsky, a jego miejsce objął w Koszycach biskup Juliusz Filo, konsekrowany przez generalnego biskupa Jana Chabadę i biskupa Rudolfa Kostiala. W kwietniu 1970 r. zmarł biskup generalny Jan Chabada. Kościół słowacki wybrał generalnym biskupem ks. prof. dra Jana Michalko z Modrej, który był konsekrowany w Bratysławie dnia 15 listopada 1970 r. przez bpa prof. dra Andrzeja Wantułę z Warszawy, bpa R. Kostiala ze Zwolenia, bpa J. Filo z Koszyc, arcybiskupa Alfreda Toominga z Estonii, arcybiskupa Janisa Matulisa z Łotwy, bpa Jerzego Cymorka z Czeskiego Cieszyna, biskupów węgierskich i wschodnioniemieckich.

W dniu 1 kwietnia 1989 r. odszedł z czynnej służby generalny biskup Jan Michalko (zm. nagle w grudniu 1990 r.), a na jego miejsce generalnym biskupem wybrano ks. Pawła Uhorskai, konsekrowanego l grudnia 1989 r. przez biskupów: R. Kostiala, J. Filo, Wilhelma Stonawskiego z Czeskiego Cieszyna, Andrzeja Beredi z Jugosławii i Dietera Knalla z Wiednia. Po nagłej śmierci biskupa Rudolfa Kostiala, w dniu 28 października 1991 r., biskupem zachodniej diecezji z siedzibą w Zwoleniu został wybrany ks. Jan Antal, którego w dniu 15 grudnia 1991 r. konsekrował generalny biskup P. Uhorskai i biskup J. Filo. Po nich zostali wybrani biskupami i konsekrowani: bp Ivan Osusky (Zvolen), gen. bp prof. dr Julius Filo (Bratysława) i bp Igor Misina (Presov).

Czechy (Zaolzie)

Pierwszymi zwierzchnikami Śląskiego Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania w Czechach (Zaolzie) byli superintendenci:

1. Ks. Oskar Michejda, urodzony 6 lutego 1885 r. w Bystrzycy nad Olzą. Pochodził ze znanej na Śląsku rodziny Michejdów. Studiował teologię w Wiedniu, Halle, i Berlinie. Ordynowany został w Skoczowie w roku 1909 i tu był wikariuszem, a następnie wikariuszem i proboszczem w Bystrzycy, od 1919 proboszczem w Trzyńcu, od 1927 r. seniorem. Po zmianie tytulatury na superintendenta został pierwszym superintendentem Kościoła na Zaolziu. Po wojnie już nie powrócił na Zaolzie, został I proboszczem w Cieszynie, gdzie zmarł 19 lutego 1966 r. w wieku 81 lat i pochowany został na cmentarzu w Cieszynie.
2
. Ks. prof. dr Józef Berger, urodzony 14 marca 1901 r. w Orłowej. Po studiach w Wiedniu, Warszawie, Bazylei i Strassburgu, ordynowany został na wikariusza w Cieszynie. W roku 1932 wybudował kościół w Czeskim Cieszynie na Niwach. Dnia 25 czerwca 1950 r. synod powołał go na urząd superintendenta, lecz już w roku 1952 władze państwowe zmusiły go do opuszczenia urzędu, jak równie i Śląska Zaolziańskiego, udając się na Słowację, gdzie został profesorem teologii na Ewangelickim Fakultecie w Bratysławie. Zmarł nagle, dnia 11 czerwca 1962 r. w Bratysławie i pochowany został w Ropicy na Zaolziu.

3. Ks. Jerzy Cymorek, urodzony w Bystrzycy dnia 31 sierpnia 1904 r. Po studiach w Warszawie i Bratysławie ordynowany został w roku 1935 w Ligotce Kameralnej. Po wojnie pracował w parafii w Wiśle, Trzyńcu i w Czeskim Cieszynie. Dnia 15 czerwca 1952 r. został wybrany super-intendentem, a od dnia 20 listopada 1956 r. pierwszym biskupem. Umarł nagle w dniu 8 lutego 1971 r.

4. Ks. dr Władysław Kiedroń, urodzony 3 grudnia 1922 r. w Błędowicach. Po ukończeniu studiów teologicznych na Uniwersytecie Warszawskim został ordynowany dnia 20 kwietnia 1952 r. w Ligotce Kameralnej przez ks. seniora Józefa Fukałę. W dniu 12 czerwca 1971 r. 48-letni ks. Władysław Kiedroń został wybrany przez Synod Kościoła biskupem. W dniu 13 czerwca 1971 r. po raz pierwszy Śląskiemu Kościołowi na Zaolziu zostaje przekazana sukcesja apostolska biskupów słowackich za pośrednictwem biskupów: Rudolfa Kostiala (Zwoleń) i Juliusza Filo, sen.(Preszow).
W związku z ciężką chorobą serca i niemożnością kandydowania na następną kadencję (zakaz władz komunistycznych), biskup Władysław Kiedroń przeszedł na emeryturę. Zmarł w dniu 29 lutego 1992 r., a w dniu 7 marca 1992 r. został pochowany na cmentarzu w Błędowicach. Piszący ten artykuł w imieniu Kościoła w Polsce, z którym to Kościołem utrzymywał braterskie, serdeczne kontakty, pożegnał go w kościele w Błędowicach w czasie nabożeństwa żałobnego.

5. Ks. Wilhelm Stonawski, urodził się dnia 24 listopada 1926 r. w Bystrzycy nad Olzą. Ukończył studia teologiczne w Bratysławie. Po śmierci biskupa Jerzego Cymorka został proboszczem w Czeskim Cieszynie i zastępcą biskupa Władysława Kiedronia. Synod Kościoła wybrał go w październiku 1989 r. biskupem, a w listopadzie 1989 r. konsekracji przez modlitwę i włożenie rąk dokonali: biskup dr Janusz Narzyński z Warszawy, bp dr Dieter Knall z Wiednia i bp Rudolf Kostial ze Zwolenia. Wskutek nieporozumień, a także na skutek różnych opcji teologicznych ( SECAV – pietystyczna, LECAV – konserwatywna), Synod Kościoła w roku 1991 złożył ks. biskupa Wilhelma Stonawskiego z urzędu. Biskup Wilhelm Stonawski jednak nie zastosował się do uchwały Synodu, w którym zwolennicy biskupa nie wzięli udziału. Biskup Wilhelm Stonawski sprawował nadal urząd biskupi w drugiej części podzielonego Kościoła Ewangelicko – Luterańskiego, Augsburskiego Wyznania w Republice Czeskiej (LECAV) aż do przejścia w wieku 74 lat w stan spoczynku w roku 2000.
Śląski Kościół podzielił się, więc na dwa niezależne od siebie Kościoły o różnych opcjach i wizjach teologicznych:

a) Śląski Kościół Ewangelicki Augsburskiego Wyznania w Republice Czeskiej (SECAV).
b) Luterański Ewangelicki Kościół Augsburskiego Wyznania w Republice Czeskiej ((LECAV).

6 a: SECAV: Ks. Władysław Volny, urodzony 4 marca 1949 r. w Hradiste. Po studiach teologicznych w Bratysławie i w Warszawie został ordynowany na księdza przez ks. biskupa dr. Władysława Kiedronia. Był proboszczem i seniorem w Hawierzowie - Błędowicach. W dniu 16 listopada 1991 r. Synod Śląskiego Kościoła w Czeskim Cieszynie wybrał go jednomyślnie nowym swoim biskupem, który w dniu 26 stycznia 1992 r. w zabytkowym kościele w Błędowicach został konsekrowany przez biskupów: Pawła Uhorskai z Bratysławy, Jana Szarka z Warszawy i Pawła Smetanę z Pragi.

6 b: LECAV: Ks. Jan Niedoba, urodzony 19 października 1949 r. w Bystrzycy nad Olzą. Po studiach teologicznych w Ewangelickim Fakultecie Teologicznym w Bratysławie (1967-1972) i w CHAT w Warszawie (1970-1971), ordynowany na księdza przez ks. biskupa dr. Władysława Kiedronia w asyście ks. Alfreda Fierli i ks. seniora Leopolda Pawlasa w dniu 19 listopada 1972 r. w Czeskim Cieszynie. W dniu 27 kwietnia 1974 r. zawarł święty związek małżeński z Renatą z d. Klimon, nauczycielką muzyki. Wybrany Biskupem LECAV przez Synod Kościoła w roku 2000 oraz konsekrowany i instalowany na urząd przez ustępującego Biskupa Wilhelma Stonawskiego w dniu 25 czerwca 2000 r. w Bystrzycy nad Olzą.

Obydwa Kościoły pracowały jednak zgodnie w latach 1997 – 2002 razem z Kościołami ewangelickimi w Polsce nad nowym Śpiewnikiem Ewangelickim (ŚE – 2002), który został przez te Kościoły wprowadzony w życie liturgiczne. Także obydwa Kościoły zaolziańskie pracowały w latach 2002-2005 nad śpiewnikiem w języku czeskim, który wejdzie w życie ewangelików czeskiej mowy w dniu 23 października 2005 r. w czasie wspólnego nabożeństwa w kościele w Bystrzycy.

VIII. Urząd biskupi w Polsce

Pierwszy luterański Synod Wielkopolski odbył się w Gostyniu w roku 1555. Pierwszym luterańskim superintendentem (biskupem) był ks. Samuel Dambrowski, urodzony w roku 1577. Ze względu na prześladowania religijne, zakończone spaleniem kościoła luterańskiego i kościoła Braci Czeskich, musiał opuścić Wielkopolskę i przeniósł się do Wilna, gdzie był superintendentem Kościoła Luterańskiego na Litwie i Żmudzi. Wydał słynną postyllę - zbiór kazań zwany przez lud popularnie „Dambrówką”.
Na strome tytułowej postylli w języku polskim pisze: „X. Samuela Dambrowskiego, pasterza Kościoła ewangelickiego augsburgskiej konfesyi w Wilnie, dozórcy zborów Bożych w Litwie, we Żmudzi ect.”
„Dozórca” = Dozorca, to nic innego jak przekład na język polski słowa greckiego „episkopoi" = biskup. Dambrowski musiał użyć polskiego przekładu słowa „episkopoi", gdyż prześladowany był ze strony Kościoła Rzymskokatolickiego za używanie tytułu, jaki polscy luteranie używali od samego początku - „ksiądz” i „biskup”. Ks. biskup Samuel Dambrowski zmęczony prześladowaniami ze strony kleru rzymskokatolickiego umiera w 48 roku życia, dnia 5 lipca 1625 r.

Luterański generalny synod w Lesznie, dnia 4 września 1775 r. wybrał generalnego seniora ks. Jakuba Kopp oraz 7 seniorów, którzy stanęli na czele 7 okręgów kościelnych. Siedzibą prowincjonalnego konsystorza było Leszno w Wielkopolsce. W dniach 25 i 26 stycznia 1776 r. odbył się w Lesznie synod dwóch ewangelickich wyznań, który postanowił dokonać unii obydwu wyznań, przy nieobecności delegatów z Warszawy i przy sprzeciwie luteran warszawskich.
Rozbiór Polski w latach 1772, 1793 i 1795 przez Rosję, Prusy i Austrię miał wpływ na powstanie w Kościele różnych tradycji, także, jeśli chodzi o urząd Kościoła i przynależność do różnych zarządów kościelnych, a nieraz i wielki wpływ władz świeckich na ustanawianie zwierzchności Kościoła (np. w zaborze rosyjskim, gdzie prawosławny car ustanawiał luterańskiego superintendenta generalnego i Konsystorz).

Zwierzchnicy Kościoła w Polsce

Pierwszymi zwierzchnikami Kościoła Ewangelicko-Augsburgskiego na terenie zaboru rosyjskiego byli duchowni, mianowani przez rosyjskiego cara na generalnych superintendentów:

1. Ks. Adolf Ludwik Juliusz Ludwig, urodzony 19 lutego 1808 r. Był synem żydowskich prozelitów z Płocka. Od 1838 r. był superintendentem diecezji warszawskiej, a następnie generalnym superintendentem (1849—1874). Zmarł w roku 1876 i został pochowany na warszawskim cmentarzu.

2. Ks. Paweł Waldemar von Everth (1875-1895), urodzony w okolicach Dorpatu dnia 5 marca 1812 r. i tam ordynowany 6 grudnia 1842 r. Jako głęboko wierzący chrześcijanin i gorący luteranin wypowiedział w Kościele bezwzględną walkę racjonalizmowi. W uznaniu jego zasług car Aleksander III obdarzył go w roku 1883 tytułem biskupa. Jego doczesne szczątki po śmierci złożono na cmentarzu luterańskim w Wilnie. Jego syn Paweł Wiktor Hugo von Everth został w roku 1894 generalnym superintendentem w Moskwie.

3. Ks. Karol Gustaw Manitius (1895-1904), urodzony w roku 1823 w Płocku, dokąd jego rodzina przybyła z Halle jako misjonarze wśród Żydów. Po studiach w Dorpacie został ordynowany w Warszawie dnia 9 maja 1845 r. Jego stosunek do księży cechowało braterstwo i kole-żeńskość.

Biskupi Kościoła

4. Ks. dr Juliusz Bursche (1905-1942), urodzony 19 września 1862 r. w Kaliszu. Po studiach w Dorpacie został ordynowany dnia 30 listopada 1884 r. przez biskupa Pawła von Evertha w Warszawie. Od roku 1895 do 1904 roku był radcą konsystorza. Pod koniec grudnia 1904 r. został mianowany przez cara rosyjskiego Mikołaja II generalnym super-intendentem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce. W dniu 22 stycznia 1905 r. w kościele św. Trójcy w Warszawie odbyła się jego uroczysta instalacja na ten dostojny urząd. Instalacja odbyła się zgodnie z Agendą dla Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Królestwie Polskim (część II, Warszawa 1891 r., wydana przez biskupa Evertha).

Agenda ta przewiduje instalację proboszcza z nałożeniem rąk, natomiast instalacja generalnego superintendenta jest tylko uroczystym objęciem urzędu, ingresem, a nie konsekracją. Potwierdza to Zwiastun Ewangeliczny z roku 1905, opisując dokładnie przebieg instalacji. Na akt ten złożyło się odczytanie przez świeckiego członka konsystorza — von Peetza – „ukazu” carskiego, przemówienie prezesa generała Burmana i nałożenie przez niego generalnemu superintendentowi złotego krzyża biskupiego.

W latach 1915-1918 superintendent generalny J. Bursche był na zesłaniu w Rosji. Przez Sztokholm powrócił do niepodległej Ojczyzny w lutym 1918 r., obejmując ponownie obowiązki zwierzchnika Kościoła. Zgodnie z nowym Zasadniczym Prawem Wewnętrznym Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego i ustawą państwową, w dniu 3 lipca 1937 r. ks. dr Juliusz Bursche został jednomyślnie wybrany pierwszym biskupem Kościoła. W ten sposób godnie uhonorowano ks. Juliusza Burschego w uznaniu jego ogromnych zasług dla Kościoła i Polski. Kiedy opracowywano nowe ZPW, chciano wprowadzić również w Polsce ustrój Kościoła Szwedzkiego, a więc na czele Kościoła miał stać arcybiskup, a na czele diecezji biskupi. Niestety, ta propozycja nie weszła w życie ze względu na wewnętrzne walki narodowościowe i różne opcje teologiczne. Ks. biskup dr Juliusz Bursche nie doczekał uroczystej konsekracji biskupiej. Został „konsekrowany” ofiarą krwi w hitlerowskim obozie koncentracyjnym w Saksenhausen-Oranienburg, gdzie zmarł w dniu 20 lutego 1942 r. w nieznanych okolicznościach.

5. Ks. prof. dr Jan Szeruda (1945-1951), urodzony 26 grudnia 1889 r. w Wędryni na Zaolziu. Po studiach w Wiedniu i Halle ordynowany został dnia 15 sierpnia 1917 r. w Nawsiu. Od 22 kwietnia 1922 r. był zastępcą profesora, a od 5 grudnia 1929 r. profesorem, zwyczajnym Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Dnia 21 czerwca 1945 r. synod księży w Łodzi powołał go na zastępcę biskupa do czasu zwołania zwyczajnego synodu Kościoła. Niestety, urząd biskupa mógł sprawować tylko do jesieni 1951 r., gdyż socjalistyczne władze totalitarne cofnęły zgodę na dalsze piastowanie przez niego urzędu biskupiego, względnie na wybór przez synod Kościoła na urząd biskupa. Ks. biskup Jan Szeruda zmarł dnia 21 marca 1962 r. w Warszawie.

6. Ks. dr Karol Kotula (1951-1959), urodzony 26 lutego 1884 r. w Cierlicku na Zaolziu. Po studiach w Wiedniu i Halle został ordynowany dnia 22 maja 1910 r. Wybrany przez synod Kościoła w Warszawie w dniu 18 listopada 1951 r. biskupem Kościoła, został dnia 26 kwietnia 1953 r. w kościele ewangelicko-reformowanym (kościół św. Trójcy spalony w czasie wojny, zabrało państwo) w Warszawie konsekrowany i wprowadzony w urząd zgodnie z ówczesnym ZPW przez prezesa synodu w asyście wszystkich seniorów. Prezesem synodu był wówczas ks. Zygmunt Michelis, proboszcz Parafii Świętej Trójcy. W dniu 2 maja 1959 r. biskup Karol Kotula przeszedł w stan spoczynku. Zmarł na skutek tragicznego wypadku samochodowego w dniu 8 grudnia 1968 r. i został pochowany na cmentarzu ewangelickim w Warszawie.

7. Ks. Zygmunt Michelis (1952-1958: biskup pomocniczy), urodzony dnia 17 marca 1890 r. Po studiach teologicznych w Dorpacie został ordynowany w Warszawie w dniu 8 grudnia 1912 r. Za wyjątkiem kilku lat, całe życie spędził w Warszawie. Był inicjatorem założenia Tymczasowej, a potem Chrześcijańskiej i wreszcie Polskiej Rady Ekumenicznej, której przez 14 lat od roku jej powstania, tj. od 1946 r., był prezesem. W dniu 9 marca 1952 r. ówczesna naczelna rada Kościoła (konsystorz), której był radcą, wybrała go jednomyślnie biskupem — adiunktem (biskup pomocniczy) biskupa Kościoła, z wszelkimi uprawnieniami biskupimi (ordynowanie duchownych, konsekrowanie biskupów i wprowadzanie w urząd seniorów).

Tak, więc w dniu konsekracji bpa Karola Kotuli, ks. Z. Michelis był już także biskupem. Zagadką dotąd nie rozwiązaną jest pytanie, czy ks. Zygmunt Michelis miał tylko „vocatio” (powołanie, wybór), jak to było dotąd w naszym Kościele w Polsce, czy też posiadał i „consecratio” (święcenia, ordynację biskupią), jak w krajach skandynawskich od czasów Reformacji.

W latach powojennych zdolny organizator i złotousty kaznodzieja ks. biskup — adiunkt Zygmunt Michelis był podobno przewidziany przez ekumenistów ówczesnej Chrześcijańskiej Rady Ekumenicznej na tzw. „biskupa ekumenicznego”. Niektóre, bowiem Kościoły, przede wszystkim Kościoły starokatolickie, obawiały się, że przyjdą czasy komunistycznego totalitaryzmu, gdy nie będą mogły zapraszać zagranicznych biskupów starokatolickich z Utrechtu, którzy udzieliliby im sakry biskupiej. Chciano, więc, aby takim „biskupem ekumenicznym” mógł być ks. Zygmunt Michelis, którego urząd jednoczyłby wszystkie Kościoły. Nie ma na to w tej chwili dowodów pisemnych, ale według ustnego oświadczenia świadka, ks. Z. Michelis otrzymał święcenia biskupie od biskupów starokatolickich w Płocku, a ci posiadali sukcesję apostolską z Kościoła Starokatolickiego Utrechtu. Oświadczenie to, które przez bardzo sędziwego duchownego, ale przy zdrowych zmysłach, zostało mnie przekazane, może być prawdziwe, gdyż ks. Zygmunt Michelis od dnia jego wyboru na urząd biskupa - adiunkta, a właściwie od dnia introdukcji biskupa Karola Kotuli, do końca życia występował zawsze w stroju biskupim (fioletowe wyłogi togi, fioletowe befki) i z insygnium biskupim, jakim jest złoty krzyż na łańcuchu.

Jako biskup — adiunkt i prezes synodu konsekrował też biskupa Karola Kotulę według nowego porządku agendarnego, w którym jest modlitwa do Ducha Świętego i włożenie rąk konsekratora (patrz: Agenda Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego czyli Ewangelicko-Luterskiego, Warszawa 1955, str. 310-313). Ordynował także niektórych księży, a zwłaszcza diakonów. Choć dla wielu był postacią kontrowersyjną, to jednak nie przestał być wielkim człowiekiem w Kościele, podobnie jak inni nasi biskupi. W dniu l stycznia 1963 r. przeszedł w stan spoczynku, zmarł dnia 2 grudnia 1977 r. w 88 roku życia i pochowany został na cmentarzu w Warszawie przy ul. Młynarskiej.

8. Ks. prof. dr Andrzej Wantuła (1959—1975), urodzony w Ustroniu dnia 26 listopada 1905 r. Po studiach teologicznych w Warszawie, Paryżu, Strassburgu i Montpellier, został dnia 25 października 1931 r. ordynowany na księdza Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego przez ks. biskupa Juliusza Burschego. Synod Kościoła wybrał go w dniu 2 maja 1959 r. biskupem Kościoła, a w dniu l listopada 1959 r. w kościele Świętej Trójcy w Warszawie został uroczyście konsekrowany i wprowadzony w urząd biskupa. Uroczystej konsekracji i introdukcji dokonali zgodnie z ówcześnie obowiązującym ZPW: prezes synodu ks. senior dr Woldemar Gastpary oraz ks. bp dr Karol Kotula i ks. bp dr Jan Szeruda. Bp A.Wantuła został wybrany wiceprezydentem Światowej Federacji Luterańskiej, a późniejszy arcybiskup -prymas Finlandii ks. prof. dr Mikko Juva z Helsinek - prezydentem tejże ŚFL.

W dniu 4 kwietnia 1975 r. biskup dr Andrzej Wantuła przeszedł w stan spoczynku, a dnia 15 czerwca 1976 r. zmarł w Warszawie i pochowany został na cmentarzu w Wiśle w dniu 19 czerwca 1976 r.

9. Ks. dr Janusz Narzyński (1975-1991), urodzony w dniu 14 marca 1928 r. w Warszawie. Po ukończeniu Wydziału Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego w roku 1953 został ordynowany dnia 6 maja 1956 r, w Szestnie na Mazurach przez ks. biskupa Karola Kotulę. W dniu 23 lutego 1975 r. kolegium wyborcze wybrało go biskupem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce. W dniu 6 kwietnia 1975 r. w kościele Świętej Trójcy w Warszawie został uroczyście konsekrowany i wprowadzony w urząd przez ustępującego biskupa prof. dra Andrzeja Wantułę, biskupa generalnego prof. dra Jana Michalko z Bratysławy i biskupa Władysława Kiedronia z Czeskiego Cieszyna. Fakultet Teologiczny w Bratysławie nadał biskupowi J. Narzyńskiemu tytuł honoris causa. Po 16 latach pasterzowania, ks. biskup Janusz Narzyński poprosił synod o przeniesienie go w stan spoczynku ze względu na zły stan zdrowia. Uroczystość podziękowania za wierną służbę w Kościele odbyła się w kościele Świętej Trójcy w Warszawie w dniu 2 maja 1991 r. Księża całego Kościoła na dowód wdzięczności wręczyli ustępującemu biskupowi krzyż biskupi.

10. Ks. Jan Szarek (1991—2001), urodzony 13 lutego 1936 r. w Bielsku-Białej. Studia teologiczne z tytułem magistra teologii ewangelickiej ukończył w czerwcu 1960 r. Ordynowany wraz z ks. Ottonem Jaworskim (+) i ks. Erwinem Kruczkiem (+), dnia 25 września 1960 r. w macierzystym kościele p.w. Zbawiciela w Bielsku przez ks. biskupa prof. dr. Andrzeja Wantułę w asyście ks. seniora prof. dr. Woldemara Gastpary’ego i ks. seniora Adama Wegerta na duchownego Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. W latach 1960 – 1962 był wikariuszem w Nawiadach, w l. 1962-70 pracował jako administrator a potem proboszcz parafii Giżycko, w l. 1970-75 jako wikariusz diecezjalny w Bielsku, gdzie w 1975 r. został wybrany II proboszczem. W r. 1979 powierzono mu funkcję konseniora Diecezji Cieszyńskiej, Po śmierci ks. seniora Adama Wegerta w r. 1980 został wybrany Seniorem Diecezji Cieszyńskiej. Instalowany został przez ks. biskupa Janusza Narzyńskiego. Od 1980 r. przewodniczył Komisji Synodalnej ds. Ewangelizacji i Misji, organizował Tygodnie Ewangelizacyjne. W 1984 r. został Radcą Konsystorza Kościoła, a także przewodniczącym Rady Opiekuńczej Diakonatu "Eben-Ezer" w Dzięgielowie. Nadzorował budowę ośrodka młodzieżowego w Salmopolu k. Szczyrku i Ośrodka Wydawniczego "Augustana".

W Święto Epifanii, dnia 6 stycznia 1991 r. Kolegium Wyborcze oraz Synod Kościoła wybrał ks. seniora Jana Szarka Biskupem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP.

Jego konsekracja i wprowadzenie w urząd odbyło się w Warszawie w kościele świętej Trójcy w dniu 3 maja 1991 r. Głównym konsekratorem był przechodzący na emeryturę ks. biskup dr Janusz Narzyński, a współkonsekratorami: ks. biskup dr Johannes Hanselman - biskup Ewangelicko-Luterańskiego Kościoła Krajowego w Bawarii, były prezydent Światowej Federacji Luterańskiej; ks. biskup dr Olavi Rimpilainen - biskup diecezji w Oulu w Finlandii; ks. biskup dr Tord Harlin — biskup pomocniczy arcybiskupa - prymasa Szwecji z Uppsali; ks. biskup dr Dieter Knall - zwierzchnik Kościoła w Austrii; ks. biskup dr Gottfried Forck - em. biskup Berlina Wschodniego i Brandenburgii; ks. biskup Jonas Kalvanas - zwierzchnik Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego na Litwie; ks. biskup dr Peter Krusche — biskup diecezji Hamburg (RFN); ks. biskup Jacob Joensen - biskup diecezjalny w Danii; ks. biskup Wilhelm Stonawski z Czeskiego Cieszyna oraz ks. biskup Eduard Berger - zwierzchnik Pomorskiego Kościoła Ewangelickiego w Greifswald (RFN).

A oto dane dotyczące pochodzenia sukcesji apostolskiej niektórych biskupów współkonsekratorów ks. biskupa Jana Szarka:

- Biskup krajowy Johannes Hanselmann został konsekrowany w katedrze św. Wawrzyńca w Norymberdze dnia 28 września 1975 r. przez swojego poprzednika biskupa Hermanna Dietzfelbingera (1955-1975), przy czynnym współudziale:
ks. biskupa Bengta Sundklera, konsekrowanego w Tanganice dnia 30 lipca 1961 przez szwedzkiego biskupa Bo Giertza (Bo Giertz konsekrowany razem z bp. Anders Nygren w katedrze w Uppsali, dnia 22 maja 1949 r. przez arcybiskupa Erlinga Eidem (1931-1950)); ks. biskupa Stafano Ruben Moshi (konsekrowany w roku 1964 przez biskupów szwedzkich i biskupa Hansa Lilije z Hannoweru); ks. biskupa Henryka Rathke z Meklemburgii i innych;

- Biskup Olavi Rimpilainen z Oulu, konsekrowany w roku 1979 przez biskupów fińskich, szwedzkich i anglikańskich;

- Biskup Tord Harlin, konsekrowany w archikatedrze w Uppsali w roku 1990 przez arcybiskupa Bertila Fredrika Werkströma (1983-1993) oraz pozostałych biskupów szwedzkich.

Przez dwie pięcioletnie kadencje (1991-2001) biskup Jan Szarek był prezesem Polskiej Rady Ekumenicznej. W uznaniu zasług Księdza Biskupa Jana Szarka dla polskiego i światowego ruchu ekumenicznego oraz gorliwej służby dla Kościoła, Senat Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie w r. 2000 uhonorował go zaszczytnym tytułem doktora honoris causa.

Ks. Biskup dr Jan Szarek przeszedł na emeryturę w dniu 6 stycznia 2001 r. tzn. w dniu 10 rocznicy wyboru na ten urząd, pozostając jeszcze do dnia 2 kwietnia 2005 r. prezesem Diakonii Kościoła (2000-2005). Biskup dr Jan Szarek czynnie uczestniczył w następujących konsekracjach biskupów europejskich jako współkonsekrator:

• 26 I 1992 r. w Błędowicach: Biskup Władysław Volny.
• 1 IV 1994 r. w Berlinie: Biskup Prof. Dr Wolfgang Huber.
• 29 IX 1994 r. w Sanct Petersburg: Biskup Prof. Dr Georg Kretschmar (ELKRAS).
• 28 X 1994 r. w Bratysławie: Biskup gen. Dr Julius Filo.
• 23 IV 1995 r. w Uppsali: Biskup Martin Lind.
• 6 V 1995 r. w Gorlitz: Biskup Klaus Wollenweber.
• 28 I 1996 r.. w Wiedniu: Biskup Herwig Sturm.
• 27 V 2000 r. w Londynie: Biskup Walter Jagucki.

11. Ks. Janusz Jagucki (2001— ), urodzony na Mazurach w Sorkwitach w dniu 14 lutego 1947 r. jako syn ks. Alfreda Jaguckiego i jego małżonki Agnieszki z domu Rynkiewicz. Po maturze, którą zdał w Cieszynie, w latach 1965-1970 odbywał studia teologiczne w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, gdzie w październiku 1970 r. uzyskał tytuł magistra teologii na podstawie pracy pt. "Kościół wobec ludzi samotnych". W dniu 22 listopada 1970 r. wraz z ks. Emilem Gajdaczem, ordynowany został w Goleszowie przez Ks. Biskupa Prof. Dr. Andrzeja Wantułę, któremu asystował Ks. Radca Dr Alfred Jagucki z Cieszyna i Ks. Konsenior Tadeusz Terlik z Goleszowa. Z dniem ordynacji wikariusz parafii w Giżycku, w latach 1973-76 jej administrator. Ponadto administrator parafii w Ełku, Suwałkach (1975-85) i Rynie (1976-86). Od dnia 9 maja 1976 r. proboszcz parafii w Giżycku. Wizytator lekcji religii oraz koordynator współpracy z zakonem Joannitów w Diecezji Mazurskiej. Członek Synodu Kościoła. W dniu 4 listopada 2000 r. Synod Kościoła powierza mu urząd Biskupa Kościoła. Jego konsekracja i wprowadzenie w urząd odbyła się w Święto Epifanii, dnia 6 stycznia 2001 r., a więc w 10 rocznicę wyboru ustępującego na emeryturę Ks. Biskupa Dr. Jana Szarka. Konsekracji dokonał ustępujący Biskup Kościoła Ks. Jan Szarek,a współkonsekratorami byli: biskup Diecezji Tampere (od 1981 r.) Paavo Kortekangas z Finlandii, oraz rodzony brat nowego biskupa – Ks. Biskup Walter Jagucki z Wielkiej Brytanii, który został konsekrowany w dniu 27 maja 2000 r. w Londynie przez szwedzkiego biskupa diecezji Linkoping stift Martina Linda (konsekrowany w dniu 23 kwietnia 1995 r. w Uppsali przez arcybiskupa – prymasa). Dalszymi współkonsekratorami byli: wszyscy biskupi diecezjalni, Ks. Biskup Senior Dr Janusz Narzyński, biskup generalny Julius Filo z Bratysławy (Słowacja) - wiceprezydent Światowej Federacji Luterańskiej, biskup Herwig Sturm z Wiednia, biskup Władysław Volny z Czeskiego Cieszyna (Czechy), oraz z Niemiec: biskup Diethard Roth z Hannoweru (SELK - Samodzielny Ewangelicko-Luterański Kościół) i Biskup Klaus Wollenweber z Görlitz (Ewangelicki Kościół Śląskich Górnych Łużyc). Ks. Biskup Janusz Jagucki jest żonaty od r. 1970 z Danutą zd. Ferek z Wisły. Oboje są rodzicami jedynej córki Katarzyny (ur. 1972 r.), teściami zięcia i dziadkami 3 wnucząt.

IX. Nowe zasadnicze prawo wewnętrzne i nowy porządek konsekracji biskupa

W dniu 3 maja 1991 r. VIII Synod Kościoła na swojej ostatniej sesji uchwalił nowe Zasadnicze Prawo Wewnętrzne Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP., które weszło w życie w dniu l września 1991 r. Prawo to kilkakrotnie wypowiada się o urzędzie biskupa i jego wprowadzeniu w urząd.
Paragraf 75 p. 2 i 3: „uroczystego wprowadzenia w urząd dokonuje ustępujący Biskup Kościoła lub w razie jego choroby czy śmierci najstarszy ordynacją Biskup Diecezjalny w asyście pozostałych biskupów. Wprowadzenie w urząd odbywa się zgodnie z agendą i tradycją Kościoła przez modlitwę i nałożenie rąk wszystkich biskupów”.

Zgodnie z tym przepisem, jeszcze nie przyjętym przez synod Kościoła, odbyło się wprowadzenie i konsekracja ks. biskupa Jana Szarka według nowego porządku, opracowanego już do nowej Agendy przez Komisję Liturgiczną na podstawie dotychczasowego porządku agendarnego z roku 1955 oraz analogicznych porządków Kościoła fińskiego, szwedzkiego i niemieckiego, zaakceptowanego przez ks. biskupa Janusza Narzyńskiego.

Biskupi diecezjalni w Polsce

Nowe Zasadnicze Prawo Wewnętrzne dokonało zmiany dotyczącej zwierzchników diecezjalnych. To, czego nie można było dokonać przed 1936 rokiem, dokonał VIII Synod Kościoła. I to jest jego główną zasługą, że uchwalił nowe ZPW. Choć co prawda jest ono też niedoskonałe, to jednak w pewnych paragrafach Kościół poszedł o krok naprzód. Z punktu widzenia Kościołów luterańskich północnej Europy, z którymi mamy braterskie kontakty, jak również z punktu widzenia ekumenicznego, jest to znaczący postęp. Już Marcin Luter, bowiem uważał, że biskup nie może być daleko od swojej owczarni, że na pewnym niewielkim terytorium powinien być jeden z duchownych, który będzie biskupem wiernych zamieszkujących na danym terytorium. Tam, gdzie jest diecezja (od słowa greckiego „diokesis” = zarząd), powinien też być biskup, biskup diecezji, czyli biskup diecezjalny i synod diecezjalny.

W luterańsko-anglikańskim dialogu międzykonfesyjnym, jeśli chodzi o urząd biskupi czytamy: „We wspólnocie anglikańskiej strzeżony jest urząd biskupi w nieprzerwanej sukcesji apostolskiej, w rodzinie luterańskiej w niektórych częściach, w innych nie. Obie rodziny kościelne opowiadają się za wypełnieniem nowych form »episkope«, które by dopasowane zostały do dzisiejszych warunków.” A strona luterańska dodała: „Specyficzne formy »episkope« dla luteran nie są pytaniami wiary, gdyż historyczny episkopat nie jest koniecznym warunkiem dla międzykościelnych kontaktów lub jedności Kościoła”. Luterańscy członkowie Komisji Dialogu uznają Kościół Anglikański jako prawdziwy Kościół i jego urząd jako apostolski urząd z nieprzerwaną sukcesją apostolską, gdyż w tym Kościele prawdziwie zwiastowana jest Ewangelia i prawdziwie udzielane są sakramenty. Dla luteran nie sama nieprzerwana sukcesja apostolska jest dowodem prawdziwego Kościoła, ale tam jest prawdziwy Kościół, gdzie Słowo Boże jest czysto i wiernie zwiastowane, a sakramenty święte zgodnie z ustanowieniem Pana Jezusa są udzielane. Sukcesja apostolska może być instrumentem jedności Kościoła. Takie stwierdzenia były zawarte w dialogu z lat 1970-72.

Natomiast w dialogu w 1987 r. Kościoły luterańskie stwierdzają:
- „Wszystkie osoby, które wykonują ordynowany urząd »Episkope« powinny posiadać tytuł biskupa lub biskupa asystenta.
- Luteranie powinni swoje prawa kościelne tak zrewidować, aby biskupi wybierani byli na taki sam okres czasu jak proboszczowie, duchowni do specjalnych poruczeń i inni duchowni, tzn. aby ich okres urzędowania trwał aż do śmierci, emerytury, albo odejścia ze stanowiska. Zgodnie z poleceniem Synodu w Nicei ryt wprowadzenia w urząd biskupów powinien być tak zrewidowany, aby co najmniej trzech biskupów brało udział w wkładaniu rąk. W ten sposób będzie też zaznaczona kolegialność biskupów z uniwersalnym Kościołem. W spojrzeniu na przyszłą pełną wspólnotę z anglikanami powinien jeden lub więcej biskupów anglikańskich brać udział w ustanawianiu biskupa luterańskiego”. Byłby to symbol duchowej wspólnoty pomiędzy Kościołami.

Kościoły Anglikańskie stwierdzają: „Kościoły anglikańskie powinny w sprawach koniecznych dokonać rewizji swoich praw kościelnych, aby móc stwierdzić autentyczność urzędów luterańskich. Dotyczy to istotnych rewizji praw kościelnych, aby uznać tych luteran, których biskupi nie stoją w historycznym episkopacie i tych, których zwierzchnicy wykonują urząd »episcope«, choć nie są nazwani biskupami”. Przykładem tego może być prezes Kościoła Ewangelickiego w Westfalii ks. dr Hans-Martin Linnemann, który posiada sukcesję apostolską (przekazaną przez arcybiskupa Martii Simojoki z Finlandii), a nie posiada oficjalnie tytułu biskupa. Dalej Wspólnota Anglikańska stwierdza: „Kościoły Anglikańskie powinny zawsze zapraszać biskupów luterańskich, aby brali udział przy święceniach i ustanawianiu biskupów anglikańskich”.

Takie są pierwsze kroki do uznania obydwu urzędów Kościoła do interkomunii i intercelebracji, jak również do pełnej wspólnoty.

W tzw. miśnieńskim oświadczeniu Kościoła Ewangelickiego Niemiec (Ewangelicko-Luterańskiego, Ewangelicko-Unijnego, Ewangelicko-Reformowanego) z roku 1988 czytamy między innymi: „Chociaż Kościoły luterańskie, reformowane i unijne w większości są gotowe przyjąć sukcesję biskupów jako godny znak apostolskości życia całego Kościoła, to jednak uważają, że ta specjalna forma „episcope” nie jest koniecznym warunkiem jedności”.

W dialogu luterańsko-metodystycznym stwierdzono, że „urząd biskupi nie jest dla obydwu tradycji istotnym znakiem Kościoła”, ale „ordynacja ma być dokonywana przez tych, którzy posiadają urząd biskupi”.

Jak z powyższego wynika, istnieje w luteranizmie, anglikanizmie i metodyzmie nieraz różne pojęcie »episcope«, jednak wszystkie Kościoły uważają, że taki urząd musi istnieć, że może on być znakiem jedności Kościoła i służy przekazywaniu urzędu. Biorąc powyższe pod uwagę, praktykę Kościołów luterańskich na świecie [np. w Słowacji niezależnie od biskupa generalnego są urzędy biskupów dystryktów (diecezji), w krajach skandynawskich na czele każdej diecezji stoi biskup diecezjalny, w Niemczech każdy „Land” posiada swojego biskupa, na Węgrzech każda z diecezji posiada swego biskupa, a jeden z nich jest jednocześnie biskupem naczelnym] oraz względy ekumeniczne, nasze nowe Zasadnicze Prawo Wewnętrzne z roku 1991 w paragrafie 87 p.3 oświadczyło, że „z dniem wejścia w życie niniejszego prawa przestaje istnieć w Kościele Ewangelicko-Augsburskim w RP urząd Seniora Diecezji” i nie później jak do 30 czerwca 1996 r. synody diecezjalne zobowiązane są dokonać wyborów biskupów diecezjalnych. We wszystkich polskich diecezjach dokonano wyboru biskupów diecezji oraz dokonano ich konsekracji i uroczystego wprowadzenia w urząd.

Wykaz biskupów diecezjalnych w Polsce

Diecezja cieszyńska z siedzibą w Bielsku-Białej:

1. Biskup diecezjalny ks. Paweł Anweiler, urodzony dnia 16 czerwca 1950 r. w Kaliszu, został ordynowany przez ks. biskupa Andrzeja Wantułę dnia 24 lutego 1974 r., a wybrany biskupem przez synod diecezjalny w Cieszynie dnia 24 listopada 1991 r. Konsekrowany na biskupa został w dniu 9 lutego 1992 r. w Bielsku-Białej przez ks. biskupa Jana Szarka, ks. biskupa Dietera Knalla z Wiednia, ks. biskupa gen. Pavla Uhorskai z Bratysławy i ks. biskupa Władysława Volnego z Czeskiego Cieszyna.

Diecezja katowicka z siedzibą w (Bytomiu – Miechowicach) Katowicach:

1. Biskup diecezjalny (do 2001 r.) ks. Rudolf Pastucha, urodzony na Śląsku Cieszyńskim w Zamarskach k. Cieszyna, dnia 16 września 1936 r., został ordynowany w Warszawie przez ks. biskupa Andrzeja Wantułę dnia 20 października 1963 r., a wybrany biskupem przez synod diecezjalny w Świętochłowicach, dnia 22 lutego 1992 r., konsekrowany zaś w dniu 17 maja 1992 r. w Katowicach przez ks. biskupa Jana Szarka, ks. biskupa Józefa Pośpiecha, ks. biskupa Pawła Anweilera i ks. biskupa Władysława Volnego. Ks. Biskup Rudolf Pastucha przeszedł w stan spoczynku z dniem 5 stycznia 2001 r.
2. Biskup diecezjalny (od 2001 r.) ks. Tadeusz Szurman urodził się dnia 9 lipca 1954 r. w Simoradzu koło Skoczowa na Śląsku Cieszyńskim. Maturę zdał w Cieszynie i rozpoczął studia teologiczne w CHAT w Warszawie. Po napisaniu pracy magisterskiej i zdaniu I egzaminu kościelnego został ordynowany przez Ks. Biskupa Janusza Narzyńskiego w dniu 19 listopada 1978 r. w Goleszowie, podjął pracę najpierw jako wikariusz w Świętochłowicach. Z parafią tą był związany do 1990 r., pełniąc w niej z czasem urząd proboszcza. Od 1982 do 1986 r. był duszpasterzem młodzieżowym Diecezji Katowickiej, zaś w latach 1984-1990 Ogólnopolskim Duszpasterzem Młodzieży i przewodniczącym Komisji Młodzieżowej Polskiej Rady Ekumenicznej. W latach 1989-1990 jest administratorem w Zabrzu, następnie od 1993 r. jest proboszczem w Katowicach. Ks. bp T. Szurman był radcą diecezjalnym oraz członkiem Synodu Kościoła. Podczas obrad w kwietniu 1998 r. Synod powierzył mu godność Prezesa Synodu Kościoła, którą to godność pełnił do kwietnia 2002 r. Wybrany w październiku 2001 roku przez Synod Diecezjalny Biskupem Diecezji Katowickiej, został na ten urząd konsekrowany i wprowadzony w urząd biskupa diecezjalnego w Święto Epifanii, dnia 6 stycznia 2002 roku przez ks. biskupa Janusza Jaguckiego. Współkonsekratorami byli luterańscy biskupi diecezjalni, Ewangelicki Biskup Wojskowy, oraz Ordynariusz Polskokatolickiej Diecezji Częstochowsko – Krakowskiej, ks. biskup Jerzy Szottmiler wraz z ks. infułatem Eugeniuszem Stelmachem. Współkonsekrator: Biskupa Petera Gancs, biskupa południowej diecezji Kościoła luterańskiego na Węgrzech w Bekescsaban w dniu 6 IX 2003 r.

Diecezja mazurska z siedzibą w Olsztynie

1. Biskup diecezjalny ks. Rudolf Bażanowski, urodzony na Śląsku Cieszyńskim dnia 6 lutego 1953 r., został ordynowany w Goleszowie przez ks. biskupa Janusza Narzyńskiego dnia 19 listopada 1978 r., a wybrany biskupem przez synod diecezjalny w Olsztynie dnia 30 listopada 1991 r. pod przewodnictwem ks. radcy Jana Grossa. Biskup – elekt Rudolf Bażanowski został konsekrowany i wprowadzony w urząd również w Olsztynie w dniu 21 marca 1992 r. przez ks. biskupa Jana Szarka, ks. biskupa Pawła Anweilera i ks. biskupa Michała Warczyńskiego.

Diecezja pomorsko-wielkopolska z siedzibą w Sopocie

1. Biskup diecezjalny ks. Michał Warczyński, urodzony dnia 4 lutego 1945 r., został ordynowany w Sopocie dnia 18 kwietnia 1971 r. przez ks. biskupa Andrzeja Wantułę. Wybrany został biskupem przez synod diecezjalny w Toruniu, dnia 23 listopada 1991 r., a konsekrowany w dniu 7 marca 1992 r. w Sopocie przez ks. biskupa Jana Szarka, ks. biskupa Kalevi Toiviainen - biskupa diecezji Mikkeli w Finlandii (konsekr. 1978) i ks. biskupa Pawła Anweilera. Współkonsekrator: * Biskupa Jonasa Viktorasa Kalvanasa, jnr (1948-2003) konsekrowanego w Taurage (Litwa) w dniu 29 VII 1995, zmarłego nagle w dniu 25 IV 2003 r.
* oraz biskupa Mindaugasa Sabutisa (28) w dniu 12 VI 2004 r. w Taurage (Litwa).

Diecezja warszawska z siedzibą (w Warszawie) w Łodzi

1. Biskup diecezjalny p.o. ks. senior Jan Walter, urodzony w Kaliszu dnia 6 grudnia 1934 r., został ordynowany dnia 13 lipca 1958 r. przez ks. seniora Woldemara Gastpary’ego, prezesa Synodu Kościoła. Zgromadzenie diecezjalne diecezji warszawskiej w dniu 17 listopada 1979 r. wybrało ks. Jana Waltera seniorem diecezji warszawskiej. Instalowany został przez ks. biskupa Janusza Narzyńskiego zwierzchnikiem diecezji warszawskiej w kościele św. Trójcy w Warszawie w dniu 18 maja 1980 r. Ks. senior Jan Walter zmarł nagle w Warszawie w wieku 60 lat w dniu 28 stycznia 1995 r. i pochowany został na cmentarzu luterańskim przy ul. Młynarskiej.

2. Biskup diecezjalny ks. Mieczysław Cieślar, urodził się w dniu 28 marca 1950 r. Po studiach teologicznych w CHAT w Warszawie został wraz z ks. Romanem Dordą ordynowany w dniu 2 września 1973 r. w kościele ap. Piotra i Pawła w Wiśle na księdza ewangelickiego przez ks. biskupa prof. dr. Andrzeja Wantułę. Po odbyciu wikariatu został proboszczem najpierw w Pabianicach, Konsekracja następnie w Łodzi. Wybrany przez Synod Diecezjalny w dniu 16 marca 1996 r. Biskupem diecezjalnym Diecezji Warszawskiej został w dniu 1 maja 1996 r. konsekrowany na biskupa w kościele św. Mateusza w Łodzi przez ks. biskupa Jana Szarka. Współkonsekratorami byli: biskup Tord Harlin, biskup pomocniczy Arcybiskupa Uppsali i ks. biskup Ryszard Bogusz oraz obecni biskupi diecezjalni i ks. biskup Zdzisław Tranda z Kościoła Ewangelicko – Reformowanego w RP. X Synod Kościoła powierzył mu stanowisko zastępcy Biskupa Kościoła. Biskup Mieczysław Cieślar jest wykładowcą Nowego Testamentu w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie.

Diecezja wrocławska z siedzibą we Wrocławiu

1. Biskup diecezjalny ks. Józef Pośpiech, urodzony w Koźlu dnia 16 listopada 1930 r. Ordynowany został w Zabrzu dnia 11 lipca 1954 r. przez ks. biskupa Karola Kotulę. Od 31 maja 1981 r. był ks. J. Pośpiech seniorem Diecezji wrocławskiej, członkiem Synodu Kościoła i członkiem Konsystorskiej Komisji Egzaminacyjnej, teologiem o głębokiej wiedzy. Biskupem diecezjalnym został wybrany przez synod diecezjalny we Wrocławiu dnia 23 listopada 1991 r. Konsekracja odbyła się w Zielonej Górze dnia 11 kwietnia 1992 r. przez ks. biskupa Jana Szarka, ks. biskupa Joachima Rogge — biskupa Kościoła Ewangelickiego Śląskich Górnych Łużyc (Niemcy) i ks. biskupa Rudolfa Bażanowskiego. Ks. biskup Józef Pośpiech na wniosek Biskupa Kościoła, zgodnie z par. 81 p. l ZPW, został wybrany przez Synod Kościoła w dniu 22 listopada 1992 r. zastępcą Biskupa Kościoła. Po 40 latach służby duszpasterskiej, w tym 38 lat w diecezji wrocławskiej, ks. biskup Józef Pośpiech z dniem 30 czerwca 1994 r. ze względu na pogarszający się stan zdrowia przeszedł w stan spoczynku. W dniu 18 września 2003 r. nieoczekiwanie odszedł do swego Pana i pochowany został na cmentarzu komunalnym w Zielonej Górze.

2. Biskup diecezjalny ks. Ryszard Bogusz, urodził się dnia 2 marca 1951 r. w Bielsku-Białej, gdzie ukończył szkołę średnią w roku 1970. Po maturze podjął studia teologiczne w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Pracę magisterską obronił w roku 1975, a dnia 11 czerwca 1976 r. został ordynowany na księdza ewangelickiego przez ks. biskupa Janusza Narzyńskiego. Tego samego roku rozpoczął wikariat we wrocławskiej parafii Opatrzności Bożej u ówczesnego seniora Diecezji Wrocławskiej - ks. Waldemara Lucera. W 1981 roku został administratorem, a w 1992 r. proboszczem parafii Opatrzności Bożej. I Synod diecezjalny na IV sesji w dniu 4 czerwca 1994 r. wybrał go biskupem diecezjalnym. Jego uroczysta konsekracja, a uroczysta konsekracja i objęcie urzędu biskupiego odbyło się, dnia 1 października 1994 r. w kościele Opatrzności Bożej we Wrocławiu. Uroczystości przewodniczył Zwierzchnik Kościoła ks. biskup Jan Szarek. Współkonsekratorami byli: ks. biskup – senior Józef Pośpiech i ks. biskup Joachim Rogge z Gorlitz w Niemczech. Ręce wkładali także biskupi diecezjalni: Paweł Anweiler, Michał Warczyński, Rudolf Bażanowski, senior Jan Walter, oraz po raz pierwszy goście ekumeniczni przekazali przez włożenie swoich rąk „ekumeniczną” sukcesję apostolską: biskupi Wiesław Skołucki i Zygmunt Koralewski z Kościoła Polskokatolickiego, oraz arcybiskup Jeremiasz z Kościoła Prawosławnego i biskup Jan Tyrawa z Kościoła Rzymskokatolickiego. Ks. bp R. Bogusz jest przewodniczącym Wrocławskiego Oddziału Polskiej Rady Ekumenicznej, od 3 kwietnia 2005 r. prezesem Diakonii Kościoła, przewodniczącym Synodalnej Komisji ds. środków masowego przekazu, członkiem Rady Fundacji Krzyżowa dla europejskiego porozumienia, członkiem fundacji charytatywnej Wrocław – Dortmund, jak również fundacji „Ręce rękom”, członkiem Kuratorium Stowarzyszenia na Rzecz Popierania Ekumenicznego Centrum Europy we Frankfurcie nad Odrą. Biskup Bogusz jest inicjatorem wielu polsko-niemieckich kontaktów partnerskich, przede wszystkim partnerstwa pomiędzy Diecezją Wrocławską Kościoła Ewangelickiego a Ewangelickim Kościołem Śląskich Górnych Łużyc (obecnie: Kościoła Ewangelickiego Berlin – Brandenburg – Śląskich Górnych Łużyc). Jest on także kuratorem polskiej sekcji Międzynarodowego Towarzystwa Bonhoefferowskiego. Został wielokrotnie odznaczony m.in. jako zasłużony dla miasta i województwa wrocławskiego. Biskup Bogusz jest laureatem nagrody Brata Alberta.

EWANGELICKI BISKUP WOJSKOWY

Ks. Biskup płk. Ryszard Borski ur. 26 maja 1960 r. Po ukończeniu studiów teologicznych w Warszawie i w Bonn, został razem z ks. Janem Bytem w dniu 3 lipca 1988 r. ordynowany na księdza ewangelickiego. Po odbyciu wikariatu został proboszczem parafii św. Krzysztofa we Wrocławiu, nieprzestając być jednym z najlepszych teologów luterańskich w Polsce. Był sekretarzem Rady Synodalnej X Synodu Kościoła. Tenże X Synod Kościoła na 5 sesji w dniach 10 i 11 kwietnia 1999 r. dokonał zmiany ZPW, tworząc urząd Ewangelickiego Biskupa Wojskowego. Zgodnie z prawem Konsystorz w tajnym głosowaniu dokonał wyboru Biskupa Wojskowego w osobie ks. Ryszarda Borskiego, proboszcza kościoła św. Krzysztofa we Wrocławiu. W dniu 27 czerwca 1999 r. został on konsekrowany przez ks. biskupa Jana Szarka przy współudziale ks. biskupa Mieczysława Cieślara i ks. biskupa Ryszarda Bogusza, oraz pozostałych biskupów, w tym także ks. biskupa Zdzisława Trandy z Kościoła Ewangelicko – Reformowanego w RP i ks. biskupa Edwarda Puśleckiego z Kościoła Ewangelicko – Metodystycznego w RP.

Kompetencje i zadania biskupa diecezjalnego

Wprowadzając urząd biskupa z sukcesją apostolską także w diecezji, nowe Zasadnicze Prawo Wewnętrzne określiło kompetencje i zadania biskupa diecezjalnego. Oprócz wielu zadań administracyjnych, biskup diecezjalny ma wszystkie uprawnienia wynikające z ordynacji biskupiej, a mianowicie:
1. Czuwanie nad życiem religijnym i kościelnym diecezji.
2. Ordynowanie duchownych oraz poświęcanie miejsc kultu na terenie swojej diecezji na podstawie porozumienia z Biskupem Kościoła.
3. Odbywanie wizytacji w parafiach, nadzorowanie nauczania kościelnego oraz dokonywanie kontroli ksiąg i dokumentów parafialnych.
4. Instalowanie proboszczów i wprowadzanie w urzędowanie katechetów, ewangelistów i rad parafialnych (Par. 52, p. 1.2.5.6.).
Paragraf 82 powiada, że w razie śmierci Biskupa Kościoła, najstarszy ordynacją biskup diecezjalny przewodniczy konferencji biskupów oraz zwołuje konferencję księży i katechetów celem wytypowania kandydatów na urząd nowego Biskupa Kościoła. Z chwilą wakansu wszystkie funkcje Biskupa Kościoła sprawuje ten z biskupów diecezjalnych, który jest jego zastępcą. On też w razie śmierci Biskupa Kościoła przewodniczy uroczystości konsekracyjnej lub wprowadzenia w urząd nowego Biskupa Kościoła, czy też biskupa diecezji, przy czynnym udziale wszystkich biskupów diecezjalnych i innych obecnych biskupów.

KOŚCIÓŁ EWANGELICKO - REFORMOWANY

Wszyscy biskupi luterańscy w Polsce brali czynny udział w obrzędzie wkładania rąk w czasie instalacji Biskupa Kościoła Ewangelicko – Reformowanego w Polsce ks. Marka Izdebskiego w Warszawie, dnia 5 października 2002 r.

Reasumując to wszystko, co mogliśmy powiedzieć o historii episkopatu luterańskiego w Polsce i jego sukcesji apostolskiej, stwierdzamy, że sukcesja apostolska naszych biskupów nie może być kwestionowana, a swoje źródło ma głównie w Uppsali. W ten sposób czujemy się jako luteranie związani w jedną rodzinę luterańską, posiadającą wszędzie ten sam urząd, niezależnie, czy to jest urząd przekazany przez sukcesję prezbiterską, jak było dawniej, czy też przez sukcesję episkopalną. Cieszymy się też z tego, że tę sukcesję urzędu mogliśmy przekazać za pośrednictwem naszych biskupów także innym Kościołom, w tym także Kościołowi Ewangelicko – Reformowanemu w Polsce, a ten Kościół także litewskiemu Kościołowi Reformowanemu.
Jeszcze raz pragnę podkreślić, że „vocatio” należy do „consecratio”, a „consecratio” w zasadzie nie może być przekazane bez „vocatio”. Dobrze jest, gdy jedno zostaje z drugim ściśle złączone. Z przekazywaniem urzędu przez modlitwę i włożenie rąk musi być złączona sukcesja wiary. Ważniejsza, bowiem od sukcesji urzędu jest sukcesja wiary apostolskiej, wierne trzymanie się jej, a więc Ewangelii, objaśnionej w trzech powszechnych starochrześcijańskich wyznaniach wiary: apostolskim, nicejsko-konstantynopolitańskim i atanazjańskim [ŚE 980 -982].
Tu zawarta jest prawdziwa wiara „katolicka” (powszechna), we właściwym tego słowa znaczeniu przyjęta przez Reformację, dzięki której tworzymy „jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół”.

Powyższy artykuł zamieszczony na str. 63-86 w Księdze Pamiątkowej p.t. „Dosyć masz, gdy masz łaskę moją”, dedykowanej ks. biskupowi dr. Januszowi Narzyńskiemu z okazji 65 rocznicy urodzin w dniu 14 marca 1993 r., został na podstawie nowszej literatury i dostępnych nowych źródeł przez Autora w dniu 14 czerwca 2005 r. uzupełniony, poprawiony, zmieniony i uaktualniony. Praca ta nie pretenduje do pracy naukowej, lecz bardziej praktycznej, a autor zdaje sobie sprawę z tego, że nie wszystko zostało w niej uwzględnione.
Ks. Jan Gross