Komentarz: Znak nadziei

KAI

publikacja 11.05.2006 16:54

Podpisanie wspólnego uzgodnienia dotyczącego wzajemnego uznania chrztu przez przedstawicieli różnych Kościołów w Polsce 23 stycznia 2000 roku jest owocem wieloletniej ich pracy na płaszczyźnie ekumenicznej i znakiem nadziei, że dialog ekumeniczny mimo wielu trudności, może jednak prowadzić do konkretnych owoców.

O trudnościach świadczy choćby fakt, iż nie wszystkie wyznania chrześcijańskie w Polsce zgadzają się z treścią wspólnego uzgodnienia. Chodzi tutaj o chrześcijan baptystów, którzy nie akceptują chrztu udzielanego tym, którzy nie mogą w sposób świadomy wyznać swojej wiary w Jezusa jako osobistego Zbawiciela, czyli np. niemowlętom. Mimo to podpisanie wspólnego uzgodnienia dotyczącego chrztu w Roku Wielkiego Jubileuszu 2000 jest ważnym wydarzeniem ekumenicznym w Polsce. Aby lepiej zrozumieć jego rangę trzeba prześledzic jego historię oraz rozumienie sakramentu chrztu w różnych wyznaniach chrześcijańskich.

Droga ku wzajemnemu uznaniu chrztu

W Amsterdamie w 1948 roku chrześcijanie niekatolicy powołali do istnienia Światową Radę Kościołów (ŚRK), która stała się społecznością Kościołów, które - zgodnie z Pismem Świętym - wyznają Pana Jezusa Chrystusa jako Boga i Zbawiciela i dlatego usiłują razem wypełniać swoje wspólne powołanie ku chwale jedynego Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego. Po Soborze Watykańskim II Kościół rzymskokatolicki, choć nie stał się członkiem ŚRK, to jednak delegaci rzymskokatoliccy zaczęli uczestniczyć w obradach Komisji Wiary i Ustroju działającej w ramach ŚRK. Celem Komisji Wiary i Ustroju jest prowadzenie pracy teologicznej, której owocem mają być wspólne, zbieżne uzgodnienia dotyczące konkretnych zagadnień teologicznych. I tak członkowie Komisji Wiary i Ustroju uznali, że najpierw należy dojść do porozumienia w sprawie chrztu, Eucharystii oraz posługiwania (ordynacji). W wyniku wspólnej pracy teologicznej Komisja ta wypracowała wspólne uzgodnienie dotyczące chrztu przyjęte przez ŚRK w Akrze w 1974 roku. W dokumencie tym podkreślono, że chrzest jest sakramentem ustanowionym przez samego Chrystusa (nr 1), a podstawowym sensem chrztu jest uczestnictwo w Jego śmierci i zmartwychwstaniu (nr 2). Podkreślono również, że chrzest jest darem Ducha Świętego i włączeniem w Ciało Chrystusa (nr 3). Następnie uznano, że chrzest implikuje i objawia konieczność wiary do zbawienia oraz że osobiste zaangażowanie jest konieczne, jeśli pragnie się być członkiem Ciała Chrystusa (nr 4). Wskazano również na ścisły związek pomiędzy chrztem i Eucharystią (nr 6). Natomiast co do celebracji chrztu Kościoły zgadzają się, (...) że zwyczajnym szafarzem chrztu jest szafarz, który otrzymał odpowiednie święcenia - ordynację, chociaż zachodzą sytuacje, kiedy chrztu mogą udzielać inni ochrzczeni wierni (nr 8). Chrztu udziela się wodą w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego (nr 9).

W dokumencie z Akry podjęto również poważny problem dotyczący różnicy praktyk udzielania chrztu: jedne bowiem Kościoły dopuszczają do chrztu dzieci, inne zaś tylko dorosłych. Stąd dokument stwierdza, że kiedy podkreśla się element wiary uzewnętrznianej w wewnętrznej decyzji danej osoby i w jej zaangażowaniu dla Chrystusa, co ma miejsce w wypadku chrztu dorosłych, chrzest staje się ukoronowaniem i uwieńczeniem wiary, która nawraca do Chrystusa (nr 12). Natomiast praktyka chrztu dzieci (...) podkreśla raczej wspólnotowy charakter wiary i środowisko wiary niż wyraźną decyzję kandydata do chrztu (nr 13). Treść dokumentu z Akry została przesłana do zaopiniowania różnym Kościołom, w tym Kościołom w Polsce, które to w latach 1978-1979 dyskutowały na jego temat. W dyskusjach tych brali udział przedstawiciele Kościoła rzymskokatolickiego oraz Kościołów zrzeszonych wówczas w Polskiej Radzie Ekumenicznej (PRE): Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Kościół polskokatolicki, Kościół Starokatolicki Mariawitów, Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Ewangelicko-Reformowany, Kościół metodystyczny, Polski Kościół Chrześcijan Baptystów i Zjednoczony Kościół Ewangeliczny. W wyniku dyskusji uczestnicy opracowali wspólne stanowisko, w którym wysoko ocenili tekst z Akry, przyjmując go jako wyraz wspólnej wiary. Podjęli także dalsze prace teologiczne dotyczące zagadnienia chrztu w celu wypracowania wspólnego uzgodnienia, na mocy którego wszystkie Kościoły w Polsce uznałyby wzajemnie chrzest. W związku z tym na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych przedstawiciele Kościoła rzymskokatolickiego prowadzili rozmowy o chrzcie z przedstawicielami dziewięciu Kościołów w Polsce. Celem tych rozmów nie było doprowadzenie do wspólnego uzgodnienia poglądów teologicznych dotyczących chrztu, a jedynie wymiana informacji dotycząca odpowiedzi na następujące pytania: co dany Kościół uznaje za istotę chrztu, jak wygląda udzielanie chrztu, a w wyniku tego - czy można uznać ważność tego chrztu i czy można wydawać świadectwo chrztu. W wyniku prowadzonych wówczas rozmów przedstawiciele Kościoła rzymskokatolickiego zredagowali osiem wspólnych protokołów z przedstawicielami następujących Kościołów: Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (4 X 1978), Kościoła metodystycznego (5 XI 1978), Kościoła Starokatolickiego Mariawitów (15 XI 1978), Kościoła Ewangelicko-Reformowanego (20 II 1979), Polskiego Kościoła Chrześcijan Baptystów (2 IV 1979), Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (11 V 1979), Kościoła polskokatolickiego (7 V 1980) oraz nieistniejącego już dziś Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w PRL (24 V 1982), który jednoczył w sobie cały ruch zielonoświątkowy w Polsce. Dziewiątym Kościołem, z którym Kościół rzymskokatolicki nie podpisywał osobnego protokołu był Kościół Katolicki Mariawitów (Felicjanów), ponieważ wynik rozmów z tym Kościołem był identyczny jak z Kościołem Starokatolickim Mariawitów. Na mocy tych uzgodnień Kościół rzymskokatolicki uznał ważność chrztu w wyżej wymienionych Kościołach, a z kolei Kościoły te uznały ważność chrztu w Kościele rzymskokatolickim. Natomiast warto zauważyć, iż Kościół baptystów, który dnia 23 stycznia 2000 nie podpisuje wspólnego uzgodnienia dotyczącego wzajemnego uznania chrztu, podpisał niemal 21 lat temu z Kościołem rzymskokatolickim wspólny protokół, w którym obydwa Kościoły wyłożyły teologię, liturgię i praktykę chrztu. Strona katolicka oświadczyła wówczas, że nie ma żadnych wątpliwości co do ważności chrztu udzielanego w Polskim Kościele Chrześcijan Baptystów oraz że nie widzi przeszkód do uznania ważności chrztu i przyjmowania metryk chrztu wystawianych przez zbory tego Kościoła (nr 4a). Natomiast delegacja baptystów stwierdziła, że chrzest jest udzielany jednakowo we wszystkich zborach tego Kościołach. Ponadto oświadczyli oni, że traktują ludzi wierzących w Chrystusa jako osobistego Zbawiciela i Pana w innych Kościołach jako członków Kościoła Chrystusowego, godząc się z faktem istnienia różnych sposobów udzielania chrztu (nr 4b).

Chrzest w Kościele rzymskokatolickim

W Kościele rzymskokatolickim chrzest jest sakramentem ustanowionym przez samego Chrystusa, stanowi fundament całego życia chrześcijańskiego oraz daje możliwość przyjmowania innych sakramentów. Przez chrzest chrześcijanin zostaje wyzwolony z grzechu pierworodnego i osobistego oraz zostaje wszczepiony w Kościół. Chrzest wyciska niezatarte znamię tak, że nie można powtórnie udzielić chrztu temu, kto już raz został ważnie ochrzczony. W teologii rzymskokatolickiej podkreśla się również, że chrzest jest sakramentem koniecznym do zbawienia (J 3,5). Chodzi tu zwłaszcza o tych, którym była głoszona Ewangelia oraz o tych, którzy mieli sposobność do poproszenia o ten sakrament. Kościół rzymskokatolicki naucza również, że oprócz chrztu z wody istnieje ponadto chrzest krwi oraz chrzest pragnienia: ci, którzy ponoszą śmierć za wiarę, nie otrzymawszy chrztu, zostają ochrzczeni przez swoją śmierć dla Chrystusa i z Chrystusem (Katechizm Kościoła Katolickiego nr 1257). Natomiast ci, którzy chcieli przyjąć chrzest, a nie mogli, przyjmują chrzest pragnienia. Z drugiej jednak strony Kościół rzymskokatolicki zaznacza, że chrzest krwi i chrzest pragnienia same z siebie nie mają charakteru sakramentalnego tak jak chrzest z wody, choć przynoszą te same skutki. Natomiast dzieci zmarłe bez chrztu Kościół poleca miłosierdziu Bożemu. Sakramentu chrztu można udzielić każdemu człowiekowi, który jeszcze nie został ochrzczony (Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 1246). Jednakże u człowieka dorosłego wymagana jest wiara oraz intencja przyjęcia chrztu. Natomiast przy chrzcie dziecka wymagana jest wiara rodziców. Oznacza to, że wbrew woli rodziców oraz bez uzasadnionej nadziei na chrześcijańskie wychowanie dziecka, nie wolno dziecku udzielić chrztu. Kościół rzymskokatolicki podkreśla, że chrzest jest udzielany ważnie tylko i wyłącznie w imię Trójcy Świętej. Sakramentu chrztu w Kościele rzymskokatolickim udziela biskup, kapłan i diakon. Natomiast w wypadku koniecznym (np. w bezpośrednim niebezpieczeństwie śmierci) chrztu może udzielić każdy człowiek, nawet nieochrzczony, żeby tylko miał intencję tego, co czyni Kościół (Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 1256). Natomiast rodzicami chrzestnymi w Kościele rzymskokatolickim mogą być wierni tego Kościoła, którzy przyjęli już sakrament bierzmowania oraz są praktykujący i nie są w karach kościelnych. Przystępujący do chrztu winien mieć co najmniej jednego chrzestnego wyznania rzymskokatolickiego. Zabrania się również ponownego udzielania chrztu, chyba że istnieje poważna i uzasadniona wątpliwość co do udzielenia chrztu lub co do jego ważności. Jeżeli taka wątpliwość zaistnieje, wówczas chrzest winien być udzielony warunkowo (pod warunkiem, że pierwszy był nieważny lub niebyły).

Chrzest w Kościele polskokatolickim i Kościołach mariawickich

W Starokatolickim Kościele Mariawitów oraz w Kościele Katolickim Mariawitów teologia chrztu jest zasadniczo identyczna z teologią chrztu w Kościele rzymskokatolickim. Natomiast teologowie Kościoła polskokatolickiego zaznaczają, że teologia chrztu nie różni się zasadniczo od rzymskokatolickiej, choć istnieje pewna różnica w interpretacji teologicznej co do natury grzechu pierworodnego. Ponadto sakramenty chrztu i bierzmowania traktuje się jako jeden sakrament. W Kościele polskokatolickim dopuszcza się również to, żeby chrzestnymi byli wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego. Natomiast gdy chodzi o liturgię chrztu, Kościół polskokatolicki i Kościoły mariawickie posługują się rytuałem rzymskokatolickim wydanym przed Soborem Watykańskim II.

Chrzest w Kościele prawosławnym

Teologia prawosławna chrztu jest także bardzo zbliżona do teologii rzymskokatolickiej chrztu: chrzest jest sakramentem ustanowionym przez samego Chrystusa (Mt 28,19), w którym umiera stary człowiek, a rodzi się nowy. Chrzest oznacza również wejście do Kościoła. Praktykuje się również udzielanie chrztu dzieciom, ponieważ jest to sakrament konieczny do zbawienia (J 3,5). Natomiast różnice pojawiają się już w kwestii sposobu udzielania chrztu. W Kościele prawosławnym sakramentu chrztu udziela się przez trzykrotne zanurzenie w wodzie w celu podkreślenia uczestnictwa w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa (Rz 6,3-23). Podczas trzykrotnego zanurzania udzielający sakramentu wypowiada słowa: Chrzci się sługa Boży N. w imię Ojca i Syna, i Świętego Ducha. W Kościele prawosławnym choć zasadniczo udziela się chrztu przez trzykrotne zanurzenie, to jednak dopuszczalne jest również udzielanie chrztu przez trzykrotne polanie. Sakramentu chrztu w Kościele prawosławnym w sposób uroczysty może udzielić biskup i kapłan, a w wypadku konieczności diakon oraz każdy świecki chrześcijanin na mocy królewskiego kapłaństwa, ponieważ sakrament ten może być udzielany wyłącznie w Kościele. W Kościele prawosławnym dopuszcza się możliwość chrzestnego z innego wyznania, ale w ten sposób, że chrzestny dla chłopca i chrzestna dla dziewczynki muszą być wyznania prawosławnego.

Chrzest w Kościołach ewangelickich

W Kościołach ewangelickich chrzest jest również sakramentem ustanowionym przez samego Chrystusa i dlatego każdy wierzący Boga albo ma rodziców wierzących winien przyjąć ten sakrament. W Kościele Ewangelicko-Augsburskim (luterańskim) podkreśla się, że chrzest jest wodą połączoną ze Słowem Bożym. Chrzest sprawia odpuszczenie grzechów oraz gładzi karę za grzech pierworodny, bo sam grzech pierworodny w człowieku pozostaje. Chrzest udziela też Ducha Świętego. W Kościele Ewangelicko-Augsburskim udziela się chrztu dzieciom, ponieważ chodzi o to, aby skarby, jakich udziela chrzest, pomnażały się potem w życiu tychże ochrzczonych dzieci. Kościoły ewangelickie nauczają ponadto, że przez przyjęcie chrztu chrześcijanin otrzymuje łaskę darowaną mu w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa oraz zostaje włączony do Kościoła. Natomiast Kościół Ewangelicko-Reformowany (kalwiński) naucza, że chrzest sam ze siebie nie oczyszcza z grzechu ani nie powoduje zbawienia. Przez chrzest jednak chrześcijanin wyznaje wiarę i zobowiązuje się do posłuszeństwa Bogu oraz do walki ze złem. W Kościele Ewangelicko-Reformowanym kładzie się również ogromny nacisk na wymiar wspólnotowy udzielania sakramentu chrztu i dlatego odbywa się on z zasady podczas nabożeństwa. Sakramentu chrztu w Kościołach ewangelickich udzielają zazwyczaj ordynowani duchowni. Chrztu udziela się przez trzykrotne polanie wodą głowy w imię Trójcy Świętej. Do ważności chrztu nie wymaga się trzykrotnego zanurzenia, choć z drugiej strony niektóre Kościoły ewangelickie dopuszczają udzielanie chrztu przez trzykrotne pokropienie wodą w imię Trójcy Świętej. Taka jednak praktyka jest niedopuszczalna w Kościele rzymskokatolickim, polskokatolickim, prawosławnym oraz Kościołach mariawickich, a chrzest w ten sposób udzielony nie zostałby w tych Kościołach uznany za ważny. W Kościele Ewangelicko-Reformowanym praktykuje się chrzest niemowląt, choć nie uważa się, że dzieci, które zmarły przed chrztem, miały by być potępione i dlatego w tym Kościele nie praktykuje się udzielania chrztu w naglącym przypadku, ponieważ ważniejsze jest osobiste wyznanie wiary człowieka oraz jego osobista decyzja pójścia za Chrystusem.