Chrzest. Dokument z Limy

publikacja 28.04.2007 21:40

Komisja „Wiara i Ustrój” Światowej Rady Kościołów (1982)

I. Ustanowienie chrztu

1. Chrześcijański chrzest ma swoje źródło w posługiwaniu Jezusa z Nazaretu, w Jego śmierci i zmartwychwstaniu. Jest wcieleniem w Chrystusa, ukrzyżowanego i zmartwychwstałego Pana; jest wejściem w Nowe Przymierze między Bogiem i Jego ludem. Chrzest jest darem Boga udzielanym w imię Ojca, Syna i Ducha Świętego. Święty Mateusz podaje, że zmartwychwstały Pan, posyłając swoich uczniów na świat, nakazał im udzielać chrztu (Mt 28,18-20). Powszechną praktykę udzielania chrztu przez Kościół apostolski od samego początku poświadczają listy Nowego Testamentu, Dzieje Apostolskie oraz pisma Ojców. Tę praktykę Kościoły kontynuują dzisiaj jako ryt oddania („commitment") Panu, który udziela łaski swemu ludowi.

II. Znaczenie chrztu

2. Chrzest jest znakiem nowego życia, którego sprawcą jest Jezus Chrystus. Jednoczy on ochrzczonego z Chrystusem i z Jego ludem. Pisma Nowego Testamentu oraz liturgia Kościoła ukazują znaczenie chrztu przy pomocy różnych obrazów, wyrażających bogactwa Chrystusa i dary Jego zbawienia. Obrazy łączą się niekiedy z symbolicznym stosowaniem wody w Starym Testamencie. Chrzest jest uczestnictwem w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa (Rz 6,3-5; Kol 2,12); obmyciem z grzechu, (1 Kor 6,11); nowym narodzeniem (J 3,5); oświeceniem przez Chrystusa (Ef 5,14); przyobleczeniem się w Chrystusa (Ga 3,27); odnowieniem przez Ducha (Tt 3,5); doświadczeniem ocalenia z wód potopu (1 P 3,20-21); wyjściem z niewoli (1 Kor 10,1-2) i wyzwoleniem wprowadzającym w nową ludzkość, w której zostają przezwyciężone bariery podziału ze względu na płeć, rasę i stan społeczny (Ga 3,27-28; 1 Kor 12,13). Wiele jest obrazów, ale rzeczywistość jest tylko jedna.

A. Uczestnictwo w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa

3. Chrzest oznacza uczestnictwo w życiu, śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. Jezus zszedł do rzeki Jordan i został ochrzczony w solidarności z grzesznikami, aby wypełnić wszelką sprawiedliwość (Mt 3,15). Chrzest ten wprowadził Jezusa na drogę cierpiącego Sługi, widoczną w Jego cierpieniu, śmierci i zmartwychwstaniu (Mk 10,38-40,45). Poprzez chrzest chrześcijanie są zanurzeni w wyzwalającą śmierć Chrystusa, w której grzechy ich zostają pogrzebane, „stary Adam” jest ukrzyżowany z Chrystusem, a moc grzechu złamana. W ten sposób ochrzczeni nie są już więcej niewolnikami grzechu, lecz wolnymi. W pełni zespoleni ze śmiercią Chrystusa, są z Nim pogrzebani i zmartwychwstają - tu i teraz - do nowego życia mocą zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, w nadziei, że ostatecznie będą stanowić jedno z Nim w zmartwychwstaniu podobnym do Jego Zmartwychwstania (Rz 6,3-11; Kol 2,13; 3,1; Ef 2,5-6).

B. Nawrócenie, przebaczenie, oczyszczenie

4. Chrzest, czyniąc chrześcijan uczestnikami misterium śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, wymaga wyznania grzechów i nawrócenia serca. Już chrzest udzielany przez Jana był chrztem pokuty na odpuszczenie grzechów (Mk 1,4). Nowy Testament podkreśla etyczne implikacje chrztu, przedstawiając go jako obmycie, które oczyszcza ciało czystą wodą, jako oczyszczenie serca od wszelkiego grzechu oraz jako akt usprawiedliwienia (Hbr 10,22; 1 P 3,21; Dz 22,16; 1 Kor 6,11). Ochrzczeni doznają tym samym przebaczenia, oczyszczenia i uświęcenia przez Chrystusa; otrzymują oni, jako część swego przeżycia chrztu, nową orientację etyczną pod kierownictwem Ducha Świętego.

C. Dar Ducha

5. Duch Święty działa w życiu ludzi przed chrztem, w czasie chrztu i po chrzcie. Jest to ten sam Duch, który objawił Jezusa jako Syna (Mk 1,10-11) i który w czasie Pięćdziesiątnicy napełnił uczniów i zjednoczył (Dz 2). Bóg udziela wszystkim ochrzczonym namaszczenia i obietnicy Ducha Świętego, naznacza ich pieczęcią i składa w ich sercach zadatek ich dziedzictwa jako synów i córek Boga. Duch Święty podtrzymuje i kształtuje życie wiary w ich sercach aż do ostatecznego wyzwolenia, kiedy osiągną je w pełni ku czci i chwale Boga (2 Kor 1,21-22; Ef 1,13-14).

D. Wszczepienie w Ciało Chrystusa

6. Chrzest, sprawowany w posłuszeństwie naszemu Panu, jest znakiem i przypieczętowaniem naszego wspólnego uczniostwa. Przez chrzest chrześcijanie jednoczą się z Chrystusem, wzajemnie ze sobą oraz z Kościołem każdego czasu i każdego miejsca. Nasz wspólny chrzest, jednoczący nas z Chrystusem w wierze, jest zatem fundamentalną więzią jedności, jesteśmy jednym ludem, powołanym do wyznawania jednego Pana i służenia Mu w każdym miejscu i w całym świecie. Zjednoczenie z Chrystusem, w którym wspólnie uczestniczymy przez chrzest, zawiera doniosłe implikacje dla jedności chrześcijańskiej. „...Jeden chrzest. Jeden jest Bóg i Ojciec wszystkich” (Ef 4,4-6). Kiedy w Kościele jednym, świętym, powszechnym i apostolskim urzeczywistnia się jedność chrzcielna, wówczas możliwe jest autentyczne chrześcijańskie świadectwo o uzdrawiającej i jednającej miłości Boga. Dlatego nasz wspólny chrzest w Chrystusie jest wezwaniem dla Kościołów, aby przezwyciężyły swoje podziały i w widzialny sposób zamanifestowały swoją wspólnotę.

Komentarz: Niezdolność Kościołów do wzajemnego uznania różnych praktyk chrzcielnych jako uczestnictwa w jednym chrzcie oraz ich trwanie w stanie podziału, pomimo wzajemnego uznania chrztu, ujawniają w sposób dramatyczny, że podzielone jest także świadectwo Kościoła. Fakt, że Kościoły, w niektórych miejscach i czasach, godzą się na to, aby różnice płci, rasy lub stanu społecznego wprowadziły podział w Ciało Chrystusa, jeszcze bardziej kwestionuje autentyczną jedność chrztu wspólnoty chrześcijańskiej (Ga 3,27-28) i poważnie kompromituje jej świadectwo. Potrzeba ponownego odnalezienia jedności chrzcielnej znajduje się w samym centrum zadania ekumenicznego; jest także w równej mierze istotna dla urzeczywistnienia autentycznego partnerstwa w obrębie wspólnot chrześcijańskich.

E. Znak Królestwa

7. Chrzest inicjuje rzeczywistość nowego życia danego już w świecie obecnym. Daje on uczestnictwo we wspólnocie Ducha Świętego. Jest znakiem Królestwa Bożego oraz życia przyszłego świata. Dzięki darom wiary, nadziei i miłości, chrzest odznacza się dynamizmem, który ogarnia całe życie, obejmuje wszystkie narody i antycypuje dzień, w którym wszelki język wyzna, że Jezus Chrystus jest Panem ku chwale Boga Ojca.

III. Chrzest i wiara

8. Chrzest jest zarówno darem Boga, jak i naszą ludzką odpowiedzią na ten dar. Zmierza on do wzrostu na miarę Pełni Chrystusa (Ef 4,13). Wszystkie Kościoły uznają potrzebę wiary do przyjęcia zbawienia zawartego i ujawnionego w chrzcie. Osobiste zaangażowanie jest konieczne dla odpowiedzialnego członkostwa w Ciele Chrystusa.

9. Chrzest związany jest nie tylko z chwilowym przeżyciem, lecz z wzrastaniem w Chrystusie przez całe życie. Ochrzczeni są powołani, aby być odzwierciedleniem chwały Pana, skoro zostali przeobrażeni mocą Ducha Świętego na Jego podobieństwo, jaśniejące coraz większym blaskiem (2 Kor 3,18). Życie chrześcijanina jest z konieczności życiem nacechowanym ustawicznym zmaganiem a zarazem nieustannym doświadczeniem łaski. W tej nowej relacji ochrzczeni żyją dla Chrystusa, dla Jego Kościoła i dla świata, który On miłuje, oczekując w nadziei na objawienie się nowego stworzenia Bożego oraz na czas, gdy Bóg będzie wszystkim we wszystkich (Rz 8,18-24; 1 Kor 15,22-28, 49-57).

10. Wzrastając w chrześcijańskim życiu wiary, ochrzczeni wierzący dają świadectwo, że ludzkość może być odrodzona i wyzwolona. Ponoszą oni, w danym miejscu i czasie, wspólną odpowiedzialność za składanie razem świadectwa na rzecz Ewangelii i Chrystusa, Wyzwoliciela wszystkich ludzi. Kościół i świat tworzą kontekst tego wspólnego świadectwa. Pełne znaczenie jednego chrztu jako daru Boga dla całego ludu rozpoznają chrześcijanie w obrębie wspólnoty świadectwa i służby. W podobny sposób uznają oni, iż chrzest, jako zanurzenie w śmierć Chrystusa, pociąga za sobą implikacje etyczne, które nie tylko domagają się osobistego uświęcenia, ale również skłaniają chrześcijan, aby dążyli do urzeczywistnienia woli Bożej we wszystkich dziedzinach życia (Rz 6,9nn; Ga 3,26-28; 1 P 2,21 - 4,6).

IV. Praktyka chrztu

A Chrzest wierzących (dorosłych) i chrzest dzieci (niemowląt)

11. Nie można wykluczyć możliwości, że chrzest dzieci był także praktykowany w czasach apostolskich; nie mniej jednak chrzest połączony z osobistym wyznaniem wiary jest najwyraźniej doświadczoną formą w dokumentach Nowego Testamentu.

Na przestrzeni dziejów praktyka chrztu rozwinęła się w różnych formach. Niektóre Kościoły chrzczą dzieci przedstawione przez rodziców lub opiekunów, którzy wyrażają gotowość, w Kościele i z Kościołem, wychowania ich w wierze chrześcijańskiej. Inne Kościoły praktykują wyłącznie chrzest wierzących (dorosłych), którzy zdolni są do osobistego wyznania wiary. Niektóre z tych Kościołów zachęcają, aby niemowlęta lub dzieci były przedstawiane i błogosławione w czasie nabożeństwa, które zazwyczaj zawiera dziękczynienie za dar dziecka, a także zobowiązanie matki i ojca, że będą rodzicami chrześcijańskimi.

Wszystkie Kościoły udzielają chrztu wierzącym, którzy pochodząc z innych religii lub nawracając się z niewiary, przyjmują wiarę chrześcijańską i uczestniczą w nauczaniu katechetycznym.

12. Zarówno chrzest wierzących (dorosłych), jak i chrzest dzieci (niemowląt), udzielane są w Kościele jako wspólnocie wiary. Jeśli chrzest przyjmuje osoba, która może odpowiadać za samą siebie, wówczas osobiste wyznanie wiary będzie integralną częścią celebracji chrztu. Przy chrzcie dziecka osobista odpowiedź będzie dana w późniejszym okresie życia. W obu przypadkach osoba ochrzczona powinna wzrastać w rozumieniu wiary. Na tych, którzy otrzymują chrzest na podstawie swego własnego wyznania wiary, ciąży stały obowiązek ustawicznego pogłębiania osobistej odpowiedzi w wierze. W przypadku dzieci oczekuje się, że osobiste wyznanie nastąpi później; celem wychowania chrześcijańskiego jest doprowadzić do takiego wyznania. Każdy chrzest ma swoje źródło w wierności Chrystusa aż do śmierci i poświadcza tę wierność. Ma on swoje miejsce w życiu i wierze Kościoła, a poprzez świadectwo całego Kościoła wskazuje na wierność Boga, jako fundament wszelkiego życia w wierze. Podczas każdego chrztu całe zgromadzenie potwierdza swoją wiarę w Boga oraz zobowiązuje się stworzyć (ochrzczonemu) środowisko sprzyjające świadectwu i służbie. Dlatego celebracja i rozwój (życia ochrzczonych) powinny zawsze dokonywać się w ramach wspólnoty chrześcijańskiej.
Komentarz: Kiedy używa się wyrażeń „chrzest dzieci" (niemowląt) i „chrzest wierzących" (dorosłych), należy pamiętać, że rzeczywista różnica istnieje między tymi, którzy chrzczą ludzi w jakimkolwiek wieku, a tymi, którzy chrzczą jedynie osoby zdolne do złożenia wyznania wiary we własnym imieniu. Różnice między chrztem dzieci i chrztem dorosłych tracą na ostrości, gdy się uznaje, iż w obydwu formach chrztu urzeczywistnia się inicjatywa samego Boga w Chrystusie i wyraża się odpowiedź wiary we wspólnocie wierzących.

Praktyka chrztu dzieci podkreśla korporatywność wiary oraz tę wiarę, którą dziecko podziela ze swymi rodzicami. Rodząc się w świecie naznaczonym podziałami, dziecko doznaje ich skutków. Poprzez chrzest obietnica i wezwanie Ewangelii stają się udziałem dziecka. Osobista wiara przyjmującego chrzest oraz wierne uczestniczenie w życiu Kościoła są istotnymi warunkami dla pełnego owocowania chrztu.

Praktyka chrztu wierzących uwypukla wyraźnie wyznanie osoby, która odpowiada na łaskę Boga - we wspólnocie wiary i przez nią - oraz prosi o chrzest.
Obie formy chrztu domagają się odpowiedzialnej postawy względem chrześcijańskiego wychowania. Ponowne odkrycie permanentnego charakteru wychowania chrześcijańskiego może ułatwić wzajemne uznanie różnych praktyk inicjacji.

W niektórych Kościołach, które łączą zarówno tradycję chrztu dzieci jak i chrztu wierzących (dorosłych), stało się możliwym przyjęcie dwóch różnorodnych form wejścia do Kościoła: forma, według której po chrzcie udzielonym w dzieciństwie następuje później wyznanie wiary oraz forma według której chrzest wierzących dorosłych następuje po przedstawieniu i błogosławieństwie, które miało miejsce w dzieciństwie. Przykład ten jest zaproszeniem dla innych Kościołów, aby zdecydowały, czy również one nie mogłyby uznać równoważnych alternatyw we wzajemnych odniesieniach oraz dążeniach zjednoczeniowych między Kościołami.

13. Chrzest jest aktem niepowtarzalnym. Trzeba unikać wszelkiej praktyki, którą można by interpretować jako „rebaptyzację”.

Komentarz: Kościoły, które kładły szczególny nacisk na określoną formę chrztu lub które miały poważne wątpliwości co do autentyczności sakramentów i posługiwań innych Kościołów, domagały się niekiedy od osób pochodzących z innych tradycji kościelnych, aby przyjęły chrzest, zanim zostaną dopuszczone jako pełnoprawni członkowie do wspólnoty eucharystycznej („full communicant membership”). Skoro Kościoły dochodzą do pełniejszego rozumienia i wzajemnego uznania oraz nawiązują ściślejsze relacje na płaszczyźnie świadectwa i służby, wówczas zechcą one powstrzymać się od wszelkiej praktyki, która mogłaby kwestionować sakramentalną integralność innych Kościołów albo która mogłaby podważać niepowtarzalność sakramentu chrztu.

B. Chrzest - Namaszczenie - Konfirmacja

14. W Bożym dziele zbawienia, paschalne misterium śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, łączy się nierozdzielnie z pentekostalnym darem Ducha Świętego. W podobny sposób także uczestnictwo w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa łączy się nierozdzielnie z przyjęciem Ducha. W pełnym swoim znaczeniu chrzest oznacza i urzeczywistnia jedno i drugie.
Chrześcijanie różnią się w swoim rozumieniu, gdzie należy szukać znaku daru Ducha. Różne czynności łączono z udzieleniem Ducha. Dla niektórych jest to sam ryt obmycia wodą. Dla innych jest to namaszczenie Krzyżmem i - lub - nałożenie rąk, nazywane przez wiele Kościołów bierzmowaniem (konfirmacją). Dla innych jeszcze są to wszystkie trzy czynności, ponieważ widzą oni działanie Ducha w całym rycie. Wszyscy są zgodni w tym, że chrzest chrześcijański jest chrztem z wody i Ducha Świętego.

Komentarz:

a. W obrębie niektórych tradycji wyjaśnia się, że jak chrzest upodabnia nas do Chrystusa ukrzyżowanego, pogrzebanego i zmartwychwstałego, tak poprzez namaszczenie (krzyżmem) chrześcijanie otrzymują dar Ducha Pięćdziesiątnicy od Syna, który otrzymał namaszczenie.

b. Jeśli chrzest, jako wszczepienie w Ciało Chrystusa, ze swej istoty zmierza do eucharystycznego uczestnictwa w Ciele i Krwi Chrystusa, wówczas rodzi się pytanie, w jaki sposób dalszy i odrębny ryt wprowadzić między chrzest i dopuszczenie do Komunii. Te Kościoły, które chrzczą dzieci, ale wzbraniają im uczestnictwa w Eucharystii przed takim rytem, zechcą rozważyć, czy w pełni doceniły i uznały konsekwencje chrztu.

c. Chrzest powinien być ustawicznie potwierdzany na nowo. Najbardziej oczywistą formą takiego ponownego potwierdzenia jest celebracja Eucharystii. Odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych może mieć także miejsce w czasie takich okazji jak doroczna celebracja misterium paschalnego lub podczas chrztu innych.

C. Ku wzajemnemu uznaniu chrztu

15. Stale wzrasta liczba Kościołów uznających wzajemnie swój chrzest jako jeden chrzest zanurzający w Chrystusa, gdy kandydat wyznaje Jezusa Chrystusa jako Pana, lub, w przypadku chrztu dzieci, wyznanie to złożone przez Kościół (rodzice, opiekunowie, chrzestni, zgromadzenie) później zostanie potwierdzone wiarą i osobistym zaangażowaniem. Wzajemne uznanie chrztu uważa się za doniosły znak i środek wyrażania jedności chrzcielnej udzielonej w Chrystusie. Gdziekolwiek jest to możliwe, Kościoły powinny jasno wyrazić to wzajemne uznanie.

16. Celem przezwyciężenia różnic, ci którzy praktykują chrzest wierzących ochrzczonych i ci, którzy chrzczą dzieci, powinni na nowo przemyśleć pewne aspekty swej praktyki. Pierwsi mogliby starać się wyrazić w sposób bardziej widzialny fakt, że dzieci znajdą się pod opieką łaski Bożej. Drudzy powinni wystrzegać się praktyki udzielania chrztu w sposób zgoła przypadkowy i bez żadnych wymagań. Powinni oni potraktować poważniej swoją odpowiedzialność za wychowanie ochrzczonych dzieci do dojrzałego zaangażowania względem Chrystusa.

V. Celebrowanie chrztu

17. Chrztu udziela się przy pomocy wody w imię Ojca, Syna i Ducha Świętego.

18. W udzielaniu chrztu należy z całą powagą traktować symboliczne znaczenie wody i nie pomniejszać go. Akt zanurzenia może jasno wyrażać rzeczywistość, że w chrzcie chrześcijanin uczestniczy w śmierci, pogrzebaniu i zmartwychwstaniu Chrystusa.

Komentarz: W niektórych tradycjach teologicznych posługiwanie się wodą, we wszystkich jej pozytywnych związkach z życiem i błogosławieństwem, oznacza ciągłość między starym i nowym stworzeniem. Ujawnia w ten sposób znaczenie chrztu nie tylko dla ludzi, ale także dla całego kosmosu. Równocześnie używanie wody przedstawia oczyszczenie stworzenia, umieranie temu, co jest negatywne i destruktywne w świecie. Ci, którzy otrzymali chrzest wszczepiający w Ciało Chrystusa, stają się uczestnikami odnowionej egzystencji.

19. Jak to miało miejsce we wczesnych wiekach, dar Ducha w chrzcie może być wyrażony w inny jeszcze sposób; na przykład za pomocą znaku nałożenia rąk i przez namaszczenie lub pomazanie Krzyżmem (chryzmacja). Sam znak krzyża przypomina obiecany dar Ducha Świętego, który jest zadatkiem i rękojmią tego, co ma jeszcze nadejść, kiedy Bóg dopełni odkupienia tych, których uczynił swoją własnością (Ef 1,13-14). Można oczekiwać, że ponowne odkrycie takich żywych znaków wzbogaci liturgię.

20. W każdej pełnej liturgii chrztu powinny znaleźć miejsce przynajmniej następujące elementy: przyzywanie Ducha Świętego; wyrzeczenie się zła; wyznanie wiary w Chrystusa i w Trójcę Świętą; ryt wody; oświadczenie, że ochrzczeni otrzymali nową tożsamość jako sy¬nowie i córki Boga oraz jako członkowie Kościoła powołani są na świadków Ewangelii. Niektóre Kościoły utrzymują, że inicjacja chrześcijańska jest niepełna bez udzielenia ochrzczonemu pieczęci daru Ducha Świętego i bez uczestnictwa w Komunii świętej.

21. Jest rzeczą pożądaną, aby w ramach liturgii chrzcielnej, wyjaśnić znaczenie chrztu, tak jak jest ono ukazane w Piśmie Świętym, to jest chrzest jako uczestnictwo w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa, nawrócenie, przebaczenie i oczyszczenie, dar Ducha, wszczepienie w Ciało Chrystusa i znak Królestwa.
Komentarz: Ostatnie dyskusje wskazują, że należałoby poświęcić więcej uwagi nieporozumieniom, wyrastającym z kontekstu społeczno-kulturowego, w którym udziela się chrztu.

a. W niektórych częściach świata, nadanie imienia w trakcie liturgii chrzcielnej prowadzi do pomieszania zacierającego różnicę między chrztem, a zwyczajami (lokalnymi) związanymi z nadaniem imienia. Pomieszanie to jest szczególnie szkodliwe, jeżeli w kręgu kultur w przeważającej mierze niechrześcijańskich, od ochrzczonych wymaga się przybierania imion chrześcijańskich, obcych ich własnej tradycji kulturowej. Ustalając normy odnośnie do chrztu Kościoły powinny z uwagą kłaść nacisk na prawdziwe chrześcijańskie znaczenie chrztu i unikać niepotrzebnego wyobcowania ochrzczonych z ich własnej kultury lokalnej przez nadawanie obcych imion. Imię odziedziczone z własnej kultury zakorzenia ochrzczonego w tej kulturze, a zarazem ukazuje uniwersalność chrztu, wszczepienie w jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół, który rozciąga się na wszystkie narody ziemi.

b. W wielu dużych większościowych Kościołach Europy i Ameryki Północnej często praktykuje się chrzest dzieci nie stawiając prawie żadnych wymagań. To powiększa jeszcze niechęć Kościołów, które praktykują chrzest wierzących (dorosłych), do ważności chrztu dzieci. Fakt ten powinien prowadzić w obrębie tychże Kościołów większościowych do bardziej krytycznej refleksji nad znaczeniem chrztu.

c. Niektóre Kościoły afrykańskie praktykują chrzest Ducha Świętego bez wody, przez włożenie rąk, uznając jednak chrzest innych Kościołów. Istnieje potrzeba przestudiowania tej praktyki oraz jej relacji do chrztu z wody.

22. Zasadniczo chrztu udziela wyświęcony (ordynowany) duchowny („an ordained minister”). W pewnych jednak warunkach także inni mogą udzielać chrztu.

23. Ponieważ chrzest jest wewnętrznie związany ze wspólnotowym życiem i kultem Kościoła, powinien być zasadniczo udzielany w czasie publicznego nabożeństwa, aby w ten sposób członkowie zgromadzenia mogli sobie przypomnieć swój własny chrzest i mogli powitać w swojej wspólnocie nowo ochrzczonych, są bowiem odpowiedzialni za ich wychowanie w wierze chrześcijańskiej. Wielkie święta Paschy, Pięćdziesiątnicy i Epifanii są najbardziej odpowiednie do udzielania tego sakramentu, tak jak to było praktykowane w starożytnym Kościele.