Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC opracował raport "Niebezpieczna misja? Agresja wobec osób duchownych, miejsc i obiektów kultu w Polsce". Jego prezentacja odbyła się w czwartek w Sekretariacie Episkopatu Polski w Warszawie.

Prowadzący prezentację raportu rzecznik Episkopatu Polski ks. Leszek Gęsiak SJ stwierdził, że problem agresji wobec duchownych często jest marginalizowany w przestrzeni publicznej, niemniej jednak jest to problem coraz bardziej poważny, a raport ISKK jest próbą oceny tego trudnego zjawiska.

Przypomniał też, że szczególna fala agresji na księży nastała jesienią 2020 r., czyli w czasie protestów, które wybuchły w całej Polsce po wyroku Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego aborcji. Agresja ta "rykoszetem została przeniesiona także na miejsca kultu". - Chyba wszyscy mamy w pamięci te obrazy obrzucanych farbą kościołów, wtargnięć do budynków sakralnych, różnego rodzaju bardzo obraźliwych haseł skandowanych na ulicach przeciwko duchownym. To oczywiście jeden z epizodów, natomiast okazuje się, że ta agresja stała się częścią codziennego życia księży - powiedział rzecznik KEP.

- Mamy co jakiś czas do czynienia z informacjami o zabójstwach, o napadach na księży, o dewastacji przedmiotów kultu religijnego, o braku szacunku i agresji wobec miejsc kultu. To już nie są w tej chwili przypadki jednostkowe. Myślę, że możemy mówić o dosyć poważnej fali, która bardzo często jest jednak przez media jakby nie zauważana - powiedział ks. Leszek Gęsiak SJ.

Metodologia badania

Dyrektor ISKK dr hab. Marcin Jewdokimow informuje, że badanie zostało podjęte z uwagi na dostrzegalną dysproporcję między doświadczeniami życia codziennego osób duchownych a zainteresowaniem mediów kwestią agresji wobec księży oraz miejsc kultu religijnego.

Jak wyjaśnił, badanie objęło cztery zagadnienia: doświadczenia przemocy w różnych jej wymiarach, sposobu reakcji osób duchownych na te doświadczenia, poczucia bezpieczeństwa księży oraz przyczyn i dynamiki zjawiska agresji. Badanie skupiło się na księżach diecezjalnych, ale ISKK w dalszej kolejności chce także przepytać zakonników i siostry zakonne.

Badanie zostało przeprowadzone na przełomie października i listopada 2024 r. w formie ankiet elektronicznych, na które odpowiedziało 996 księży diecezjalnych z całej Polski (łącznie w Polsce według rocznika ISKK "Kościół w liczbach 2023" jest 23,6 tys. duchownych). Ankieterzy uzyskali 614 kompletnych odpowiedzi.

Badania rozpoczęto od wysłania pisemnej prośby pocztą tradycyjną do wszystkich kurii biskupich w Polsce, w tym Ordynariatu Polowego oraz trzech eparchii greckokatolickich. Następnie do diecezji, które wyraziły zgodę na udział swoich księży w badaniu, został wysłany list oraz e-mail z linkiem do ankiety. Poszczególne kurie diecezjalne dystrybuowały link do księży inkardynowanych do swoich diecezji.

Doświadczenie przemocy

Z badania wynika, że 49,7% księży doświadczyło w ostatnich 12 miesiącach jakiejś formy agresji pod swoim adresem: szyderstw, napaści fizycznej, agresji słownej w internecie. Natomiast 50,3% nie spotkało się z takimi sytuacjami. - Można powiedzieć, że jest to zjawisko powszechne, skoro połowa osób oświadcza, że tego doświadczyła - powiedział dr Karol Leszczyński, jeden z autorów raportu.
Najczęściej zgłaszanym rodzajem agresji były szyderstwa, groźby i wyzwiska pod adresem księży, co zadeklarowało 41,6% respondentów. Znaczna część uczestników badania (33,6%) doświadczyła agresji w Internecie, co wskazuje na powszechne występowanie aktów agresji w przestrzeni cyfrowej. Fizycznej napaści doświadczyło 3,9% uczestników badania (24 odpowiedzi). - Jest to najmniejszy odsetek, najrzadziej występująca forma agresji, ale także ta liczba wskazuje na realne zagrożenie bezpieczeństwa - wskazali autorzy opracowania.

Badanie opisuje też inne przypadki agresji, do których zaliczono ataki na kościoły, zniszczenia mienia należącego do parafii czy zakłócenia mszy świętych i nabożeństw.

Niemal co piąty ankietowany ksiądz (19,3%) doświadczył ataku na kościół lub inne miejsce kultu związane z parafią. Zniszczenie mienia parafialnego lub należącego do duchownych zadeklarowało 10,8% respondentów. Zakłócenia mszy św. i nabożeństw były doświadczeniem 15,4% ankietowanych księży, a o zniszczeniu grobów poinformowało 7,2% księży uczestniczących w badaniu.

Przeciwdziałanie agresji

Osoby duchowne, które ucierpiały na skutek agresji kierowanej w ich stronę, cechuje jednak niska skłonność do zgłaszania takich czynów organom ścigania lub przełożonym np. w diecezjalnej kurii. Zrobiło tak niespełna 20% księży, którzy wypełnili ankietę i przyznali, że doświadczyli agresji.

Zdaniem badaczy, przyczyny takiego zachowania są różne. Księża najczęściej uznawali, że ów czyn nie był zbyt poważny (46,2%). Deklarowali też niechęć do realizowania formalności przy zgłoszeniu (22,6% lub brak zaufania do służb (14,6%). Bywało też jednak, że obawiali się zemsty ze strony agresorów (6,1%). Jeśli jednak zgłaszali takie przypadki, były one kierowane najczęściej do organów władz państwowych, rzadziej - kościelnych.

Ponad połowa duchownych poinformowała, że podejmuje różne działania w celu uniknięcia takiej agresji: nie nosi sutanny lub koloratki (26,6%), unika miejsc mogących uchodzić za nieprzyjazne dla nich (36,1%), a nawet rezygnuje z nauczania religii w szkole (2,6%) lub przenosi się do innej parafii. Przyznają, że takie decyzje wpływają na ich codzienne życie. Mimo to aż 47% duchownych nie podjęło żadnych działań mogących zwiększyć swoje bezpieczeństwo.

Poczucie bezpieczeństwa

Poczucie bezpieczeństwa księży w zależności od tego, czy nosili sutannę/koloratkę. Bez tych elementów ubioru 90% duchownych deklarowało, że czuło się bezpiecznie lub bardzo bezpiecznie, podczas gdy w sutannie/koloratce odsetek ten spadał do 81,5%.
Jednocześnie odsetek księży, którzy czuli się niebezpiecznie lub bardzo niebezpiecznie, wynosił 1% bez sutanny i 4,3% w sutannie. W drugim pytaniu dotyczącym bezpieczeństwa różnica była jeszcze większa – bez stroju duchownego 89,7% księży czuło się bezpiecznie, natomiast z sutanną/koloratką odsetek ten wynosił jedynie 57,2%.

Z kolei 16,7% duchownych w sutannie i/lub z koloratką czuło się niebezpiecznie lub bardzo niebezpiecznie, co świadczy o tym, że widoczna identyfikacja jako ksiądz zwiększa ryzyko bycia ofiarą agresji.

Przyczyny i dynamika agresji

Najczęściej wskazywaną przyczyną agresji wobec księży było upowszechnienie negatywnego wizerunku duchowieństwa w mediach (96,4%). Istnienie ideologicznego i politycznego konfliktu w polskim społeczeństwie jako czynnik wzmagający agresję wskazało 91,1% respondentów. Osobiste urazy osób czujących się skrzywdzonymi przez księży wymieniło 75,2% ankietowanych. Niechęć wobec księży pracujących w parafii była wskazywana przez 46,9% badanych, a 35,1% duchownych, którzy wzięli udział w badaniu, wskazało inne przyczyny.

Komentując wyniki badania prof. Krzysztof Koseła, przewodniczący Rady Naukowej ISKK przyznał, że agresja jest zjawiskiem zawsze niepokojącym, bez względu na to, kogo dotyczy. Pierwsze sygnały o napaściach słownych i fizycznych wobec księży zostały odnotowane już w "Annuarium statisticum" Kościoła katolickiego w Polsce w 2014 r. - Od tego czasu to zjawisko eksplodowało - podkreślił.

Według socjologa, księża znaleźli się w grupie osób bitych i zabijanych od 2020 r., czym dołączyli do dziennikarzy - ofiar przemocy na całym świecie. - Księża i dziennikarze są w tej samej grupie osób zagrożonych agresją – powiedział.

Odnosząc się do przyczyn agresji wobec osób duchownych, stwierdził, że pierwszą przyczyną jest negatywny wizerunek księży w mediach. Drugą – starcie chrześcijaństwa z liberalizmem, czyli wojna kulturowa. „Agresja wskazuje na zły stan społeczności” – przyznał prof. Koseła.

Przestrzegł jednocześnie przed swego rodzaju usprawiedliwianiem agresji, co czasem ma miejsce w materiałach prasowych, gdy sugeruje się, że ksiądz był zaangażowany w politykę lub zachowywał prowokacyjnie.

Większość księży (85,9%) uważa, że w ciągu ostatnich 10 lat poziom agresji wobec duchownych w Polsce wzrósł. Jedynie 8% twierdzi, że pozostał na tym samym poziomie, a zaledwie 0,7% zauważyło jego zmniejszenie. - To jednoznaczne wskazanie, że duchowni postrzegają problem agresji jako nasilający się w ostatniej dekadzie - stwierdzają autorzy badania.