Chrestyk, triryh i...

  Beata Stankiewicz/GN U sąsiadów grekokatolików
W ich koszyczkach królują przepięknie zdobione pisanki, których wzory mają bogatą symbolikę Zmartwychwstanie Pańskie jest najwięk­szym świętem także w Kościołach grec­kokatolickim i prawosławnym – mówi ks. Arkadiusz Trochanowski, proboszcz parafii greckokatolickich w Wałczu i Szczecinku. – Jest nazywane Świętem Świąt i Uroczystością Uroczystości. Misterium śmierci i zmartwych­wstania Chrystusa jest przeżywane w szeroko rozbudowanej liturgii. W Wielki Czwartek wieczorem w cerkwiach odprawiane jest nabo­żeństwo Męki Pańskiej. Czytanych jest wówczas 12 fragmentów z Ewangelii. W Wielki Piątek odprawiane jest nabożeństwo nieszporów z wystawieniem płaszczanicy (ikony przedsta­wiającej Chrystusa złożonego do grobu). Po tym nabożeństwie wierni ją adorują – wyjaśnia.

W czterech językach
Z soboty na niedzielę w cerkwiach odpra­wiane są świąteczne nabożeństwa. Najpierw jest procesja dookoła świątyni z ikoną przed­stawiającą Zmartwychwstanie Chrystusa. Z kolei na zakończenie procesji na drzwiach wejściowych kapłan robi trzy razy znak krzy­ża, po czym celebrans i zgromadzeni wchodzą do środka. Następnie rozpoczyna się Jutrznia Paschalna oraz świąteczna liturgia. W czasie nabożeństwa kapłan z wiernymi powtarzają: „Chrystos Woskres”. W czasie liturgii Ewangelia według św. Jana jest czytana w kilku językach, najczęściej w greckim, łacińskim, staro-cerkiewno-słowiańskim oraz ukraińskim. Na zakończe­nie odbywa się poświęcenie pokarmów, którymi wierni będą się dzielić w czasie świątecznego śniadania. Kapłan święci też chleb – Artos, który zostanie rozdany wiernym w następną niedzielę po liturgii. Uroczystość kończy się trzykrotnym wezwaniem „Chrystos Woskres”.

Symboliczna święconka
Koszyk ze święconką kiedyś był duży – szyn­ka, kiełbasa, chrzan, masło... teraz jest raczej symboliczny. Tak, jak i u rzymskich katolików, wszystko, co w koszyczku się znajduje, ma swo­je znaczenie. Wędlina ma zapewnić zdrowie i dostatek całej rodzinie. Chleb-pascha (paska) to znak przemiany, jaka dokonała się podczas Wielkiego Czwartku. Sól, która ma właściwo­ści oczyszczające, to symbol zachowania od ze­psucia, ma moc odstraszania zła. Chrzan sym­bolizuje gorzkość Męki Jezusa, która w Dzień Zmartwychwstania zmieniła się w radość. Zie­lone gałązki barwinka, bukszpanu lub bazie to nawiązanie do wiosny, budzącej się do życia przyrody. Najbardziej malowniczym elemen­tem święconki są oczywiście kraszanki, będą­ce symbolem triumfu nad śmiercią, płodności i odradzającego się życia.

Pisankowy kalejdoskop
Właśnie bogactwo kolorów i wzorów pi­sanek, kraszanek, oklejanek, drapanek to nie­odzowny motyw tych świąt, jako że zdobie­nie jajek to dawna tradycja znana i w Polsce, i na Ukrainie. Technik zdobienia jest wiele: jednobarwne kraszanki zyskują kolor przez za­nurzenie w barwiących wyciągach z roślin, drapanki mają ornament wyskrobywany ostrym narzędziem na ciemnym zazwyczaj tle. Dla Ukrainy najbardziej charakterystyczne są jed­nak pisanki właściwe, pisane woskiem. Tak jak i w Polsce, dla każdego regionu Ukrainy wzory i kolory są specyficzne: na przykład na Podolu pisanki mają spokojne kolory – czarny, czerwo­ny, biały, fiolet, ochra – i wzory geometryczne: trójkąty tworzące rozety lub pokrywające całą powierzchnię jajka, tzw. „kłynci”. W regionie Kiowa pisanki są wielobarwne i bogato dekoro­wane, mają białe, czerwone, żółte lub jasnozielo­ne tło oraz dwu- lub trójbarwny wzór roślinny albo geometryczny. Na Przykarpaciu pisankowe wzory są niezwykle efektowne, drobne i skom­plikowane, geometryczne, wielobarwne (biały, żółty, pomarańczowy, czerwony, czarny), poja­wiają się też zarysy cerkwi i kontury zwierząt. Huculskie pisanki mają najbardziej zagęszczony, drobniutki ornament. Łemkowie tworzą zaś pisanki dwubarwne z jasnym, często białym wzorem na ciemnym tle.

Krzyżyk, trójkąt, trójnóg
Każdy z symboli pisanych na barwnych skorupkach ma podobne znaczenie, niezależnie od regionu: romb to symbol płodności; trójząb (tryzub), oznacza „drzewo życia”, symbol bardzo popularny w sztuce Rusi Kijowskiej – był to herb książąt Rurykowiczów. Koło to krąg odradza­nia się życia, nieśmiertelność i życie wieczne. Krzyżyk (chrestyk) symbolizuje cztery strony świata, cztery pory roku, jest świętym znakiem odkupienia. Trójkąt – symbol Boskiej Trójcy, ognia, nieśmiertelności, a także siły ojcowskiej i macierzyńskiej. Trójróg (triryh) to symbol ładu i porządku. Pojawia się też bezkinecznyk – zło­żony z falistych linii, a symbolizujący ożywczą wodę i wieczność. Na niektórych pisankach są też litery układające się w napis „Chrystos Woskres”.