Rosyjskie prawosławie dziś

Patriarcha Cyryl I

Cyryl (Gundiajew) swój wybór na urząd patriarchy w styczniu 2009 r. zawdzięczał przede wszystkim temu, że jest doświadczonym organizatorem i dyplomatą oraz człowiekiem o dużej erudycji i znajomości kultury. Poza tym, zaostrzająca się dyktatura Władimira Putina wymagała, aby na czele Kościoła w Rosji stanął człowiek o podobnej charyzmie, posiadający silną i ekspansywną osobowość, a jednocześnie w pełni lojalny wobec władzy świeckiej.

Wcześniej ks. Gundajew swoją szybką karierę zawdzięczał dostrzeżeniu go przez postać nr 2 Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej lat 60. i 70. XX wieku, metropolitę leningradzkiego Nikodema (Rotowa), który uczynił go swoim sekretarzem. Metropolita Nikodem, odpowiedzialny za kontakty zagraniczne Patriarchatu Moskiewskiego, znacznie przekroczył instrukcje jakie otrzymywał od KGB. Uległ bowiem autentycznej fascynacji Kościołem katolickim i zaangażował się w działania mające za cel zbliżenie z nim. Umarł w 1978 r. na zawał serca w objęciach papieża Jana Pawła I, w trakcie składania mu gratulacji po wyborze.

Przez długie lata dzisiejszy patriarcha pełnił funkcję przewodniczącego Oddziału Kontaktów Zewnętrznych Patriarchatu Moskiewskiego, który przekształcił z komórki powołanej w celu utrzymywania kontrolowanych przez organa bezpieki kontaktów z emigracją i chrześcijanami innych konfesji, w strukturę zapewniającą patriarchatowi łączność ze światem znajdującym się na zewnątrz, w pierwszej kolejności z władzami samej Rosji.

Reformy patriarchy Cyryla

Mają charakter głównie strukturalny. Posługując się hasłem przybliżenia Kościoła do wiernych Cyryl dokonał rozdrobnienia eparchii (diecezji) i dzięki temu, że Kościoły wschodnie zachowały dwustopniowość struktury prowincjonalniej - utworzył nową sieć metropolii. Rezultatem tak przeprowadzonej reformy jest zwiększenie liczby biskupów Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego do niemal 300, co daje mu ogromną przewagę nad wszystkimi innymi Cerkwiami lokalnymi. Dla przykładu - drugi pod względem ilości wiernych, a pierwszy w świecie pod względem praktyk religijnych Rumuński Kościół Prawosławny nie posiada nawet 30 biskupów.

Inna istotna reforma przeprowadzona przez Cyryla miała na celu centralizację władzy. Stanowiła ona faktyczną likwidację tradycyjnej prawosławnej formy soborowości. O sprawach najważniejszych w rosyjskiej Cerkwi patriarszej (lata 1589-1721, 1917-1927 i od roku 1943) decydowały sobory lokalne. Uczestniczyli w nich zarówno biskupi jak przedstawiciele monasterów i białego (eparchialnego) duchowieństwa i laikatu. Natomiast Cyryl przestał zwoływać sobory lokalne, wszystkie sprawy powierzając soborom biskupim, czyli faktycznie rozszerzonemu synodowi. Ogromnie rozbudowano aparat kurialny tworząc przeróżne wydziały np. ds. kontaktów ze społeczeństwem, kontaktów z mediami, wydawnictw, kultury i architektury sakralnej, czy różnego rodzaju duszpasterstw.

Patriarchę cechuje totalne zamkniecie na krytykę. Blokuje wszelkie przejawy pluralizmu wewnątrz Kościoła. Przykładem było np. zwolnienie w ostatnich latach wielu spośród bliskich jego dotychczasowych współpracowników. Z funkcji wykładowcy w Moskiewskiej Akademii Duchownej został zwolniony znany publicysta Andriej Kurajew, z funkcji szefa Wydawnictw Patriarchatu Siergiej Czapnin, czy z funkcji wykładowcy Rosyjskiego Instytutu Prawosławnego im. św. Jana Ewangelisty został zwolniony na osobistą prośbę patriarchy, światowej sławy politolog prof. Andriej Zubow.