Wizyta po 24 latach dialogu

Według komentatorów pierwszym krokiem do poprawy stosunków Cerkwi rosyjskiej z Kościołem katolickimi w Polsce była wizyta prymasa Polski kard. Józefa Glempa w Moskwie, związana z obchodami milenium chrztu Rusi w 1988 r. Wcześniej Kościół prawosławny w Rosji był zwalczany i wyniszczany przez władze komunistyczne, jakiekolwiek zagraniczne kontakty były w zasadzie niemożliwe. Sytuacja w relacjach obu Kościołów znacząco zmieniła się jednak dopiero po śmierci patriarchy Aleksego II, który nie przykładał zbytniej wagi do kontaktów z Zachodem, i objęciu urzędu przez Cyryla I.

Kard. Glemp uczestniczył w uroczystościach rocznicowych, rozmawiał z ówczesnym patriarchą Pimenem. Choć - jak wspomina w wywiadzie dla PAP prymas-senior - rozmowy miały jedynie charakter kurtuazyjny, były one pierwszym impulsem do rozpoczęcia dialogu. Taką opinię wyraża także prawosławny metropolita Warszawy i całej Polski abp Sawa.

Kard. Glemp trzykrotnie spotykał się z następcą Pimena - patriarchą Aleksym II. Jak podkreśla prymas-senior, także te rozmowy miały charakter kurtuazyjny, chociaż podczas jednego ze spotkań kard. Glemp zaprosił Aleksego II do naszego kraju. "Wydawało się, że chce przyjechać do Polski i nie odmówił" - wspomina w rozmowie z PAP kard. Glemp. Do wizyty jednak nigdy nie doszło. Prymas-senior w 2008 r. uczestniczył w pogrzebie Aleksego II w Moskwie.

Jeszcze przed śmiercią patriarchy kard. Glemp utrzymywał kontakty z jego następcą, wcześniej metropolitą smoleńskim Cyrylem. Abp Sawa podkreśla, że relacja pomiędzy tymi dwoma hierarchami była czymś więcej niż kurtuazją. "Kiedy rozmawialiśmy z patriarchą Cyrylem o planie jego wizyty w Polsce, prosił mnie, żeby podczas spotkań obecny był kard. Glemp. Świadczy to o tym, jak dobrą pracę dla dialogu Kościoła katolickiego z Kościołem prawosławnym wykonał kard. Glemp. Jego relacje z patriarchą Cyrylem były bardzo przyjazne. Cyryl był w Polsce kilkakrotnie przed objęciem urzędu patriarchy. Zawsze w Warszawie odwiedzał księdza prymasa" - powiedział PAP abp Sawa.

Cyryl, który był przewodniczącym Wydziału Stosunków Zewnętrznych Patriarchatu Moskiewskiego, uznawany jest za patriarchę liberalnego, dążącego do pogłębienia kontaktów z Kościołem katolickim, w tym z Kościołem w Polsce. Jak podkreślają osoby związane rosyjską Cerkwią, Aleksy II koncentrował się na odbudowywaniu Kościoła w Rosji po upadku komunizmu. Nie przykładał zbytniej wagi do kontaktów z Zachodem. Niektórzy komentatorzy uważają, że przeszkodą w dialogu z Watykanem i Kościołem w Polsce mógł być ówczesny metropolita moskiewski - Polak abp. Tadeusz Kondrusiewicz, z którym Aleksy II utrzymywał dość chłodne relacje.

Sytuacja znacząco zmieniła się po objęciu urzędu patriarchy przez Cyryla I. W 2009 r. z tygodniową wizytą do Polski przyjechała sześcioosobowa delegacja Kościoła prawosławnego w Rosji. Delegacje przebywała w Warszawie, Częstochowie, Gnieźnie, Płocku, Siemiatyczach, Grabarce i Jabłecznej.

Prawosławni zakonnicy spotkali się z wiernymi w warszawskim kościele dominikanów, modlili się przed grobem ks. Jerzego Popiełuszki na warszawskim Żoliborzu. Spotykali się też z rodzinami jeńców, którzy zostali zamordowani w Ostaszkowie. Odebrali na Jasnej Górze kopię ikony Matki Boskiej Częstochowskiej. Zawieźli ją do cerkwi w Ostaszkowie. Z inicjatywą przywiezienia ikony do Ostaszkowa wystąpili zakonnicy z klasztoru w Nilostołbieńsku. Zakonnicy poprosili o obraz za pośrednictwem polskiego ambasadora w Rosji Jerzego Bahra. Ambasador przekazał tę prośbę abp. Henrykowi Muszyńskiemu po nabożeństwie ekumenicznym w katedrze moskiewskiej; metropolita gnieźnieński wracał wówczas z wizyty w Sergiejew Posadzie - partnerskim mieście Gniezna.

Po wizycie delegacji zostały powołane zespoły Kościołów: katolickiego w Polsce i prawosławnego w Rosji, które rozpoczęły prace nad wspólnym dokumentem o pojednaniu obu narodów.

Metropolita lubelski abp Stanisław Budzik, który przez ponad dwa lata prowadził rozmowy z zespołem Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w sprawie wspólnego dokumentu, uważa wizytę prawosławnej delegacji za początek dialogu w sprawie przesłania obu Kościołów. "Na początku roku 2010 nastąpiła wymiana listów pomiędzy naszymi Kościołami, zostały powołane zespoły, które w wyniku trwającego ponad dwa lata dialogu przygotowały wspólny dokument" - powiedział PAP abp Budzik.

Z kolei patriarcha Cyryl w czerwcu 2010 r. przyjechał na miejsce katastrofy polskiego Tu-154M pod Smoleńskiem, by uczcić pamięć prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego i pozostałych ofiar tragedii z 10 kwietnia. Odprawił tam litię - nabożeństwo za zmarłych. Zwierzchnik rosyjskiej Cerkwi prawosławnej wyraził przekonanie, że "Rosję i Polskę czeka lepsza przyszłość, w tym w sferze stosunków dwustronnych". "Jesteśmy dwoma bratnimi, słowiańskimi narodami, których losy są splecione" - oświadczył.