Patriarcha na przełom wieków

Zarzuca im, podobnie jak i reszta prawosławnych, nadmierną "protestantyzację" i popieranie "nowinek" teologicznych, niezgodnych z tradycją prawosławną. Wraz z innymi Kościołami chrześcijańskimi wymusił reformę w Światowej Radzie Kościołów, a celem tych starań było silniejsze uwzględnienie interesów prawosławia w Radzie. Liczące ok. 100 milionów wiernych rosyjskie prawosławie jest największym Kościołem członkowskim ŚRK. Choć częściowo wycofało się ze współpracy w centralnych organach Rady, w dalszym ciągu wywiera duży wpływ na jej decyzje.

Aleksy II nieustannie krytykuje generalnie politykę, rozwój społeczny oraz styl życia Zachodu, a także jego "ekspansję" do kręgu kulturowego prawosławia i islamu; niektórzy obserwatorzy widzą w tym spóźnione echo XIX-wiecznej krytyki "zgniłego Zachodu". Tak więc patriarcha nie tylko nie potępił zdecydowanie wojny w Iraku, ale zarzucił chrześcijanom Zachodu, że zmuszają muzułmanów do "uległości i podporządkowania obcym strukturom społecznym i politycznym". Według niego winę za terrorystyczne zamachy z 11 września 2001 r. ponoszą ci, którzy zadecydowali o tym, że dzisiejszy ład społeczny "cechuje niesprawiedliwość, nierówny podział władzy i dóbr między krajami i kontynentami".

Podczas wizyty w Astrachaniu 28 października 2002 r. patriarcha Moskwy uległ atakowi serca. Już od dłuższego czasu cierpiał na serce. Po dłuższej rekonwalescencji, w kwietniu 2003 r. zachorował na zapalenie płuc i nie mógł przewodniczyć prawie pięciogodzinnej liturgii paschalnej. 19 maja znowu został przewieziony do moskiewskiego szpitala, tym razem ze względu na ostre powikłania grypowe.

Po długiej nieobecności patriarchy na majowym posiedzeniu Świętego Synodu dokonano licznych zmian we władzach kościelnych. Zdaniem obserwatorów zmiany te umocniły szanse następstwa dla "człowieka nr 2" we władzach RKP, metropolity smoleńskiego i kaliningradzkiego Cyryla, kierującego Wydziałem Zagranicznych Stosunków Kościelnych Patriarchatu. Na razie Patriarchat dementuje pogłoski o "walce o sukcesję". Patriarcha jest wybierany dożywotnio i nic nie wskazuje na to, aby Aleksy II zrezygnował ze swojej funkcji. W ostatnim okresie - twierdzą obserwatorzy - znowu mocno trzyma w rękach ster swego Kościoła. Ku rozczarowaniu estońskich nacjonalistów, jego wizyta w ojczystym Tallinie we wrześniu 2003 r. okazała się pochodem triumfalnym.

Aleksy II ogłosił dotychczas ponad 250 prac z historii Kościoła i ekumenizmu. Na płaszczyźnie ekumenicznej piastował szereg ważnych stanowisk: w 1966 r. przewodniczył światowej konferencji "Kościół i społeczeństwo" w Genewie, w latach 1964-68 był członkiem komisji "Wiara i Ustrój" w ramach Światowej Rady Kościołów, a w latach 1987-92 - przewodniczącym Konferencji Kościołów Europejskich.