Finansowanie Kościołów w Europie

3.10. Niemcy

a. Głównym elementem systemu niemieckiego jest podatek kościelny, nakładany przez uprawnione wspólnoty wyznaniowe na swoich członków . Został on wprowadzony po raz pierwszy w XIX wieku w celu uwolnienia państw niemieckich od dotowania Kościołów po szeroko zakrojonej sekularyzacji majątku kościelnego i stanowił krok w kierunku rozdzielenia Kościoła od państwa.

W wyniku kilkakrotnego przejmowania majątków kościelnych w przeszłości, Kościoły w Niemczech dysponują obecnie stosunkowo niewielkimi zasobami. W ostatnich dziesięcioleciach wiele decyzji rządowych zagwarantowało Kościołom pewne fundusze ze środków publicznych, często jako rekompensatę za odebrany majątek.

b. Około 80% całego budżetu Kościoła katolickiego i Kościołów protestanckich jest pokrywane z podatku kościelnego. Na podstawie urzędowych list podatkowych wspólnoty wyznaniowe, które są korporacjami prawa publicznego, mają prawo nakładać podatek. Skorzystały z tej możliwości duże Kościoły, ale także mniejsze wspólnoty wyznaniowe ze statusem korporacji publicznej, takie jak gminy żydowskie czy katolicki Kościół chrystusowy.

Tylko członkowie poszczególnych wspólnot wyznaniowych uprawnionych do nakładania podatku mają obowiązek jego płacenia. Ci, którzy chcą się uwolnić od tego obowiązku, mogą to zrobić, występując z Kościoła, co można uczynić przez wyrejestrowanie się u odpowiednich władz. Oznacza to, że dana osoba, zgodnie z klasyfikacją państwową, oficjalnie zakończyła swoją przynależność do danej wspólnoty wyznaniowej.

Kwota podatku kościelnego wynosi – w zależności od wspólnoty wyznaniowej – od 8 do 10% należności podatkowej podatnika. Mogą być także stosowane inne standardy podatkowe. Kwota ta jest płacona dodatkowo, poza kwotą podatku dochodowego. Chociaż nie jest to wymagane, w większości wypadków podatek kościelny na rzecz głównych Kościołów jest pobierany przez państwowe służby podatkowe, na mocy ustaleń z państwem. Wspólnota wyznaniowa płaci państwu jako wynagrodzenie za tę usługę od 3 do 5% dochodu z podatku. Tam, gdzie podatek kościelny jest powiązany z podatkiem dochodowym pracowników, pracodawca przekazuje podatek kościelny razem z dochodowym bezpośrednio do urzędu podatkowego.

Ze względu na powiązanie podatku kościelnego z podatkami państwowymi, zwolnienia podatkowe dotyczą także tego podatku. Jak się szacuje, około jedna trzecia wszystkich członków Kościoła nie płaci w ogóle podatku kościelnego, ponieważ nie podlegają oni podatkowi dochodowemu. W niektórych wypadkach Kościoły próbują to sobie rekompensować, żądając osobnej wpłaty na rzecz Kościoła, niezależnej od podatku dochodowego.

Wspólnoty wyznaniowe, które nie pobierają podatku kościelnego, finansują się zwykle z cywilnoprawnych opłat członkowskich lub z darowizn.

Bezpośrednie dotacje państwowe wiążą się często z dawnymi roszczeniami Kościołów (na przykład wkład w utrzymanie budynków kościelnych, które były używane w celach publicznych, takich jak bicie w dzwon na alarm w czasie pożaru). Podobnie z zapisów umownych wynikają pewne obowiązkowe wpłaty państwa na rzecz Kościołów, jak dotacje do pensji dostojników kościelnych.

Uprawnienie wspólnot wyznaniowych do wsparcia ze środków publicznych z mocy prawa jest zagwarantowane przez konstytucję federalną. Przewiduje ona także, że wydatki te mają być odzyskane w formie rekompensaty, dotychczas jednak nie egzekwowano tego przepisu ze względów praktycznych. Obecnie państwo wypłaca bezpośrednio około 462 milionów euro rocznie na rzecz Kościoła katolickiego i Kościołów protestanckich.

Kolejne ważne źródło dochodu dla niektórych instytucji działających w ramach wspólnot wyznaniowych wynika z tego, że stanowią one część ogólnie finansowanych systemów publicznych, na równi z innymi prywatnymi instytucjami. Dotyczy to szkół wyznaniowych, które należą do publicznego systemu szkolnego. Szpitale prowadzone przez wspólnoty religijne są częścią systemu finansowania szpitali, w dużej mierze publicznego, zasilanego głównie ze składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Wspólnoty wyznaniowe korzystają także z wielu zwolnień podatkowych. Podatek kościelny i darowizny na rzecz wspólnoty wyznaniowej na cele charytatywne mogą być odliczane od podstawy opodatkowania, podobne zasady dotyczą darowizn dla organizacji non profit. Wspólnoty wyznaniowe nie muszą także płacić niektórych podatków i ceł. Szczegóły zależą od prawa obowiązującego w danej dziedzinie i od przepisów poszczególnych krajów związkowych.

Państwo płaci nauczycielom religii poszczególnych wyznań w szkołach publicznych. Wypłaca także wynagrodzenia pracownikom wydziałów teologicznych i katedr religijnych na uniwersytetach państwowych. Kapelani wojskowi również są opłacani przez państwo.

c. Cały czas toczy się debata publiczna na temat podatku kościelnego i bezpośrednich dotacji państwowych dla wspólnot wyznaniowych. W kręgach świeckich krytyków można znaleźć przede wszystkim w stowarzyszeniach ateistów i w lewicowych partiach politycznych. W niektórych ugrupowaniach, takich jak partia liberalna, Zieloni i socjaldemokraci, krytyka ma formę zorganizowaną, podczas gdy oficjalna polityka partii nie zawiera wezwania do znacznych zmian systemu. Krytycy oczekują całkowitego zniesienia podatku kościelnego i dotacji państwowych. Nie nawołuje się również do zwiększenia finansowania czy podatku.

Podatek kościelny jest krytykowany przez niektórych z perspektywy świeckiej, z przywołaniem argumentu, że jest on sprzeczny z zasadą rozdziału Kościoła od państwa, szczególnie w sytuacji, gdy państwo może pobierać ten podatek na rzecz wyznania uprawnionego do jego uzyskiwania. W odpowiedzi argumentuje się, że pobieranie podatku kościelnego przez państwo jest usługą, za którą wspólnota wyznaniowa płaci, tak jak płacą inni korzystający z różnych usług świadczonych przez państwo. Są również głosy w samych Kościołach, szczególnie tych większych, sugerujące, że podatek kościelny przynosi szkodę duchowemu charakterowi Kościoła i przesłania znaczenie wpłaty na jego rzecz jako ofiary.

Ponieważ bezpośrednie dotacje na rzecz Kościołów wynikają nieraz z wcześniejszych sytuacji przejęcia majątku kościelnego, niektórzy krytycy przekonują, że skoro od tych dawnych porozumień upłynęło już tyle czasu, powinny one utracić swoją moc legitymizującą takie finansowanie. W odpowiedzi argumentuje się, że samo to, że porozumienia te zostały zawarte dawno temu, nie oznacza, że tracą one swoją prawną i moralną moc. Odzyskanie tych płatności przez zamianę cyklicznych wypłat na płatność jednorazową kosztowałoby państwo wiele pieniędzy, na co trudno byłoby sobie pozwolić. Kościoły zadeklarowały jednak otwartość na rozmowy na ten temat.

Jeśli debata miałaby dotyczyć płatności przeznaczanych przez państwo na rzecz żydowskich gmin wyznaniowych w celu odtworzenia społeczności żydowskich w Niemczech po Holokauście, dotknęłaby istotnych kwestii winy i zaszłości historycznych – w żadnej poważnej debacie publicznej nie kwestionuje się zasadności tych dotacji.

Mimo publicznej debaty, w ostatnich dziesięcioleciach nie podjęto żadnych konkretnych działań zmierzających do wprowadzenia większych zmian w systemie. Federalny Sąd Konstytucyjny i sądy najwyższe krajów związkowych potwierdziły zgodność systemu z konstytucją federalną i tylko sporadycznie wymagały nieznacznych poprawek. Także Europejski Trybunał Praw Człowieka potwierdził poprawność systemu podatku kościelnego.