Początki chrześcijaństwa w Polsce: Sto lat przed Mieszkiem

"Był zaś w nim także dar proroczy, tak że spełniło się wiele przepowiedni jego. Jedną lub dwie opowiemy. Książę pogański, silny bardzo, siedzący na Wiśle, urągał wiele chrześcijanom i krzywdy im wyrządzał. Posławszy zaś do niego /kazał mu/ powiedzieć /Metody/: Dobrze /będzie/ dla ciebie, synu ochrzcić się z własnej woli na swojej ziemi, abyś nie był przymusem ochrzczony w niewoli na ziemi cudzej, i będziesz mnie wspominał. Tak się też stało."
"Żywot św. Metodego", 885.

Święci bracia z Salonik
"Żywot świętego Metodego" to księga poświęcona działalności misyjnej dwóch braci, bizantyńskich duchownych, Greków z Salonik: Konstantyna (po wstąpieniu do klasztoru przybrał imię Cyryl) (ok. 827 – ok. 869) i Metodego (820 – 885). W połowie IX wieku Kościół bizantyński podjął intensywną działalność misyjną. Bizancjum przeżywało wówczas rozkwit polityczny i kulturalny. W 863 roku książę Rościsław, władca państwa wielkomorawskiego, wystosował do cesarza bizantyńskiego Michała prośbę, by przysłał mu zamiast niemieckich duchownych misjonarzy, którzy potrafiliby szerzyć chrześcijaństwo w języku zrozumiałym dla mieszkańców tych ziem. Słynący jako kaznodzieje Konstantyn i Metody znakomicie nadawali się do pełnienia tej misji. W Salonikach (słowiańska nazwa: Sołuń), z których pochodzili, mieszkało wówczas bardzo wielu Słowian. Obaj bracia doskonale znali ich język (jeszcze wówczas nie wykształciły się w pełni poszczególne języki słowiańskie).
Konstantyn w związku z brakiem znaków oddających dźwięki języka słowiańskiego stworzył (opierając się częściowo na alfabecie greckim) alfabet pisma staro-cerkiewno-słowiańskiego, zwany głagolicą. Z głagolicy wywodzą się obecne alfabety Rosji, Bułgarii i Serbii. Przetłumaczył na język słowiański Ewangelię i pisma liturgiczne.

30 lat chrześcijaństwa?
Działalność Cyryla i Metodego cieszyła się początkowo poparciem papieży. Wszystko to działo się na długo przed schizmą wschodnią w 1054 roku. Już wówczas jednak dochodziło do rozdźwięków. W 861 roku papież Mikołaj I odmówił zaakceptowania wybranego na patriarchę Konstantynopola Focjusza. Focjusz nie chciał ustąpić i papież w 863 roku go ekskomunikował. Konstantyn i Metody w 867 roku musieli pojechać do Rzymu, by przekonać papieża, że to, iż prowadzą liturgię w języku Słowian nie oznacza dążenia do rozłamu i opowiadania się po stronie Focjusza. Konstantyn zmarł w Rzymie w 869, ale Metody wrócił do państwa wielkomorawskiego jako arcybiskup, z zezwoleniem na kontynuowanie działalności. Wówczas, za panowania księcia Świętopełka (871-894) państwo wielkomorawskie było lokalną potęgą i prowadziło ekspansję na sąsiednie tereny. Zajęło część dzisiejszych Węgier (tereny nad Balatonem), Czechy, Łużyce, a także zapewne część obecnych ziem polskich: Górny Śląsk i państwo Wiślan. Chrzest księcia Wiślan musiał więc nastąpić pomiędzy objęciem władzy przez Świętopełka w 871, a śmiercią Metodego w 885. "Żywot św. Metodego", z którego pochodzi wzmianka o ochrzczeniu księcia Wiślan, został spisany w tym samym roku, tuż po śmierci świętego. Należy więc przypuszczać, że informacja zawarta w tym źródle jest wiarygodna. Autor wzmianki pisał wszak o wydarzeniach sobie współczesnych.

W 885 roku papież Stefan V wydał zakaz liturgii w języku słowiańskim w państwie wielkomorawskim. Około 888 roku uczniowie Konstantyna i Metodego zostali wygnani z państwa wielkomorawskiego i kontynuowali działalność w Bułgarii. Państwo wielkomorawskie rozpadło się po śmierci Świętopełka w 894 roku, a na początku X wieku (ok. 906) zniszczyli je ostatecznie Węgrzy. Najpóźniej też wówczas plemiona górnośląskie oraz Wiślanie odzyskali niepodległość. Chrystianizacja tych ziem pod koniec IX wieku trwała więc najwyżej 20-30 lat. Zapewne po 885 roku obrządek słowiański został zastąpiony łacińskim. Są jednak badacze uważający, że w Krakowie istniało w tym czasie biskupstwo.

Pamięć o dokonaniach Cyryla i Metodego jest wciąż żywa we współczesnym świecie. Pod protektoratem UNESCO w 1969 na całym świecie obchodzono 1100 rocznicę śmierci Cyryla. W Bułgarii zwyczajowo dzień oświaty i szkolnictwa związany jest z imionami braci. Papież Jan Paweł II w 1980 uznał Cyryla i Metodego za patronów Europy.