Wielka Sobota prawosławnych i wiernych innych obrządków wschodnich

Prawosławni i wierni innych obrządków wschodnich obchodzą 19 kwietnia uroczystość Wielkiej Soboty. Rano odprawiane były liturgie. Wierni odwiedzają symboliczne Groby Pańskie, duchowni święcą pokarmy, dojeżdżając również do miejscowości, gdzie nie ma cerkwi.

Tegoroczna Wielkanoc wiernych Kościołów wschodnich wypada w tym samym terminie, co u katolików, ale dzieje się tak tylko raz na jakiś czas. Poprzednio wypadła w tym samym terminie w 2017 roku, a wcześniej - w 2014 i 2011.

Często Wielkanoc prawosławnych i innych obrządków wschodnich wypada po Wielkanocy w Kościele zachodnim, a różnica może być nawet pięciotygodniowa - tak było np. w ubiegłym roku. W 2022 i w 2023 r. różnica była tygodniowa, ale np. w 2021 r. - czterotygodniowa. Taka sytuacja wynika z nieco innego sposobu wyliczania daty tego święta.

Wcześnie rano w Wielką Sobotę (w niektórych parafiach nawet nad ranem) odprawiane były w cerkwiach liturgie św. Bazylego Wielkiego; przed czytaniem Ewangelii podczas tych nabożeństw duchowni zmieniali szaty liturgiczne z ciemnych, wielkopostnych na białe, symbolizujące zmartwychwstanie.

Od rana święcone są pokarmy - w wiejskich parafiach święci się je nie tylko w cerkwiach, ale dojeżdżając też do mniejszych miejscowości na terenie parafii; wtedy święcenie odbywa się np. przy przydrożnych krzyżach.

W niektórych wiejskich parafiach na Białostocczyźnie, gdzie są największe w kraju skupiska prawosławnych, zachował się zwyczaj święcenia w dużych koszach wszystkich potraw przygotowanych na wielkanocne śniadanie. W koszyczkach ze święconką są jajka (często barwione w tradycyjny sposób, czyli w wywarze z łupin cebuli) oraz m.in. wędliny, sól, chrzan i wielkanocne ciasto - drożdżowa babka.

Przez całą Wielką Sobotę wierni odwiedzają Groby Pańskie. We wschodniej tradycji Grób Pański symbolizuje płaszczanica (lub w innej pisowni: płaszczenica) - całun z wizerunkiem lub ikoną Chrystusa w grobie, uroczyście wynoszony w Wielki Piątek na środek świątyni.

Wiernych nadal obowiązuje ścisły post. Pierwszym posiłkiem bez postu będzie wielkanocne śniadanie. W niektórych prawosławnych rodzinach pierwszy taki posiłek jest spożywany tuż po powrocie z nocnych paschalnych uroczystości.

Prawosławie jest drugim co do liczby wiernych wyznaniem w Polsce. Hierarchowie Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego liczbę wiernych w kraju szacują na 450-500 tys. W Narodowym Spisie Powszechnym przeprowadzonym w 2021 r. przynależność do Kościoła prawosławnego w Polsce zadeklarowało (pytanie o wyznanie było dobrowolne, można było odmówić odpowiedzi) ok. 151,7 tys. osób.