"Stanęliśmy wobec przeszkody nazwania krzywd"

W 2007 r. miasto Gniezno nawiązało partnerskie stosunki z podmoskiewskim Siergijew Posadem, gdzie znajduje się jeden z najbardziej znanych monasterów rosyjskiego prawosławia. W tym samym roku abp Muszyński dokonał poświęcenia kwatery żołnierzy radzieckich na gnieźnieńskim cmentarzu, co zostało z entuzjazmem przyjęte w Rosji i zaowocowało zaproszeniem tam hierarchy. Wizyta abp. Muszyńskiego w Siergijew Posadzie i Moskwie miała miejsce od 22 do 26 stycznia 2008 r. Po odprawianej przezeń Mszy w katolickiej katedrze w Moskwie zwrócił się doń polski ambasador Jerzy Bahr z prośbą w imieniu mnichów z klasztoru św. Nila z wyspy Stołobnoje, aby pomógł w zdobyciu kopii ikony Matki Boskiej Częstochowskiej dla tegoż klasztoru. Na terenie klasztoru więzieni byli polscy oficerowie (obóz Ostaszków), którzy zostali w kwietniu 1940 r. zamordowani w Twerze. Mnisi, do których powróciły zabudowania klasztorne po upadku ZSRR, znaleźli korporał, na którym jeden z więzionych tam polskich kapłanów a następnie rozstrzelanych, napisał: "Matko Boża Częstochowska, módl się za nami!" Prawosławni mnisi odczytali to jako znak i postanowili wznieść na klasztornym dziedzińcu kaplicę z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej. Abp Muszyński obiecał dostarczyć im kopię ikony Czarnej Madonny.

Na jego prośbę, w uroczystość św. Wojciecha, 27 kwietnia 2008 r. jasnogórską ikonę – o rozmiarach podanych przez mnichów ze Stołobnoje - przywiozła do Gniezna delegacja Ojców Paulinów na czele z o. Izydorem Matuszewskim, generałem Zakonu.

Przez półtora roku ikona Matki Bożej czekała w rezydencji arcybiskupów gnieźnieńskich na dalsze rozstrzygnięcia. Wreszcie, za pośrednictwem ambasadora Bahra abp Muszyński otrzymał zapowiedź, że delegacja mnichów przybędzie do Polski we wrześniu 2009 r. i życzy sobie, by ikonę przekazano jej w Częstochowie. Spełniając ich życzenie arcybiskup zawiózł ikonę z powrotem na Jasną Górę, gdzie uroczyste jej przekazanie miało miejsce w czasie wieczornego Apelu w kaplicy Matki Bożej. W następnych dniach mnisi odwiedzili także Gniezno. Powiedzieli wówczas arcybiskupowi, że ich podróży towarzyszy błogosławieństwo świeżo wybranego, nowego patriarchy Moskiewskiego i całej Rusi Cyryla.


Rozmowy przedstawicieli Patriarchatu i KEP

Następstwem wizyty mnichów z Monasteru Stołobieńskiego była wymiana korespondencji między przedstawicielami Patriarchatu Moskiewskiego a polskimi biskupami. Zapoczątkował ją bardzo życzliwy list metropolity Hilariona do abp. Muszyńskiego, kard. Stanisława Dziwisza i abp. Józefa Michalika, zapowiadający przyjazd do Polski i gotowość prowadzenia rozmów.

Z jego ramienia przybył do Warszawy 28 stycznia 2010 r. jego zastępca ihumen Filip (Riabych). Komunikat po jego rozmowie z bp. Stanisławem Budzikiem, sekretarzem generalnym Konferencji Episkopatu Polski stwierdzał, że jej tematem była „potrzeba wspólnego chrześcijańskiego świadectwa we współczesnym świecie”. Rozmawiano także o potrzebie upamiętnienia w formie wspólnej uroczystości modlitewnej zbliżającej się 70. rocznicy mordu polskich oficerów w Katyniu. Postanowiono kontynuować rozmowy w szerszym gronie przedstawicieli obu episkopatów.

26 lutego 2010 w Warszawie odbyło się pierwsze spotkanie reprezentantów polskiego episkopatu z delegacją Patriarchatu Moskiewskiego. Na czele komisji katolickiej stanął abp Henryk Muszyński, ówczesny Prymas Polski i metropolita gnieźnieński a prawosławnej – metropolita Hilarion, przewodniczący Wydziału Stosunków Zewnętrznych Patriarchatu OWCS. W skład komisji katolickiej weszli także bp Stanisław Budzik, ówczesny sekretarz generalny KEP i bp Tadeusz Pikus, przewodniczący Komisji ds. Ekumenizmu Episkopatu. Stronę rosyjską, gdyż metropolicie Hilaronowi nie udało się wówczas przybyć, reprezentował ihumen Filip Ryabych i ks. Siergiej Zwonarion, sekretarz OWCS. Początkowo oczekiwania strony rosyjskiej ograniczały się do prośby o krótki komunikat ze strony Kościoła katolickiego, który towarzyszyć miałby planowanej wizycie patriarchy Cyryla w Polsce. Uczestnicy rozmowy doszli jednak do przekonania, że nie wystarczy komunikat, a trzeba przygotować szerszy dokument.

Postanowiono, że na kolejne spotkanie każda ze stron przygotowuje własny projekt. Obydwie strony były zgodne co do tego, że ma to być dokument na temat wkładu obu Kościołów w dzieło pojednania narodów Polski i Rosji. Komunikat wydany po tym spotkaniu stwierdzał: "Postanowiono rozpocząć pracę nad projektem wspólnego dokumentu na temat wkładu naszych Kościołów w dzieło pojednania między narodami Rosji i Polski". Za pożyteczne uznano za zaproszenie do dialogu przedstawicieli Kościoła prawosławnego w Polsce i Kościoła katolickiego w Rosji.

Drugie spotkanie odbyło się 4 czerwca 2010 r. w Warszawie. Przedmiotem dyskusji były dwa dokumenty przygotowane przez obydwie strony. W wyniku tej dyskusji postanowiono, że wspólny dokument zaczynać się będzie mottem: "W imię Chrystusa prosimy pojednajcie się z Bogiem" (2 Kor 5,20). Co do treści dokumentu nastąpiły jednak pewne rozbieżności. Strona polska zaproponowała następujący schemat:
1. Jedność istotą i powołaniem Kościoła
2. Pojednanie jako dar i zadanie.
3. Zbawcze posłannictwo Kościoła we współczesnym świecie.
Projekt delegacji rosyjskiej zakładał natomiast:
1. Dobrosąsiedztwo oparte na wspólnych wartościach.
2. Wzajemne relacje Kościołów.
3. Wyleczenie ran zadanych i nacjonalizm.
4. Zachowanie pamięci o wspólnej walce z nazizmem.
5. Lekcje przeszłości.
6. Wspólna obrona naszych wartości we współczesnym świecie.

Trzecia tura rozmów odbyła się w rok później 1 czerwca 2011 r. z udziałem nuncjusza apostolskiego w Polsce abp. Celestino Migliore. Skład zespołu ze strony katolickiej nie zmienił się, natomiast ze strony prawosławnej przybył osobiście metropolita Hilarion i ks. Igor Jakimcuk, jego sekretarz. Niezależnie od przygotowanych wspólnie uprzednio dokumentów metropolita Hilarion zaproponował po raz kolejny polskim biskupom "alians strategiczny" wobec takich wyzwań jak: sekularzym, fundamentalizm islamski, utrata podstawowych wartości i pojęć, kryzys małżeństwa i rodziny.

Wówczas ustalono, że dokument składać się będzie z 4 części:
Dialog i pojednanie.
Przyszłość w perspektywie przyszłości.
Razem wobec nowych wyzwań.
Chrystus zmartwychwstały znakiem nadziei.
A w czasie kolejnych rozmów ustalono, że trzeci i czwarty punkt zostaną połączone.

Kolejne spotkanie zespołów – w oparciu o daleko zaawansowany tekst dokumentu - nastąpiło 15 marca 2012 r. Zespołowi ze strony katolickiej – pod nieobecność abp. Muszyńskiego - przewodniczył abp Stanisław Budzik, a prawosławnemu ihumen Filaret z Wydziału Zewnętrznych Kontaktów Patriarchatu Moskiewskiego. W rozmowach wzięli też udział bp Tadeusz Pikus i ks. dr Jarosław Mrówczyński, zastępca sekretarza generalnego KEP. Dokonano ostatecznej redakcji dokumentu oraz postanowiono, że zostanie on ogłoszony w formie wspólnego przesłania do narodów Polski i Rosji.