Sławni polscy luteranie

Luteranizm pojawił się w Polsce już za życia Marcina Lutra. Przez prawie pół tysiąca lat w naszych dziejach pojawiło się wiele wybitnych osób wyznania ewangelicko-augsburskiego. Przypomnijmy krótkie sylwetki dziesięciu najbardziej znanych spośród nich.

Herman Marcin Gustaw Gizewiusz (1810-1848), etnograf i działacz oświatowy na Mazurach; pochodził z polskiej rodziny Giżyckich osiadłej na Mazurach w XVI w., która uległa zniemczeniu, a nazwisko latynizacji. Obrońca praw i kultury ludu mazurskiego, a zwłaszcza szkoły polskiej. Zapoczątkował badania etnograficzne regionu, układał śpiewniki polskie. W 1946 r. Na jego cześć miejscowość Łuczany na Mazurach nazwano Giżycko.

Samuel Bogumił Linde (1771-1847), leksykograf; pochodził ze zniemczonej rodziny szwedzkiej; współorganizator Uniwersytetu Warszawskiego, członek Rady Wychowania Publicznego i warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Autor Słownika Języka Polskiego, sześciotomowego dzieła zawierającego 60 tysięcy haseł.

Krzysztof Celestyn Mrongowiusz (1764-1855), pisarz, tłumacz, leksykograf; obrońca polskości na Warmii i Mazurach, popularyzator języka polskiego. Był pierwszym badaczem kaszubszczyzny i gwar Warmii i Mazur.

Juliusz Konstanty Ordon (1810-1887), oficer; uczestnik powstania listopadowego (1830-1831); podczas obrony Warszawy komendant reduty na Woli; znany dzięki utworowi Adama Mickiewicza "Reduta Ordona".

Mikołaj Rej z Nagłowic (1505-1569), luteranin w młodości, później (ok. 1541) przeszedł na kalwinizm. Pisarz, jeden z pierwszych i najwybitniejszych przedstawicieli polskiej literatury renesansowej. Napisał m.in. "Kupca" – pierwszy w polskiej literaturze utwór o charakterze luterańskim. Inne znane utwory: "Krótka rozprawa między Panem, Wójtem a Plebanem", "Żywot człowieka poczciwego", "Figliki".

Efraim Schroeger (1727-1783), architekt pochodzenia niemieckiego, jeden z najwybitniejszych polskich architektów oświecenia. Autor m.in. barokowej przebudowy Pałacu Prymasowskiego oraz fasady kościoła karmelitów w Warszawie.

Mikołaj Sęp-Szarzyński (ok. 1550-1581), luteranin w młodości. Poeta, jeden z najwybitniejszych polskich twórców XVI wieku. Jego wiersze są najwcześniejszą w Polsce manifestacją baroku w literaturze.

Józef Longin Sowiński (1777-1831), generał, uczestnik powstania kościuszkowskiego i wojen napoleońskich. Podczas powstania listopadowego (1830-1831) dowódca artylerii garnizonu Warszawy. Zginął dowodząc obroną Woli.

Zygmunt Vogel (1764-1826), malarz akwarelista, rysownik; nadworny rysownik Stanisława Augusta Poniatowskiego, twórca gabinetu rycin w Zamku Królewskim w Warszawie.

Szymon Bogumił Zug (1733-1807), architekt i projektant ogrodów, jeden z najwybitniejszych architektów oświecenia, Sas z pochodzenia. Autor m.in. ewangelicko-augsburskiego kościoła św. Trójcy i pałacu Poniatowskiego w Warszawie, pałacu w Natolinie oraz założenia ogrodowego w Arkadii.