Raport o stanie dialogu ekumenicznego w Polsce

Dialog ekumeniczny ma także swój wymiar praktyczny. Wyraża się on m.in. we współużytkowaniu świątyni lub jej użyczaniu, gdy wspólnota innego Kościoła jest jej pozbawiona (zdarza się to np. na Opolszczyźnie i Warmii). Ekumeniczne kaplice istnieją m.in. w filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie, na lotniskach w Warszawie i Katowicach, w szpitalach w Radomiu i Bielsku-Białej, w więzieniu w Białej Podlaskiej, a w Kielcach powstała świątynia ekumeniczna. Od ponad 20 lat na stołecznym Cmentarzu Wolskim odbywają się katolicko-prawosławne procesje.

Od kilku lat Kościoły prowadzą wspólnie działalność charytatywną. W 2000 r. w Wigilijne Dzieło Pomocy Dzieciom, zapoczątkowane 12 lat temu przez katolicką Caritas, włączyły się luterańska Diakonia i Prawosławny Ośrodek Miłosierdzia "Eleos". Przed Bożym Narodzeniem rozprowadzają one w parafiach świece na stół wigilijny. Dochód z ich sprzedaży przeznaczony jest na pomoc dzieciom, które dotyka ubóstwo i przemoc. Za ponad 4,5 mln świec sprzedanych w 2005 r., udało się zebrać ponad 18 mln zł. Pozwoliło to na objęcie konkretną pomocą ponad 340 tys. dzieci. Za tę ekumeniczną posługę charytatywną chwalił polskich chrześcijan Benedykt XVI na spotkaniu w luterańskim kościele Świętej Trójcy w Warszawie 25 maja 2006 r. Zachęcał też do jej rozwijania.

Widocznym znakiem dobrych stosunków ekumenicznych jest fakt, że hierarchowie kościelni zapraszają się wzajemnie na ważne dla ich wspólnot uroczystości, ramię w ramię uczestniczą też w różnych obchodach państwowych. Trudno już dziś zliczyć wszystkie ekumeniczne inicjatywy, nabożeństwa, festiwale, jakie odbywają się w całej Polsce.

Małżeństwa wyznaniowo mieszane

Głównym zadaniem, jakie obecnie stoi przed chrześcijanami w Polsce, jest uregulowanie problemu małżeństw wyznaniowo mieszanych. Samo zawarcie małżeństwa przez osoby różnych wyznań nie nastręcza dziś większych problemów, choć jeszcze kilkadziesiąt lat temu jedno z narzeczonych musiało najpierw przyjąć wiarę drugiego. Przy ślubie, którego świadkiem może być także niekatolik, najczęściej asystują i związek błogosławią duchowni obu Kościołów.

Jednak zgodnie z obowiązującymi przepisami Kodeksu Prawa Kanonicznego i opracowanej na jego podstawie instrukcji Konferencji Episkopatu Polski z 1986 r., aby katolik mógł zawrzeć związek małżeński z osobą należącą do innego wyznania, musi uzyskać zgodę biskupa miejsca. Inaczej taki ślub byłby nieważny. Udzielenie wymaganej zgody uzależnione jest od spełnienia trzech warunków: strona katolicka musi oświadczyć, że gotowa jest odsunąć od siebie niebezpieczeństwo utraty wiary oraz złożyć szczere przyrzeczenie, że uczyni wszystko, co w jej mocy, aby dzieci zostały ochrzczone i wychowane w Kościele katolickim. Drugim warunkiem jest powiadomienie w odpowiednim czasie drugiej strony o wspomnianym przyrzeczeniu. Trzecim jest pouczenie przez duszpasterza obydwu stron o celach małżeństwa i jego przymiotach według wiary katolickiej.

W praktyce nieraz prowadzi to do trwających latami napięć i konfliktów w rodzinach. Przed dwoma laty abp Jeremiasz mówił w wywiadzie dla KAI, że "zdarzają się śluby małżeństw mieszanych w kościołach prawosławnych, ale po narodzeniu dziecka niekiedy dochodzi do okrutnych nacisków i wręcz intryg, grożących rozpadem małżeństwa, których celem jest zmuszenie do dokonania chrztu w kościele katolickim. Miałem do czynienia z taką sytuacją w najbliższej rodzinie i kilkakrotnie w diecezji".
Od 2003 r. Komisja ds. Dialogu przygotowuje ekumeniczną instrukcję nt. małżeństw chrześcijan o różnej przynależności wyznaniowej. Najpierw obie strony przygotowywały jego projekt niezależnie od siebie. Od 2005 r. praca nad nim toczy się w zespole roboczym składającym się z przedstawicieli Kościołów zrzeszonych w PRE i Kościoła katolickiego. Już wcześniej prace nad małżeństwami wyznaniowo mieszanymi prowadził Bilateralny Zespół Katolicko-Prawosławny. Znajdowały się one w stanie bardzo zaawansowanym, włącznie z projektem przygotowania kancelaryjnego, a także przygotowania narzeczonych do zawarcia związku małżeńskiego. Zostały nawet opracowane katolickie i prawosławne katechezy na te same tematy. Strona prawosławna jednak na pewien czas zawiesiła te prace, których dotąd nie wznowiono.

Wychowanie katolickie czy chrześcijańskie?

Z uznaniem o podjęciu prac nad ekumenicznym dokumentem w sprawie małżeństw mieszanych wypowiedział się Benedykt XVI na wspomnianym spotkaniu z 25 maja 2006 r. Ujawnił przy okazji, że tekst ten zawierać będzie "wspólną chrześcijańską naukę o małżeństwie i rodzinie", "akceptowane przez wszystkich zasady zawierania małżeństw międzywyznaniowych" i "konkretny program duszpasterski obejmujący takie małżeństwa". "Życzę wszystkim, by do tej delikatnej kwestii Kościoły podchodziły z rosnącym zaufaniem i współpracowały szanując w pełni prawa i odpowiedzialność małżonków za kształtowanie w wierze własnej rodziny oraz wychowanie dzieci" - oświadczył papież.