Spowiedź - według prawosławia

Powtórny chrzest

Fragment pracy O. ROBERTA WAWRZENIECKIEGO OMI "Spowiedź w artystycznej wizji Fiodora Dostojewskiego". Całość pod adresem: www.przemienienie.omi.org.pl

Prawosławie, podobnie jak Kościół katolicki, naucza o siedmiu sakramentach: chrzest, bierzmowanie, pokuta, eucharystia, kapłaństwo, małżeństwo i namaszczenie chorych. Jednak u Prawosławnych rozumienie sakramentów jest znacznie szersze (obejmują wszystkie czynności Cerkwi), niż w Kościele katolickim. Dla Kościoła wschodniego sakramenty są tylko najważniejszymi przejawami mocy sakramentalnej Kościoła.

W Prawosławiu pokuta, zwana niekiedy powtórnym chrztem, jest zastosowaniem władzy wiązania i rozwiązywania grzechów, danej przez Chrystusa apostołom i ich następcom. Bowiem, choć chrzest niszczy w człowieku grzech pierworodny, to jednak natura ludzka nadal posiada skłonność do grzechu. Spowiedz-pokutę uznawano zatem za kontynuację działania wody chrztu. Oczyszczenie z grzechów i uwolnienie od nich człowieka, już uwolnionego od grzechów w chrzcie, dokonuje się w Kościele prawosławnym przez wyznanie ich przed ojcem duchownym. W niektórych Kościołach prawosławnych słuchanie spowiedzi przysługuje tylko kapłanom upoważnionym do tego przez biskupa, a w innych zaś wszystkim bez wyjątku. Po wyznaniu winy następuje rozgrzeszenie przez łaskę, zgładzenie grzechów i pojednanie człowieka z Bogiem. A zatem istotą spowiedzi w Kościele prawosławnym jest oczyszczenie człowieka i ponowne wprowadzenie na drogę przebóstwienia - theosis, a tym samym odnalezienia przez osobę ludzką właściwej jej natury.

Już Kościół starożytny posiadał sakrament w postaci kościelnej pokuty publicznej. Grzesznik był wyłączany z Kościoła w Środę Popielcową (ekskomunikowany), a po odbyciu pokuty otrzymywał w Wielki Czwartek rozgrzeszenie i ponownie był włączany do Kościoła. Jednak istniała także w Kościele forma kierownictwa duchowego, jako uzdrawiającej rozmowy z doświadczonym lekarzem dusz. We wczesnym średniowieczu te dwie praktyki uległy połączeniu w formę stosowaną do dnia dzisiejszego, tzw. spowiedzi usznej: po uzdrawiającej rozmowie następuje rozgrzeszenie. W Cerkwi prawosławnej to wyodrębnienie nastąpiło w XII wieku.

Jednak Kościoły wschodnie, choć wywodzą się z tej samej tradycji, pod względem stosowania pokuty różnią się między sobą. Koptowie, np.: jak cały Kościół wschodni kładą nacisk na oczyszczającą moc kadzidła. Na początku liturgii, gdy odbywa się okadzenie, wierni szeptem wypowiadają swoje grzechy. Następnie kapłan udziela ogólnego rozgrzeszenia, tzw. absolucji Syna, która różni się od tzw. epitimie, czyli ostatecznego rozgrzeszenia. Natomiast w katolickim Kościele armeńskim penitent klęka przy boku spowiednika, wysłuchuje ogólnego pouczenia, wyznaje grzechy i otrzymuje rozgrzeszenie. Zaś w Kościele armeńskim niekatolickim stosuje się spowiedź wspólną: kapłan odczytuje grzechy, a wierni uderzają się w pierś wtedy, gdy takowy grzech popełnili. Na koniec kapłan udziela rozgrzeszenia. Niektóre Kościoły wschodnie słowiańskie stosują łacińską formułę rozgrzeszenia. Udziela go biskup lub kapłan, który, wypowiadając formułę rozgrzeszenia, kładzie stułę na głowę klęczącego penitenta. W Grecji tzw. zoiści, pragnący odnowy życia religijnego, liturgię pokuty rozbudowali. Odbywa się ona w specjalnie do tego przeznaczonych domach, podzielonych na trzy części. W pierwszym pomieszczeniu kapłan odmawia modlitwy przygotowujące, w drugim odbywa się wyznanie grzechów, a w oratorium penitent odprawia epitimie i wreszcie powraca do kapłana celem uzyskania rozgrzeszenia. Pokuty nakładane na wiernych były nieraz bardzo ciężkie: długie posty, wstrzemięźliwość, spożywanie pokarmów suchych, itd. Niektóre Kościoły wschodnie wprowadziły w ostatnich latach nawet spowiedź ogólną, jako dopełnienie spowiedzi indywidualnej. Obejmuje ona odmówienie przewidzianych modlitw, rozważenie i rozgrzeszenie ogólne lub indywidualne.