Chrystus zmartwychwstał!

Daty Święcenia Wielkanocy dotyczył jeden z najstarszych sporów, jakie zaistniały w łonie wczesnego chrześcijaństwa. Podzielił on chrześcijan na tradycję wschodnią, według której świętowano w tym samym czasie co Żydzi - 14 Nisan, bez względu na dzień tygodnia na jaki święto przypadało (tzw. kwadrodecymanie) i zachodnią, obchodzenia Wielkanocy w niedzielę po 14 Nisan. Dyskusję na ten temat podjęli ojcowie zgromadzeni na pierwszym soborze powszechnym w Nicei, gdzie ustalono, że świat chrześcijański będzie obchodził swoje święto w niedzielę, gdyż w ten dzień Chrystus zmartwychwstał. W Prawosławiu Wielkanoc obchodzi się zawsze po święcie żydowskiej Paschy. Pomimo tych ustaleń rozbieżności w datacji święta istnieją dalej. (...)

Obchody Wielkiej Nocy rozpoczynają się nabożeństwem północnym (połunoszcznicą) odprawianym w wielkosobotni wieczór. Nabożeństwo odprawiane jest w centrum Świątyni przed Grobem Pańskim - płaszczannicą, która później, przeniesiona do części ołtarzowej, zostaje złożona na prestole. Cykl nabożeństw paschalnych otwiera procesja trzykrotnie okrążająca świątynię i jutrznia odprawiana w sobotę o północy. Rozpoczyna ją trzykrotny śpiew kapłana zza zamkniętych carskich wrót: "Zmartwychwstanie Twoje, Chryste Zbawicielu, aniołowie opiewają na niebiosach i nam pozwól na ziemi czystym sercem Ciebie chwalić". Otwarte w tym czasie carskie wrota pozostają nie zamknięte przez cały tydzień wielkanocny (Swietlaja Siedmica). Przy bijących dzwonach procesyjnie wokół cerkwi niesione są ikona zmartwychwstania Pańskiego, krzyż, potrójny świecznik i kadzielnica. Kiedy procesja podchodzi do zamkniętych drzwi świątyni, zatrzymuje się w przedsionku, gdzie śpiewany jest troparion paschalny: "Chrystus powstał z martwych, śmiercią śmierć podeptał i będącym w grobach życie darował". Kapłan i wierni wchodzą do świątyni i rozpoczyna się wielka ektenia, a po niej chór śpiewa kanon paschalny "Zmartwychwstania dzień", napisany przez św. Jana z Damaszku, podczas którego kapłan wielokrotnie okadza cerkiew i wiernych, pozdrawiając ich wielkanocnym pozdrowieniem: "Chrystus Zmartwychwstał" (Christos woskresie), na które wierni odpowiadają "Zaprawdę zmartwychwstał" (Woistinu woskriesie). Na zakończenie jutrzni, jedynej w ciągu roku liturgicznego, podczas której nie ma czytania z Ewangelii, czyta się homilię paschalną św. Jana Złotoustego. Liturgię paschalną rozpoczyna trzykrotny śpiew troparionu święta. Przeznaczony na ten dzień fragment Ewangelii św. Jana (1, 1-17) czytany jest w różnych językach na znak, że Dobra Nowina o Zmartwychwstaniu głoszona była wszystkim narodom. Zaraz po zakończeniu Liturgii kapłan święci specjalny chleb - artos - z wizerunkiem Chrystusa zmartwychwstałego. Chleb ten zostanie rozdrobniony i rozdany wiernym w sobotę, na zakończenie tygodnia paschalnego. Nabożeństwa niedzieli wielkanocnej kończy wieczernia odprawiana po południu.

W okresie tygodnia paschalnego (Swietlaja Siedmica) codziennie powtarzane są takie same nabożeństwa jak w niedzielę. Świąteczny cykl paschalny trwa od niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego aż do Wniebowstąpienia, obejmując okres 40 dni, jakie Jezus spędził ze swoimi uczniami po Zmartwychwstaniu.

W tradycyjnym Prawosławiu nie ma przedstawień Chrystusa zmartwychwstałego odpowiadających zachodnim wzorom. Moment Zmartwychwstania, jako tajemnica, która nie może być spenetrowana przez rozum ludzki, zwykło się ukazywać dwoma rodzajami ikon - Święte Niewiasty Myrofory i Zstąpienie do piekieł. Pierwsza z nich to przedstawienie ukazujące anioła w białych szatach siedzącego przy pustym grobie, w którym znajduje się porzucony całun Zbawiciela. Wyciągnięta dłoń anioła skierowana jest ku grupie kobiet, które przyniosły wonności, a u jego stóp leżą porażeni światłem strażnicy. Zstąpienie Chrystusa do otchłani wiąże się z wydarzeniem wspomnianym w Piśmie Świętym (1 P 3, 19). Tradycja Kościoła mówi, że Chrystus przez swoją śmierć przełamał wrota piekieł, które często w sposób symboliczny przedstawiane są jako krzyż równoramienny, i wyprowadził z otchłani dusze ojców tam przebywających. Zbawiciel w lewej dłoni trzyma Krzyż - symbol Męki i Zbawienia, zaś prawą ujmuje rękę klęczącego przed Nim Adama. Po lewej stronie Chrystusa, również w pozycji klęczącej, przedstawiona została Ewa. Pierwszych rodziców otaczają prorocy starotestamentowi - po prawej stronie ikony - i święci chrześcijańscy po stronie lewej. Przedstawienia Chrystusa Zwycięskiego, unoszącego się nad grobem, pojawiły się w Prawosławiu pod wpływem ikonografii zachodniej.