Patriarcha Cyryl I – szkic biograficzno-ideowy

Definitywny kres realizacji reformatorskich planów patriarchy Cyryla położyła rosyjska agresja przeciw Ukrainie. Od marca 2014 r., kiedy putinowska Rosja dokonała agresji na Ukrainę, jej związki z Patriarchatem Moskiewskim dostarczającym dyktatorowi „amunicji ideologicznej”, zacieśniły się mocniej niż kiedykolwiek w historii Rosji.

Obecne ludobójstwo patriarcha Cyryl uzasadnia potrzebą budowania „Ruskiego miru”. Rosyjski Kościół Prawosławny płaci za to olbrzymią cenę: gwałtownego spadku autorytetu oraz spadku swej pozycji w ramach światowego prawosławia.

Kariera przyszłego patriarchy

Patriarcha Cyryl (Gundiajew) jest klasycznym kurialistą o dużej zręczności politycznej. Ma w sobie niewiele z duszpasterza. Swoją szybką karierę zawdzięczał dostrzeżeniu go już jako studenta II roku Leningradzkiej Akademii Duchownej, przez postać nr 2 Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej lat 60. i 70. XX wieku, metropolitę leningradzkiego Nikodema (Rotowa), który uczynił go swoim sekretarzem. Metropolita Nikodem uległ pewnej fascynacji Kościołem katolickim. Wiele uwagi poświęcał działaniom mającym za cel zbliżenie z nim, w czym przekraczał zlecenia dawane mu przez jego bezpieczniackich mocodawców. Umarł na zawał serca w objęciach papieża Jana Pawła I, w trakcie składania mu gratulacji po wyborze na stolicę Piotrową.

Po śmierci Nikodema, Gundiajew został biskupem wyborskim, a później arcybiskupem kaliningradzkim i smoleńskim. Od 1989 r. przez długie lata pełnił funkcję przewodniczącego Oddziału Kontaktów Zewnętrznych Patriarchatu Moskiewskiego, który za czasów ZSRR był komórką powołaną w celu utrzymywania ściśle kontrolowanych przez organa bezpieki kontaktów z emigracją i chrześcijanami innych konfesji. Gundiajew rozszerzył działalność wydziału o relacje z rosyjskim światem politycznym nie wyłączając najwyższych władz. A podczas częstych chorób patriarchy Aleksego II, metropolita Cyryl zastępował go, dzięki czemu szybko wyrósł na kluczową, choć zakulisową postać w patriarchacie, co umożliwiło mu późniejszy wybór na głowę Kościoła w 2009 r.
 
Reformy patriarchy Cyryla

Reformy zainicjowane przez Cyryla szły w kierunku wzmocnienia władzy patriarchy, zacieśnienia współpracy z władzą świecką a także poprawy wizerunku Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego za granicą. Towarzyszyła temu nieustanna rywalizacja z Patriarchatem Konstantynopolitańskim o „palmę pierwszeństwa” w świecie prawosławnym.

W początkach swoich rządów Cyryl posługując się hasłem „przybliżenia struktur Kościoła do wiernych” dokonał rozdrobnienia eparchii (diecezji) i utworzył nową sieć metropolii. Rezultatem jest zwiększenie liczby biskupów do ponad 300, co daje Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu ogromną przewagę w tym zakresie nad wszystkimi innymi Cerkwiami lokalnymi. Dla przykładu – drugi pod względem ilości wiernych, a pierwszy w świecie pod względem praktyk religijnych Rumuński Kościół Prawosławny nie posiada nawet 30 biskupów.

Druga reforma przeprowadzona przez Cyryla stanowiła faktyczną likwidację tradycyjnej prawosławnej formy soborowości. O sprawach najważniejszych w rosyjskiej Cerkwi (w latach 1589-1721, 1917-1925 i od roku 1943) decydowały sobory lokalne, zwoływane co kilka lat. W soborach tych uczestniczyli zarówno biskupi, jak przedstawiciele monasterów i białego (eparchialnego) duchowieństwa oraz laikatu. Cyryl przestał zwoływać sobory lokalne, wszystkie sprawy powierzając soborom biskupim. Przykładem centralizacji była też rozbudowa aparatu kurialnego Patriarchatu, tworząc przeróżne wydziały np. ds. kontaktów ze społeczeństwem, kontaktów z mediami, wydawnictw, kultury i architektury sakralnej, czy różnego rodzaju duszpasterstw.

Wartości tradycyjne receptą na kryzys

Idee, na których Cyryl opiera swoje nauczanie, zostały nazwane „obroną wartości tradycyjnych”, były i są rozwijane pod kierunkiem patriarchy w orzeczeniach kolejnych soborów biskupich. W każdym z nich powtarza się teza, że przezwyciężenie współczesnego kryzysu cywilizacji możliwe jest tylko drogą powrotu do wartości wynikających ze światopoglądu religijnego. Wedle patriarchy współczesna kultura postmodernistyczna może tylko pozostawić po sobie pustkę w duszach ludzkich. Światopogląd religijny stanowi więc wciąż realną jej alternatywę. Dlatego – jak podkreśla nieustannie patriarcha – jest tak bardzo ważne, aby Kościół angażował się w walkę ze współczesnymi demoralizującymi ideologiami oraz inspirował rosyjskie państwo do odnowy i propagowania „wartości tradycyjnych”. W tym dziele – jego zdaniem – niezbędny jest sojusz i współpraca z władzą świecką. Owocem tej współpracy ma być obrona społeczeństwa przed sytuacjami kryzysowymi związanymi z rozczarowaniem ideologią i kulturą współczesną, coraz mocniej promującą antykulturę wytwarzaną przez świat zachodni.

Sprawą budzącą ogromne emocje w Rosji jest budowanie przez Kościół relacji z władzą państwową według modelu Kościoła konstantynowskiego – opartego na zasadzie „Symfonii władzy świeckiej i duchownej”. Tygodnik „Ogoniok”, jesienią 2008 r., jeszcze przed wyborem metropolity Cyryla na patriarchę, nazwał go „dyrygentem symfonii z władzami”. Niezależna prasa postawiła mu zarzut prowadzenia polityki wobec reżimu Putina sprzecznej z kierunkiem wyznaczonym przez przełomowy w dziejach Rosji sobór z lat 1917-18, który nakazał Cerkwi oceniać z pozycji prawdy ewangelicznej wszystkie zbrodnie i matactwa władzy. Jeszcze zatem przed wyborem na patriarchę Cyryl krytykowany był za zbytnie związki z najwyższymi władzami Rosji i narażanie na szwank w ten sposób autorytetu Kościoła.