Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny świętuje 100-lecie swej autokefalii.
Dla patriarchy Konstantynopola Grzegorza VII darowanie w 1924 r. tomosu o autokefalii Kościołowi prawosławnemu na terytorium II Rzeczypospolitej, było pierwszym krokiem ku przywróceniu zburzonej przez imperialne działania Rosji, prawosławnej kościelnej normalności na ziemiach polskich.
Pojęcie autokefalia pochodzi od dwóch greckich słów: αὐτο – samo, i κεφαλή – głowa. Dosłownie – kierowanie się własną głową. Pojęcie to stosujemy dziś wyłącznie do ustroju Kościołów wschodnich, gdzie oznacza ono pełną samorządność i niezależność w sprawach doczesnych, danego Kościoła narodowego od jakichkolwiek innych struktur Kościelnych. Kościół autokefaliczny sam wybiera swojego zwierzchnika, który ma prawo zwoływać nie tylko sobory biskupie (rozszerzony synod), ale również sobór lokalny, którego postanowienia w najważniejszych sprawach mają pierwszeństwo przed decyzjami zwierzchnika Kościoła.
W sprawach wiary wszystkie siostrzane autokefaliczne Kościoły tworzą jedność, w której miejsce szczególne, współcześnie nazywane prymatem honorowym należy się Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu, który stanowi widzialny symbol jedności prawosławia. A poza tym jest Kościołem-Matką wszystkich narodowych Kościołów lokalnych na całym globie ziemskim z wyjątkiem Afryki i Bliskiego Wschodu. Kościołem-Matką nazywamy Kościół z którego części powstał nowy Kościół obdarzony przez niego autokefalią.
Do tej pory nie stworzono jednoznacznego prawa dotyczącego darowania autokefalii. Konstantynopol dopuszcza darowanie autokefalii przez jego Kościoły-Córki – chodzi tu szczególnie o Patriarchat Moskiewski – ale aby taka autokefalia stała się obowiązująca, musi być potwierdzona przez ekumenicznego patriarchę Konstantynopola. Natomiast autokefalia nadana przez Konstantynopol jest ważna od momentu darowania tomosu, a uznanie jej przez inne Kościoły jest ważne, ale jedynie pod względem pastoralnym, jako braterski gest, gdyż łączność z innymi Kościołami-Siostrami zapewnia patriarcha ekumeniczny.
Zwierzchnik autokefalicznego Kościoła narodowego może być uhonorowany najbardziej zaszczytną we wschodnim chrześcijaństwie godnością patriarchy wraz z tytułem jego świątobliwość. Godność ta, łącznie z tytułem patriarchat dla kierowanej przez niego struktury kościelnej przysługiwała w starożytności jedynie najważniejszym Kościołom tworzącym πενταρχίας (pentarchię, dosłownie pięciowładzę). Przed rozłamem na chrześcijański Wschód i Zachód było to pięć najważniejszych stolic biskupich, aktywnie działających od starożytności: Rzym, Konstantynopol, Aleksandria, Antiochia i Jerozolima, których zwierzchnicy noszą tytuł patriarchy. W Kościele zachodnim, pozostałością po przynależności papieża do pentarchii, był jego tytuł Patriarcha Zachodu, usunięty z tytulatury dopiero przez Benedykta XVI.
Porządek wymieniania poszczególnych zwierzchników określa aktualnie obowiązujący dyptych konstantynopolitański. Po imionach zwierzchników starożytnych Kościołów w dyptychu wymieniane są imiona zwierzchników Kościołów, którym autokefalię (z wyjątkiem Gruzji, która otrzymała autokefalię w starożytności, w roku 475, z rąk patriarchy antiocheńskiego Juliana), przyznano dopiero w wiekach XIX i XX. Dyptych najpierw wymienia więc imiona zwierzchników Kościołów posiadających godność patriarchatu. Są to kolejno Kościoły: Moskwy, Gruzji, Serbii, Rumunii i Bułgarii. Po nich następuje zwierzchnik starożytnego Kościoła z tytułem arcybiskupa (Kościół Cypryjski z autokefalią nadaną przez patriarchę Antiochii Filacjusza w roku 341) i zwierzchnicy Kościołów z tytułem metropolity. Grupę tę stanowią Kościoły Prawosławne: Hellady (wydzielony, ale nie do końca, z Patriarchatu Konstantynopolitańskiego w roku 1833), Polski, Albanii, Czech i Słowacji, i jako ostatni Prawosławny Kościół Ukrainy.
Natomiast w dyptychu moskiewskim, którym posługuje się również Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny znajduje się także 15 Kościołów autokefalicznych, ale zamiast Prawosławnego Kościoła Ukraińskiego, który przez Moskwę, a wraz z nią także m. in. przez prawosławną Warszawę jest nie tylko nie uznawany, ale i z całą determinacją zwalczany, umieszczony został Kościół Prawosławny Ameryki, któremu autokefalię nadała Moskwa. Nie uznał jej Konstantynopol, ani żaden z Kościołów niezależnych od Moskwy.
Autokefalia Kościoła prawosławnego w przedwojennej Polsce
W okresie I Rzeczypospolitej Kościół prawosławny wchodził w skład metropolii kijowskiej, która podlegała Konstantynopolowi, a od 1685 r. została zmuszona do uznania zwierzchności Patriarchatu Moskiewskiego. Jurysdykcja metropolii kijowskiej, obejmowała wszystkie ziemie ruskie, od Chełma, Przemyśla i Użhorodu, po Niżni Nowogród i Wyspy Sołowieckie. Po unii lubelskiej (1569 r.) jurysdykcja prawosławnej metropolii kijowskiej została rozszerzona i obejmowała prawosławnych na całym terytorium ówczesnej Rzeczypospolitej jak również północne Inflanty z Rygą i Dorpatem.
Ważnym dla prawosławia w Polsce wydarzeniem była Unia Brzeska (1596 r.), kiedy to większość prawosławnych z Rzeczypospolitej – jednoczącej w jedną państwowość Polskę, Litwę i obecną Ukrainę – uznała zwierzchnictwo papieża, zachowując wschodni obrządek, język liturgii i własne prawodawstwo. Bezpośrednim powodem Unii było samozwańcze utworzenie przez Rosję Patriarchatu Moskiewskiego (1589), który ostatecznie podporządkował sobie Cerkiew kijowską.
aktualna ocena | |
głosujących | |
Ocena |
bardzo słabe |
słabe |
średnie |
dobre |
super |
Podczas liturgii odczytano Przesłanie Soboru Biskupów z okazji 100-lecia autokefalii.
W Białymstoku odbył się z tej okazji koncert dzieł muzyki cerkiewnej w wykonaniu stuosobowego chóru.