Syryjski Kościół Ortodoksyjny

Prześladowania heretyków

Sytuacja zwolenników heterodoksji pogorszyła się za rządów cesarza Justyniana (527-565). Przywrócenie jedności uznał on za jeden z priorytetów swoich rządów. Przy jego poparciu siedziby biskupów w miastach zostały obsadzone przez „diofizytów” (zwolenników Chalcedonu), prowincja jednak pozostawała w dużej mierze monofizycka. Przeciwnicy Chalcedonu byli prześladowani. Ich wspólnota pewnie przestałaby istnieć, gdyby nie sprzyjająca im cesarzowa Teodora i arabski król Al Haritha ibn Dżaballah. Przy ich poparciu sędziwy patriarcha Aleksandrii Teodozjusz I (koptowie też nie przyjęli uchwał Chalcedonu) wyświęcił potajemnie dwóch biskupów dla okręgów Azji: Teodora na biskupa Bostry i Jakuba (Baradeusza), który został metropolitą Edessy. Wysiłki tego ostatniego uratowały syryjskich monofizytów przed zupełną klęską. Nazywany Łachmaniarzem (Baradaj), gdyż dla zmylenia żołnierzy Justyniana ubierał się niezwykle ubogo, wyświęcił w ciągu swoje wieloletniej działalności dwóch patriarchów, 27 biskupów i wielu księży.

Rozłam trwał. W wielu miastach rezydowało dwóch biskupów – zwolennik i przeciwnik Chalcedonu. Tych pierwszych nazywano melchitami (od syriackiego malko – król) drugich jakobitami (od imienia Jakuba Baradeusza). Zdarzało się, że monofizytów okrutnie prześladowano. Nic więc dziwnego, że wśród nich narastała nienawiść do Cesarstwa Bizantyjskiego. Gdy w VII wieku Arabowie zajęli wschodnie prowincje Bizancjum, jakobici powitali ich z radością. Pod ich panowaniem cieszyli się wolnością większą, niż pod rządami Greków.

Świetność i upadek

Średniowiecze to czas rozkwitu Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego. Jeszcze przed powstaniem islamu syryjczycy odnosili spore sukcesy w ewangelizacji Arabów. Później utrzymywali przyjazne stosunki z kalifami, pełniąc częstokroć ważne funkcje państwowe. W klasztorach kwitło życie intelektualne. Tłumaczono w nich na syriacki i przepisywano dzieła greckich myślicieli i uczonych. Bujnie rozwijała teologia, filozofia, historia i inne nauki. W XII wieku Kościół ten obejmował 20 metropolii i 103 diecezje. W XIV sięgał aż do Afganistanu. Znane są dowody na istnienie wiernych tego Kościoła także w Turkiestanie i Sinkjangu. Kres jego świetności położyły jednak najazdy Mongołów.

W XVII wieku Patriarchat Syryjski obejmował swoją jurysdykcją także część chrześcijan św. Tomasza w Indiach. Chrześcijanie ci, będący pierwotnie nestorianami, zostali podporządkowani władzy biskupów łacińskich przez portugalskich ewangelizatorów. Nie mogąc doczekać się własnego biskupa ani od katolików, ani od chaldejczyków część z nich poprosiła o biskupa patriarchę Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego. Tak powstał autonomiczny Kościół w ramach Syryjskiego Patriarchatu Ortodoksyjnego. W 1912 r. ogłosili oni autokefalię i dziś noszą nazwę Malankarskiego Jakobicko-Syryjskiego Kościoła Ortodoksyjnego.

Do czasu I wojny światowej jakobici zamieszkiwali głównie regiony Górnej Mezopotamii. Jednak masakry chrześcijan w Turcji z lat 1914-918 zmusiły ich do osiedlenia się w spokojniejszych Syrii i Libanie. Po II wojnie światowej wielu z nich wyemigrowało w poszukiwaniu lepszych warunków egzystencji do obu Ameryk i Europy Zachodniej. Dziś Syryjski Kościół Ortodoksyjny posiada 17 diecezji: 4 w Syrii, 3 w Iraku, 2 w Turcji, 2 w Libanie, w Ziemi Świętej, USA, Brazylii, Australii i dwie w Europie. W jurysdykcji patriarchy pozostaje także 4 biskupów malankarskich (3 w Kerali i 1 w USA). Na czele Kościoła stoi rezydujący w Damaszku patriarcha Ignatios Zakka I Iwas, noszący tytuł „syryjsko-ortodoksyjnego patriarchy Antiochii i całego Wschodu”. Dość niepewne są dane dotyczące liczby wiernych tego Kościoła. Według różnych szacunków nalezy do niego od 250 tysięcy do 3 milionów osób mieszkających na Bliskim Wchodzie i w diasporze.