Kościół Ewangelicko–Unijny w Niemczech

Mimo pewnego zaniku tożsamości luterańskiej tak w nabożeństwie, jak i w szatach liturgicznych, Unia Staropruska była pewnego rodzaju odnową liturgiczną po czasach luterańskiej ortodoksji i pietyzmu. Także w krajach, w których nie obowiązywała „odnowa” unijna Prus, rozpoczęła się odnowa liturgiczna w samej liturgii, w muzyce sakralnej, w szatach liturgicznych i w budownictwie sakralnym poprzez nawrót do dziedzictwa i bogactwa luteranizmu.

Nie wszyscy luteranie w Prusach przyjęli unie reformowanego króla pruskiego. U niektórych świadomych lub tradycjonalistycznych luteran wywołała ona bunt. Głównie na Dolnym i Górnym Śląsku (Lausitz, Zgorzelec, Wrocław, Namysłów, Brzeg, Gliwice, ale też w Poznańskiem, w Toruniu, w Bydgoszczy, początkowo w księstwie pszczyńskim). Część ludności luterańskiej nie zgodziła się na pozbawienie jej luterańskiej tożsamości wyznaniowej. Pozostali oni przy swej luterańskiej wierze, za co byli okrutnie prześladowani. Część z nich wyemigrowała nawet do Stanów Zjednoczonych, gdzie osiedlili się nad rzeką Missouri i założyli Luterański Kościół Synodu Missouri liczący dzisiaj kilka milionów wyznawców. Ze względu na swoją wierność Księgom Wyznaniowym [Księga Zgody z roku 1580] nie należą oni po dzień dzisiejszy ani do Światowej Federacji Luterańskiej, ani też do Światowej Rady Kościołów w Genewie.

Pozostali w Prusach luteranie stworzyli z czasem swoją własną organizację kościelną. Bratanek króla Fryderyka Wilhelma III, król Fryderyk Wilhelm IV wydał ustawę zezwalającą na działalność tzw. Kościoła Staroluterańskiego, który odtąd zmienił nazwę na Kościół Ewangelicko-Luterański w Prusach w siedzibą w Breslau (Wrocław). Dopiero po II wojnie światowej siedziba tego Kościoła została przeniesiona z Wrocławia najpierw do Elberfeld, a w roku 1972 do Hanoweru.

Wspólnie z innymi samodzielnymi (a więc niezależnymi od państwa) Kościołami luterańskimi zjednoczyli się oni w 1972 roku tworząc Samodzielny Kościół Ewangelicko-Luterański (SELK) w Niemczech.
Poprzez International Lutheran Council (MRL – Międzynarodowa Rada Luterańska) Kościół staroluterański jest związany na całym świecie z około 5 milionami luteran. Istnieją także bliskie i braterskie kontakty z Kościołem Ewangelicko-Augsburskim [Luterańskim] w Polsce, jak również z Kościołem Ewangelicko-Luterańskim w Łotwie i ze Śląskim Kościołem Ewangelickim Augsburskiego Wyznania w Republice Czeskiej (Zaolzie), które to Kościoły poprzez naukę (wierność Księgom Symbolicznym) i praktykowane luterańskie życie kościelne bliskie są Kościołowi Staroluterańskiemu.

Obecnie na terenie zjednoczonych Niemiec żyje w 200 parafiach około 40.000 Staroluteranów, na czele, których stoi konsekrowany 24 czerwca 2006 r. biskup Hans-Jörg Voigt (Hannover), którego współkonsekratorem był m.in. ks. biskup Tadeusz Szurman z Katowic, oraz ks. arcybiskup Janis Wanags z Rygii. Z kolei biskup Voigt był współkonsekratorem biskupa dr. Stanisława Piętaka w Czeskim Cieszynie, w dniu 7 stycznia 2007 r.

Wspólnie z innymi samodzielnymi (a więc niezależnymi od Państwa) Kościołami luterańskimi zjednoczyli się oni w 1972 roku tworząc „Samodzielny Kościół Ewangelicko-Luterański w Niemczech (SELK).

Dziś powszechnie uważa się w gronie luterańskim, że tzw. „Staropruska Unia”:
1. Rozbiła Kościół Ewangelicko – Luterański,
2. Sprzyjała ogromnemu indyferyntezmowi wyznaniowemu i sprzyja po dzień dzisiejszy laicyzacji Kościoła.

Natomiast ze strony Kościoła Ewangelicko-Unijnego i Reformowanego uważa się, że:
1. Przyczyniła się do zjednoczenia po części niemieckiego protestantyzmu,
2. Przyczyniła się do powstania ruchu ekumenicznego.

Staropruska Unia Kościołów oczywiście nie objęła ani zaboru rosyjskiego, a więc Królestwa Kongresowego, ani też zaboru austriackiego (Śląsk Cieszyński, krakowskie - Małopolska).
Na Górnym Śląsku w czasie wprowadzenia Unii była tylko jedna jedyna Parafia ewangelicko-reformowana w Hołdunowie (Anhalt, obecnie dzielnica miasta Lędziny) koło Tychów składająca się z ludności, która przyszła tu z miejscowości Kozy i znalazła opiekę pod rządami księcia pszczyńskiego z dynastii Anhaltów, którzy byli wyznania reformowanego. W dniu 25 maja 1770 r., 303 osoby z miejscowości Kozy z całym dobytkiem przybyli tu do książęcego folwarku, gdzie się osiedlili. Pierwszym ich duszpasterzem był właśnie kapelan wojskowy z Wrocławia ks. Johann Gotttlieb Schleiermacher (1727-1794) (pochowany jest na miejscowym cmentarzu), ojciec słynnego i najwybitniejszego protestanckiego teologa i filozofa ks. Friedricha Ernesta Daniela Schleiermachera (1758-1834),