Monastycyzm

W IV w. mnichów utożsamiano z “charyzmatykami pierwotnego Kościoła. To utożsamienie monastycyzmu z “entuzjastycznym elementem" w Kościele doprowadziło do pewnych nadużyć. Dobrym przykładem jest tutaj Eustachiusz Sebastii (zm. 380 r.). Zaszczepił on monastycyzm do Azji Mniejszej. Jego towarzysze stali się nadgorliwi; uważali, że małżeństwo i jedzenie mięsa czyni zbawienie niemożliwym; zalecali życie monastyczne wszystkim chrześcijanom. Synod w Gangra(343 r.) potępił te nadmiernie entuzjastyczne praktyki. Inną herezją, która dotknęła monastycyzm w tym czasie, byłmesalianizm, który pojawił się w Mezopotamii (około 350 r.).Mesalianie byli ascetami żyjącymi w ubóstwie, celibacie i poście. Odrzucili sakramentalne życie Kościoła oraz głosili, że oglądają Boga swoimi cielesnymi oczyma. Rozprzestrzenili się w Syrii i Azji Mniejszej; ostatecznie zostali potępieni przez III Sobór Powszechny w Efezie (431 r.). W okolicach Konstantynopola w połowie V w. pod wpływem mesalianrozwinął się inny typ monastycyzmu. Mnichów, którzy go praktykowali, określano jako“nie-śpiących" lub “czuwających" (gr.akoimetoi). Najsłynniejszym przykładem był monasterstylos) ponad trzydzieści sześć lat.

Monastycyzm stał się silnym ruchem w życiu Kościoła. Kościół nie tylko potępił anty-kościelne grupy i tendencje w monastycyzmie, lecz także prowadził ruch monastyczny ku spełnieniu jego celów. Czynił to na różne sposoby — między innymi poprzez zbieżność monastycyzmu< i duchowieństwa. Mnisi wyświęcani teraz był podczas specjalnego obrzędu reigijnego i składali specjalne śluby monastyczne. W ten sposób stali się szczególną klasą chrześcijan, stojącą pomiędzy duchowieństwem a laikatem. Ruch ten wiele zawdzięcza wysiłkom św.Bazylego Wielkiego, arcybiskupa Cezarei w Kapadocji.

Bazyli Wielki i ustanowienie prawosławnego monastycyzmu

Eustachiusz z Sebastii wprowadził monastycyzm w Azji Mniejszej. Miał wpływ na św. Bazylego Wielkiego, który zapożyczył wszystko, co było dobre w jego innowacjach, łącznie ze strojem monastycznym, ślubami i obrzędem tonsury, które nadawały szczególny status mnichowi, wyższy od świeckich ludzi, a niższy od duchowieństwa.

Spośród wielu dzieł ascetycznych św. Bazylego dwa mają ogromne znaczenie: Reguły dłuższe i Reguły krótsze. Są one podstawą życia w cenobitycznych monasterach. Wychwalają ideał doskonałego życia we wspólnocie, a jednocześnie przedstawiają niebezpieczeństwa samotnego życia anachoretów. Reguły św. Bazylego Wielkiego stały się Magna Carta monastycyzmu zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie. Św. Bazyli Wielki uczynił chrześcijańską doskonałość celem życia monastycznego. Mnisi mieli wspólnie praktykować cnoty chrześcijańskie, zwłaszcza miłość, posłuszeństwo duchowemu ojcu, czystość i ubóstwo oraz dzielić się wspólnymi dobrami wspólnoty. Kiedy osiągnęli chrześcijańską doskonałość, pozwalano im na powrót do świata, by pomagali osiągnąć tę cnotę innym. Tak więc spełniali także misję “pracowników społecznych". Instytucje założone przez św. Bazylego Wielkiego, zwłaszcza jego Basileias, która jednocześnie była sierocińcem, “kuchnia dla ubogich" oraz szkoła dla niepiśmiennych były prowadzone przez mnichów. W ten sposób św. Bazyli Wielki wykorzystywał ruch monastyczny dla dobra misji Kościoła w świecie.

Idąc za przykładem św. Bazylego Wielkiego, IV Sobór Powszechny w Chalcedonie (451 r.) w swoim prawodawstwie kanonicznym podporządkował mnichów danej diecezji bezpośredniej jurysdykcji biskupa. Tylko on mógł pozwolić na założenie nowych monasterów w swojej diecezji (kanon 4 i 8). W ten sposób w Kościele prawosławnym została na zawsze wyeliminowana możliwość tworzenia różnych zakonów, jak to miało miejsce na Zachodzie w Średniowieczu.

Monastycyzm rozprzestrzenił się również na Zachodzie. Jego początki sięgają św. Atanazego z Aleksandrii, który został wygnany na Zachód (339 r.). Jego Żywot św. Antoniego został przetłumaczony na łacinę przez Ewagriusza z Antiochii (380 r.). Dwóch łacińskich mnichów, Rufin i św. Hieronim, którzy żyli w Palestynie, zaszczepiło monastycyzm na Zachodzie, kiedy tam powrócili w drugiej połowie IV w. Św. Ambroży z Mediolanu (zm. 395 r.) zapoczątkował monastycyzm w Północnej Italii, a św. Augustyn (zm. 430 r.) w Afryce Północnej, skąd przeniesiony został do Hiszpanii. Sw. Marcin z Tours (370 r.) wprowadził monastycyzm na północy Galii, a św. Honorat z Aries na południu Galii. Św. Jan Kasjan założył dwa monastery blisko Marsylii (415 r.); zapoznał się on z monastycyzmem w Egipcie i Palestynie, został wyświęcony na diakona przez św. Chry-zostoma w Konstantynopolu. Z polecenia św. Jana Chryzostoma św. Jan Kasjan wrócił do Galów, by wprowadzić tam życie monastyczne.

Dalszy ciąg na następnej stronie