Tu modli się Rosja

Położony 70 km na wschód od Moskwy w miejscowości Siergiejew Posad (Osada Siergieja) kompleks klasztorny – ławra siergiejewska – jest obok moskiewskiego Kremla najważniejszym zespołem architektury sakralnej Rosji. W obrębie murów klasztornych przetrwały sławne sobory oraz obiekty architektury świeckiej – rezydencja patriarchy i dawny pałac cesarski, gdzie mieści się Moskiewska Akademia Teologiczna. Tutaj zgromadzono bezcenne zabytki kultury, tutaj kształci się kapłańska elita prawosławnej Rosji.

Czciciel Trójcy

Św. Siergiej żył w XIV w. w tragicznym dla Rosji okresie, nazwanym czasami tatarskiego jarzma. Od ponad stu lat ziemie ruskie były podbite przez Tatarów. Książęce elity, skłócone ze sobą, były całkowicie uległe Złotej Ordzie. Cerkiew była w upadku, przetrwało jedynie kilka znaczących klasztorów. Wtedy w głębokich borach, niedaleko od Moskwy, zamieszkał młody Bartłomiej ze swym młodszym bratem Stefanem. Pochodzili z zamożnego rodu bojarskiego z Radoneża. Odrzucili ziemskie bogactwa, aby poświęcić się życiu pustelniczemu. Założyli wspólnotę zakonną nowego typu, o bardzo ascetycznej regule, ale jednocześnie interesującą się problemami społecznymi.

Bartłomiej przyjął zakonne imię Siergiej. Był wybitnym teologiem, gorącym czcicielem Maryi, orędownikiem dogmatu o Trójcy Świętej, który wówczas atakowany był przez różne schizmatyckie ruchy wewnątrz prawosławia. Zbudował świątynię pod wezwaniem Trójcy Świętej, a powstały później w tym miejscu kamienny Sobór Troicki (Świętej Trójcy) stał się wzorem dla wielu budowli na obszarze całego prawosławia. Zafascynowany naukami św. Siergieja, mnich Andriej Rublow napisał dla tego soboru swoje arcydzieło – ikonę „Św. Trójca”. Przez wieki ikona ta była w centrum ikonostasu Soboru Trockiego. Obecnie można ją podziwiać w Galerii Tretiakowskiej w Moskwie.

Patron Rusi i carów

Święty Siergiej namawiał księcia moskiewskiego Dymitra oraz innych ruskich książąt, aby wspólnie wystąpili przeciwko Tatarom. Kiedy przygotowania były ukończone, Dymitr udał się do pustelni Sergieja po błogosławieństwo dla swych pułków. Po kilku tygodniach, we wrześniu 1380 r., Dymitr zwyciężył chana Mamaja w bitwie na Kulikowym Polu nad Donem. Zwycięstwo rozpoczęło wyzwalanie Rusi spod tatarskiej niewoli. Książę przeszedł do historii jako Dymitr Doński, ale duchowym ojcem zwycięstwa ogłoszono św. Siergieja.

Później ławra siergiejewska była ulubionym miejscem Iwana IV Groźnego. Tutaj koronował się na cara, dając początek rosyjskiemu imperium. Na wzór soboru kremlowskiego car Iwan zbudował tutaj Uspienskij Sobor (Zaśnięcia Matki Bożej), zachwycający do dzisiaj kształtem i niezwykłymi proporcjami wież. Później w klasztorze chrzcili swoje dzieci carowie, którzy także hojnie ozdabiali to miejsce. Tutaj ukrywał się Piotr Wielki, gdy w Moskwie zbuntowały się oddziały strzelców. Do Siergiejew Posadu lubiła także przyjeżdżać caryca Katarzyna, niemiecka protestantka, która na prawosławie przeszła dla tronu, ale sens nowej wiary miała zgłębić dopiero w tym miejscu.

Polski ślad

Znaczenie klasztoru wzrosło po tym, jak w latach 1608–1610 jego załoga, składająca się z trzech tysięcy mnichów i żołnierzy, wytrzymała 16-miesięczne oblężenie i odparła ataki wojsk polsko-litewskich, dowodzonych przez pułkownika Aleksandra Lisowskiego oraz hetmana Lwa Sapiehę, interweniujących w spory dynastyczne po śmierci Iwana Groźnego. Klasztor wcześniej otoczono linią 17 potężnych baszt i wysokich murów obronnych, które zachowały się do dzisiaj. Zgromadzono zapasy żywności i amunicji. Pomimo wielu zaciekłych szturmów, załoga klasztoru wytrwała. W styczniu 1610 r. Lisowski zwinął swój obóz i odszedł. Bardzo wielu obrońców zginęło bądź zmarło z głodu. Zwycięska obrona ławry siergiejewskiej miała dla Rosji takie znaczenie jak dla nas obrona Jasnej Góry w czasie potopu. Odpierano nie tylko atak najeźdźców, broniono także własnej religii. Wkrótce wybuchło ludowe powstanie, które zakończyło niefortunną wyprawę grupy polskich magnatów i awanturników po carski tron. Do dzisiaj w drzwiach Soboru Trockiego zachowana jest dziura po polskiej kuli. Na jednym ze wzgórz za miastem umieszczono tablicę, informującą, że tu kwaterował Lisowski i stąd jego działa ostrzeliwały klasztor.