Aleksy II: Z Tallina do Moskwy

Miał 79 lat i od czerwca 1990 roku stał na czele Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego (RKP) – największej liczebnie wspólnoty tego wyznania na świecie. Od kilku lat poważnie chorował na serce i – według niektórych źródeł – pod koniec kwietnia ub.r. miał przejść śmierć kliniczną w jednym ze szpitali szwajcarskich. Później jednak powrócił do swych obowiązków, ale stan jego zdrowia w dalszym ciągu był poważny.

Przyszły zwierzchnik RKP urodził się 23 lutego 1929 w Tallinie jako Aleksiej Michajłowicz Ridigier. Jego ojciec był duchownym prawosławnym, wywodzącym się ze starego rodu zruszczonych Niemców z Kurlandii. Jeden z jego przodków – Friedrich Wilhelm von Rüdiger pod koniec XVIII w. przyjął prawosławie, zapoczątkowując jedną z linii tego rodu, zasłużonego dla Rosji zwłaszcza w dziedzinie wojskowej. Ojciec patriarchy – Michaił osiedlił się w Tallinie i tam w 1940 został duchownym.

Biografowie Aleksego mówią o pewnym znaczącym wydarzeniu, do jakiego doszło jeszcze przed jego narodzinami. Otóż jego matka – Jelena na krótko przed porodem miała odbyć dłuższą podróż autobusem, ale w ostatniej chwili nie wpuszczono jej do środka, mimo że bardzo o to prosiła. Gdy przyszła na następny autobus, dowiedziała się, że wydarzył się wypadek, w którym zginęli wszyscy pasażerowie. Toteż gdy chłopiec się urodził i trzeba było go ochrzcić, otrzymał imię Aleksy na pamiątkę jednego z największych świętych prawosławnych z początku V wieku, czczonego zwłaszcza w sprawach trudnych.

Młody Aleksiej posługiwał jako ministrant w cerkwiach stolicy Estoniia jego ojcem duchowym był ks. protojerej Ioann Bogojawleński, późniejszy biskup talliński i estoński Izydor. W 1947 wstąpił do Leningradzkiego Seminarium Duchownego, które ukończył w dwa lata później. 15 kwietnia 1950 został wyświęcony na diakona i w dwa dni później na kapłana, po czym pracował jako proboszcz w cerkwi Objawienia Pańskiego w mieście Jõhvi koło Tallina. W tym też czasie ożenił się, aby – jak to obecnie tłumaczą władze kościelne – uniknąć powołania do wojska i móc spokojnie kontynuować pracę w Kościele. Rozwiódł się po kilku latach, aby móc wstąpić do klasztoru. W 1953 ukończył Akademię Duchowną w Leningradzie, uzyskując stopień kandydata teologii. 15 lipca 1957 został proboszczem jednej z parafii w Tartu i dziekanem tamtejszego okręgu kościelnego. W następnych latach zdobywał kolejne szczeble w karierze kościelnej, po czym 3 marca 1961 przyjął postrzyżyny mnisze w Ławrze Świętej Trójcy i św. Sergiusza w Zagorsku pod Moskwą (obecnie Siergijew Posad). Młody, 32-letni wówczas duchowny rozpoczął swą szybką, wręcz oszałamiającą karierę kościelną.

14 sierpnia 1961 Święty Synod RKP mianował go biskupem tallińskim i estońskim, zlecając mu jednocześnie czasowe kierowanie eparchią (diecezją) ryską. Sakrę przyjął on 3 września tegoż roku w katedrze św. Aleksandra Newskiego w stolicy Estonii. 14 listopada został wiceprzewodniczącym Wydziału Zewnętrznych Stosunków (obecnie: Kontaktów) Kościelnych Patriarchatu Moskiewskiego. 23 czerwca 1964 Synod wyniósł go do godności arcybiskupa, a 22 grudnia tegoż roku powołał na kierownika Patriarchatu Moskiewskiego, z czym łączyło się stałe członkostwo Świętego Synodu – organu na co dzień zarządzającego Kościołem. Od 7 maja do 16 października 1965 kierował Komitetem Wydawniczym Patriarchatu. Od 17 października 1963 do 1979 był członkiem Komisji Świętego Synodu RKP ds. jedności chrześcijańskiej i stosunków międzykościelnych – odpowiednika komisji ds. ekumenizmu w innych Kościołach.

25 lutego 1968 władze kościelne podniosły abp. Aleksego do godności metropolity. Miał wówczas 39 lat i był bodaj najmłodszym hierarchą prawosławnym obdarzonym tym tytułem. Oprócz kierowania swą eparchią pełnił też szereg innych ważnych funkcji w swym Kościele, m.in. uczestniczył w przygotowaniach i przeprowadzeniu obchodów 50-lecia i 60-lecia przywrócenia patriarchatu w RKP, Soboru Lokalnego w 1971 oraz przygotowań do obchodów 1000-lecia chrztu Rusi (1988).

29 czerwca 1986 został mianowany metropolitą leningradzkim i nowogrodzkim, pozostając jednocześnie nadal metropolitą tallińskim i estońskim. Na Soborze Lokalnym, zwołanym po śmierci patriarchy Pimena, wybrano go 7 czerwca 1990 piętnastym patriarchą moskiewskim i Wszech Rusi – głową RKP. Jego intronizacja, czyli oficjalne objęcie urzędu, odbyła się w 3 dni później.

Zarówno jako biskup w Tallinie, jak zwłaszcza na najwyższym stanowisku w swym Kościele Aleksy brał czynny udział w wielu ważnych wydarzeniach kościelnych, społecznych i ekumenicznych. W latach sześćdziesiątych uczestniczył w rozmowach teologicznych z Kościołem ewangelickim Niemiec (RFN i NRD). W latach 1961-68 był członkiem Komitetu Naczelnego Światowej Rady Kościołów (ŚRK), Komisji „Wiara i Ustrój” w ramach Rady (1964-68) itp. Ponad ćwierć wieku działał w Konferencji Kościołów Europejskich (KEK), przy czym od 1964 był jednym z jej przewodniczących (prezydentów), a 26 marca 1987 stanął na czele tej organizacji, pełniąc to stanowisko do września 1992, czyli do końca kadencji.