Wielkanoc w prawosławiu

Samo wielkie wydarzenie Zmartwychwstania Pańskiego oraz poprzedzające je mękę i śmierć odnotowali wszyscy czterej ewangeliści. Opisali oni niewiarę apostołów, gorącą miłość niewiast galilejskich i pierwsze objawienie Zmartwychwstałego. W przeciwieństwie do Ukrzyżowania, na temat którego dysponujemy wieloma szczegółami, ewangeliści nie mówią o dokładnym momencie Zmartwychwstania Chrystusa. Chociaż nie znamy dokładnej chwili Zmartwychwstania, mamy jednak świadectwo potwierdzające sam jego fakt, poczynając od relacji strażników.

Ikonografia Zmartwychwstania Pańskiego, jako święta będącego ukoronowaniem wszystkich innych świąt, ma charakter szczególny. Nie przedstawia ona jednak samego momentu wyjścia Chrystusa z grobu, które Prawosławie uważa za nieopisywalne i mogące zniekształcić świętość tego zdarzenia. Stąd istniejące kontrowersje jak w ikonografii przedstawiać Zmartwychwstania Pańskiego i które z ikon Zmartwychwstania w sposób najbardziej prawidłowy wyrażają sens tego świętego zdarzenia.
Niektórzy teologowie twierdzą, że ponieważ Zmartwychwstanie Pańskie jest tajemnicą całkowicie nieprzeniknioną dla ludzkiego rozumu to nie powinno być przedstawiane, bowiem w większym czy mniejszym stopniu zniekształciłoby tę wielką tajemnicę. Dopuszczają oni zatem wyobrażanie Zmartwychwstania jedynie poprzez przedstawianie niewiast przy pustym grobie Chrystusa. Jednak inni za lepiej przemawiające i bardziej symboliczne uważają przedstawianie na ikonach zstąpienia Chrystusa do otchłani. Między zstąpieniem do piekieł a ukazaniem się Chrystusa zmartwychwstałego pozostaje przestrzeń całkowicie niedostępna dla ludzkiego rozumu. Bezpośrednio potem następuje scena ukazująca niewiasty przy pustym grobie.

Tak więc prawosławna Tradycja zna dwa typy ikon paschalnych: powstałe nieco później, lecz obecnie dużo bardziej popularne „Zstąpienie do otchłani” oraz mające swoje korzenie w sztuce wczesnochrześcijańskiej i żydowskiej „Niewiasty przy pustym grobie”. Każda z tych ikon kładzie nacisk na inny aspekt zdarzenia, chociaż żadna nie odmalowuje samego momentu Zmartwychwstania.
Poza tym, w sztuce wczesnochrześcijańskiej Zmartwychwstanie Pańskie przedstawiano przy pomocy symbolu i alegorii. Jednym z tych symboli był przedstawienie proroka Jonasza, wyrzucanego na brzeg przez wieloryba. Symbol ten przeszedł przez epokę katakumb i utrzymał się później w sztuce bizantyjskiej i zachodnioeuropejskiej.