Wielkanoc w prawosławiu

Obwieszczający Zmartwychwstanie Zbawiciela anioł przedstawiany jest na ikonach przed lub obok ciemnej czeluści wykutego w skale grobowca Chrystusa. Chociaż sam akt Zmartwychwstania miał zapewne miejsce w jego wnętrzu, podobnie jak na ikonach Narodzenia Chrystusa Bogarodzica z Dzieciątkiem spoczywają przed pieczarą, tak też w przypadku tej ikony grób z płótnami pogrzebowymi (i niekiedy leżącą osobno świętą chustą) Zbawiciela znajduje się przed grobowcem. Tak więc i w tej scenie ikonografia eksponuje tylko główne wydarzenie, przedstawiając je na pierwszym planie, uwolnionym od otoczenia.

Tło ikony stanowią zwykle dwie nachylające się ku sobie góry, między którymi niekiedy umieszczany jest fragment architektury Jerozolimy.

W sztuce Zachodu temat „Niewiast przy pustym grobie” przedstawiany jest z dużo większą dowolnością. Z jednego z jego wariantów - przedstawiającego Chrystusa w białym pogrzebowym całunie z chorągwią w dłoni, czasami stojącego na niewielkim obłoku nad sarkofagiem - poczynając od XVII w. nierzadko korzysta również prawosławna ikonografia.

Już od X w. na Zachodzie zaczęto podejmować próby ukazywania samego aktu zmartwychwstania Chrystusa. Zaczęto przedstawiać Go stojącego w otwartym sarkofagu (później również na ziemi przed grobowcem), w nimbie krzyżowym i trzymającego krzyżową chorągiew. W XII w. pojawiły się przedstawienia Chrystusa wychodzącego z odkrytego sarkofagu, niekiedy korzystającego z pomocy dwóch aniołów (jeden usuwa wieko, a drugi podtrzymuje Go pod ramię), czasami trzymającego w dłoni pastorał i jabłko - symbol władzy. Często wyobrażono Chrystusa z jedną nogą już na zewnątrz sarkofagu, a drugą jeszcze w jego głębi. W tym też czasie w sztuce Zachodu pojawiły się też postacie strażników przy grobie, z których na ogół jednego ukazywano śpiącego (zamknięte oczy mają przypominać o naszej ślepocie na Bożą obecność przez większość naszego życia), a drugiego czuwającego. Z XIII w. pochodzi m.in. wariant, w którym Chrystus wychodząc z sarkofagu, depce śpiącego strażnika, co symbolizuje pokonanie przez Niego śmierci poprzez Mękę i Zmartwychwstanie.
Sztuka zachodnia zwykle przedstawia stojącego Chrystusa, zazwyczaj z prawą ręką błogosławiącą, z triumfalną chorągwią i krzyżem w lewej. Jego pierś jest obnażona, widoczne są rany. Do popularnych, szczególnie w XV w., należy na Zachodzie przedstawianie Zbawiciela unoszącego się w powietrzu (często na niewielkim obłoku) nad własnym pustym grobem lub zamkniętym płytą sarkofagiem. Miało to podkreślać sam cud Zmartwychwstania i boskość Chrystusa.

Niekiedy sztuka Zachodu jeszcze bardziej rozbudowuje scenę Zmartwychwstania. Zwiększa się w niej liczba strażników przy grobie, pojawiają się tam nie tylko niewiasty z wonnościami oraz aniołowie, ale również apostołowie, a niekiedy święci. Poza tym, aby podkreślić historyczność wydarzenia cała scenę umieszcza się w pejzażu z widokiem Jerozolimy.

Jarosław Charkiewicz