Chrześcijaństwo w Bułgarii: Zwycięska walka o przetrwanie

  Archanioł Gabriel, malowidło z cerkwi w Bojanie (dzielnica Sofii), XI w. Greckie czy łacińskie?
Na przełomie 863 i 864 roku chan Borys złożył cesarzowi bizantyńskiemu Michałowi III obietnicę przyjęcia chrztu i przyjął misję kościelną wysłaną przez patriarchę Konstantynopola, Focjusza. Wówczas wybuchło jednak powstanie możnowładców bułgarskich w obronie pogaństwa. Borys stłumił powstanie i przyjął chrzest w przededniu Zielonych Świąt, 25 maja 866 r. Na cześć swego ojca chrzestnego, cesarza Michała III przyjął imię Michał.

Borys został ochrzczony przez duchowieństwo greckie, ale kiedy cesarz i patriarcha Focjusz nie zgodzili się na utworzenie niezależnego Kościoła w Bułgarii z własnym patriarchą, poprosił papieża o przysłanie duchowieństwa łacińskiego. Przez cztery lata nie było wiadomo czy Bułgaria znajdzie się w kręgu chrześcijaństwa obrządku greckiego czy łacińskiego. Wreszcie, w 870 r. Borys zawarł ugodę z Focjuszem. Ustalono, że Kościół bułgarski będzie zależny od Konstantynopola, jednak z pewną autonomią. Borys zdobył tytuł króla, a arcybiskup Bułgarii miał podlegać tylko synodowi Kościoła greckiego.
W Bułgarii utworzono sieć biskupstw, a Borys zbudował siedem katedr. Zachowały się ruiny katedry w Plisce, ówczesnej stolicy państwa. Była to budowla wzorowana na najstarszej bazylice św. Piotra w Rzymie. Miała 99 m długości i 30 szerokości.

Pierwsi bułgarscy duchowni byli Grekami. Prowadzona przez nich ewangelizacja w języku greckim była jednak mniej skuteczna od ewangelizacji w języku słowiańskim, którą podjęli w sąsiednim Państwie Wielkomorawskim Konstantyn (znany też pod przyjętym przed śmiercią zakonnym imieniem Cyryl) i jego brat Metody. Za ich przykładem księża bułgarscy tłumaczyli teksty liturgiczne na język zrozumiały dla miejscowej ludności. Zapisywali je w utworzonym przez siebie alfabecie, zwanym cyrylicą. Był on bardzo podobny do opracowanej przez Konstantyna Głagolicy. W średniowieczu błędnie uważano, że Konstantyn jest autorem cyrylicy, stąd nazwa tego alfabetu. W 886 uczniowie Konstantyna i Metodego zostali wygnani z Państwa Wielkomorawskiego i przybyli do Bułgarii, kontynuując swą misyjną działalność. Od tego czasu chrystianizacja Bułgarii rozwijała się bardzo szybko.

 

  Cerkiew Chrystusa Pantokratora w Nessebarze, X-XI w. Bogomiłowie
W X wieku Kościół bułgarski był silny, państwo jednak coraz słabsze. Pod koniec X w. wschodnia jego część, a w XI w. zachodnia, zostały podbite przez Bizancjum. Wynikiem kryzysu państwa było pojawienie się sekty bogomiłów, która zdobyła ogromną popularność. Nauka popa Bogomiła, założyciela sekty, sięgała do wierzeń wyznającej manicheizm heretyckiej sekty bizantyńskiej paulicjan, przesiedlonej w VIII-IX w. przez cesarzy bizantyńskich właśnie do Bułgarii. Podstawą nauki bogomiłów była manichejska wiara w podział świata na dwa przeciwstawne, walczące ze sobą czynniki: dobro i zło (Boga i szatana). Świat materialny uznawali bogomili za domenę zła. Propagowali ascezę i wyrzeczenie się własności, odrzucali też wszelkie obrzędy zewnętrzne i organizację kościelną.

Mimo prześladowań ruch bogomilski rozwijał się. W XII-XIII w. opanował całe Bałkany, a nawet pojawił się we Francji i Włoszech. W Bułgarii istniało kilka odrębnych Kościołów bogomilskich. Na jego czele stali "dziadowie" (bułgarskie "dedec") otaczający się dwunastoma "apostołami".

Sekty bogomiłów nie zdołali zlikwidować nawet cesarze bizantyńscy. Udało im się natomiast usunąć słowiańską liturgię w Bułgarii. Bułgarski Kościół został całkowicie zhellenizowany.

Pod koniec XII wieku Bułgaria zrzuciła panowanie bizantyńskie. Powstało carstwo Bułgarii. Toczyło ono ciągłe wojny z Bizancjum. W XIII wieku podjęto ostrą walkę z bogomiłami, których jednak pokonali dopiero w XIV wieku.