Pierwsza celebracja prawosławna w bazylice św. Piotra na Watykanie

31 grudnia 1980 r. św. Jan Paweł II ogłosił świętych Cyryla i Metodego patronami Europy, a 2 listopada 1981 r. poświęcił „Kaplicę Europy", znajdującą się w krypcie Bazyliki Papieskiej, pod baldachimem Berniniego i obok grobu Berniniego. W kaplicy znajduje się również płaskorzeźba z brązu przedstawiająca świętych Cyryla i Metodego oraz św. Benedykta, który jest również patronem Europy.

Prawosławne uroczystości w Kaplicy Europy poparł kardynał Kurt Koch, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan oraz kardynał Mauro Gambetti, archiprezbiter Bazyliki św. Piotra, a także Bogdan Pataszew, ambasador Bułgarii przy Stolicy Apostolskiej i arcybiskup Anselmo Pecorari, nuncjusz apostolski w Bułgarii.

Przewodniczący uroczystości ksiądz Iwan Iwanow podkreślił w wypowiedzi dla Vatican News, że wydarzenie to ma „szczególne znaczenie, ponieważ nie ograniczyliśmy się do odmówienia pierwszej modlitwy dziękczynnej poświęconej świętym Cyrylowi i Metodemu, ale po raz pierwszy przeprowadziliśmy całą celebrację prawosławną w miejscu świętym dla Kościoła katolickiego, gdzie znajdują się relikwie św. Piotra, i jest to dla nas wielki zaszczyt".

Uroczystość w bazylice św. Piotra stanowiła fragment celebracji, które Bułgarski Kościół Prawosławny organizuje w Rzymie z okazji święta świętych Cyryla i Metodego. Pierwszą były nieszpory w kościele św. Pawła na Regoli 23 maja, natomiast 27 maja o godz. 10.00 w Bazylice św. Klemensa w Rzymie, przed grobem św. Cyryla, zostanie odprawiona prawosławna Boska Liturgia w języku bułgarskim. Uroczystościom przewodniczyć będzie metropolita Antoni, który reprezentuje Bułgarski Kościół Prawosławny w Europie Środkowej i Zachodniej.

Staraniem metropolii, która ma swojego łącznika ze Stolicą Apostolską w osobie księdza Iwanowa, jest rozszerzenie obchodów ku czci świętych Cyryla i Metodego w stolicy Włoch poza ramy formalnego protokołu, który polega na złożeniu wieńca przy grobie świętego Cyryla. Ksiądz Iwanow przypomina, że właśnie w XIX wieku, wraz z odkryciem działalności Świętych Braci Soluńskich w Rzymie, odrodziła się tradycja oddawania hołdu świętym Cyrylowi i Metodemu.

„Papież Pius IX - opowiada Iwanow - otrzymał od chorwackiego biskupa Josipa Strossmayera, wielkiego przyjaciela narodu bułgarskiego, prośbę o rozpoczęcie badań w celu odnalezienia relikwii św. Cyryla. Papież przychylnie odniósł się do propozycji i zezwolił na przeprowadzenie wykopalisk archeologicznych w Bazylice św. Klemensa przez słynnego archeologa De Rossi. Jego dzieło kontynuował archeolog Maruli, który w 1862 r. odnalazł przypuszczalne miejsce grobu św. Konstantyna- Cyryla i odkrył jedyne wczesnochrześcijańskie freski przedstawiające przeniesienie relikwii św. Klemensa przez apostołów Słowian w obecności papieża Hadriana oraz całego duchowieństwa i ludu Rzymu, co potwierdzają średniowieczne źródła pisane”.

30 września 1880 r. papież Leon XIII wydał encyklikę „Grande munus", która upamiętniała zasługi świętych braci dla ewangelizacji Europy i ustaliła liturgiczne obchody ich wspomnienia w Kościele rzymskokatolickim na dzień 7 lipca, a w 1881 r. odbyła się w Rzymie pierwsza uroczystość ku czci świętych Cyryla i Metodego, która przyciągnęła do Rzymu ponad 1400 pielgrzymów.

Ks. Iwanow przypomina, że „pierwsze oficjalne obchody udokumentowane przez Bułgarów 24 maja w Rzymie odbyły się w 1924 r.”, według pomysłu prof. Lubomira Miletycza, prezesa Bułgarskiej Akademii Nauk i profesora Uniwersytetu Sofijskiego, a obchody miały bardzo uroczysty charakter.

W następnym roku, z okazji jubileuszu, w lipcu i październiku, Kościół zorganizował pielgrzymkę do Rzymu do bazyliki św. Klemensa, której przewodniczył ówczesny wizytator apostolski w Bułgarii Angelo Giuseppe Roncalli, późniejszy papież Jan XXIII.

W latach trzydziestych XX w. zainteresowanie Bułgarów sanktuarium osłabło, choć obchody nadal trwały.

Ks. Iwanow podkreślił, że wszystko zmieniło się wraz z nastaniem w Bułgarii komunizmu i reżimu ateistycznego. Partia posyłała losowo wybraną delegację pracowników drugorzędnej ambasady do bazyliki św. Klemensa, którzy składali wieniec przy grobie św. Cyryla, który bezceremonialnie wyrzucali bułgarscy emigranci. Wielokrotnie przy grobie świętego dochodziło do agresywnych demonstracji między delegacją oficjalną a emigrantami.

Na początku lat sześćdziesiątych kardynał Amleto Cicognani, którego kościołem tytularnym była bazylika św. Klemensa, ponownie podjął kwestię poszukiwania relikwii z okazji 1100-lecia misji ewangelizacyjnej Apostołów Słowian. Relikwie odnaleziono latem 1963 r., a 15 listopada tegoż roku Paweł VI zaprezentował je w Kaplicy Sykstyńskiej 250 biskupom zgromadzonym w Rzymie na drugiej sesji Soboru Watykańskiego II.

W 1977 r. w Rzymie obchodzono 1150. rocznicę urodzin św. Cyryla, co doprowadziło do utworzenia oficjalnej wspólnej delegacji państwa i Kościoła prawosławnego na te obchody. Jest to tradycja, która trwa do dziś.