Obchody Wielkiego Czwartku wiernych obrządków wschodnich

Czwartek to pierwszy z trzech najważniejszych dni Wielkiego Tygodnia. Cerkiew wspomina wtedy ustanowienie sakramentu eucharystii. W praktyce parafialnej Kościoła prawosławnego rano tego dnia jest sprawowana liturgia św. Bazylego Wielkiego.

W katedrze pod wezwaniem św. Mikołaja w Białymstoku - stolicy regionu gdzie są największe w kraju skupiska prawosławnych - liturgii przewodniczyć będzie ordynariusz prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej abp Jakub.

Wieczorem sprawowane będą jutrznie, w których trakcie czytane są fragmenty Ewangelii, opisujące mękę, ukrzyżowanie i śmierć Chrystusa. Wierni uczestniczący w tych nabożeństwach trzymają w rękach zapalone świece. Mają one w prawosławiu takie znaczenie, jak świece gromniczne w Kościele katolickim. Światło to wierni zabierają do domów, gdzie dymem symbolicznie znaczą progi i obchodzą wszystkie pomieszczenia, aby uczynić tam znak krzyża. Świece te używane są później podczas wszystkich uroczystych modlitw.

W tradycji prawosławnej Wielki Czwartek bywa nazywany czystym. Domostwo powinno być już tego dnia wysprzątane na święta. To także dzień, który tradycyjnie zaczynał się kąpielą, najlepiej w wodzie przyniesionej wczesnym rankiem ze studni, rzeki lub ze strumienia, co miało oczyszczać i dawać zdrowie na cały rok.

Przez cały Wielki Tydzień w wielu prawosławnych rodzinach zachowywany jest ścisły post. W niektórych - w czwartek, piątek i w sobotę ogranicza się gotowanie potraw, a podstawą jadłospisu są chleb, woda (kompot), warzywa i owoce.

Wielkanoc obrządków wschodnich tylko raz na jakiś czas wypada w tym samym terminie co u katolików. Różnice wynikają z nieco innego sposobu wyliczania daty święta w obu obrządkach. Często prawosławni świętują później, maksymalnie nawet pięć tygodni po katolikach, tak jak w tym roku. Przed rokiem świętowali Wielkanoc tydzień po katolikach.

Katolicy świętują Wielkanoc zawsze w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Cerkiew dodaje do tego jeszcze jeden warunek: niedziela wielkanocna musi przypadać po zakończeniu Paschy żydowskiej (to także święto ruchome), bo dla prawosławnych oba święta są silnie ze sobą związane.

Data tegorocznej Wielkanocy obrządków wschodnich wpływa na cerkiewne święto ku czci proroka Gabriela, patrona dzieci i młodzieży. Obchodzone jest ono 3 maja w Zwierkach (Podlaskie); zgodnie ze wschodnią tradycją uroczystości rozpoczynają się dzień wcześniej wieczorem (czyli 2 maja), rokrocznie zdążają na nie wierni w pielgrzymkach. W tym roku święto zostało przeniesione na tydzień poświąteczny i dzień 11 maja.

Prawosławie jest drugim co do liczby wiernych wyznaniem w Polsce. Hierarchowie Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego liczbę wiernych w kraju szacują na 450-500 tys. W Narodowym Spisie Powszechnym przeprowadzonym w 2021 r. przynależność do Kościoła prawosławnego w Polsce zadeklarowało (pytanie o wyznanie było dobrowolne, można było odmówić odpowiedzi) ok. 151,7 tys. osób.

Robert Fiłończuk