Ostpolitik Benedykta

Można było się o tym przekonać w ciągu ostatniego tygodnia, gdy miało miejsce kilka spektakularnych spotkań i rozmów dotyczących relacji katolicko-prawosławnych. Wstęp do nich stanowiła rozmowa papieża z przedstawicielami Kościołów prawosławnych, która miała miejsce we Fryburgu, podczas podróży papieża do Ojczyzny.  Benedykt XVI podkreślał wówczas teologiczną bliskość obu Kościołów i mówił o nadziei na niezbyt odległy dzień, kiedy ponownie będziemy mogli wspólnie sprawować Eucharystię. Wkrótce po tym przyjął na audiencji metropolitę wołokołamskiego Hilariona (Ałfiejewa), jednego z najbliższych współpracowników patriarchy Cyryla, odpowiedzialnego za kontakty zagraniczne Patriarchatu Moskiewskiego.

Prawie w tym samym czasie w Moskwie gościł jako papieski legat kard. Jozef Tomko, Słowak, obecnie emeryt, ale kiedyś, jako prefekt Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów  jeden z najbliższych  współpracowników Jana Pawła II, znany z dobrych kontaktów na Wschodzie. Tomko przebywał w Rosji z okazji uroczystości 100. lecia konsekracji kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, zbudowanego głównie ze składek Polaków żyjących wówczas w Moskwie. Świątynia jest obecnie katedrą archidiecezji Matki Bożej w Moskwie. Przy tej okazji jednak kard. Tomko przyjął patriarcha Cyryl, co jest sygnałem ważnym, gdyż do tej pory patriarcha spotykał się głównie z przedstawicielami Stolicy Apostolskiej odpowiedzialnymi za sprawy ekumeniczne. Dopełnieniem tych rozmów międzywyznaniowych była niedawna audiencja dla profesorów Adama Rotfelda oraz Anatolija Torkunowa, współprzewodniczących polsko-rosyjskiej Grupy ds. Trudnych, powołanej przez oba rządy do przedyskutowania spornych kwestii z przeszłości Polski i Rosji.

Efektem pracy Grupy była publikacja „Białe plamy – Czarne Plamy”, pierwsze w tej skali wspólne dzieło historyków polskich i rosyjskich, traktujące o najtrudniejszych kwestiach z naszej przeszłości w ubiegłym stuleciu. To pod m.in. pod wpływem ustaleń Grupy, rosyjska Duma Państwowa przyjęła w listopadzie 2010 r. obszerną uchwałę potępiającą nie tylko Zbrodnię Katyńską, ale także sowieckie kłamstwo w tej sprawie. Z inicjatywy Grupy powstało Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, które właśnie zaczyna działać w Warszawie i Moskwie i ma służyć m.in. wspólnemu upamiętnianiu ofiar Zbrodni Katyńskiej.  Sam fakt, że Benedykt XVI przyjął na audiencji osoby, które nie są oficjalnymi przedstawicielami władz państwowych jest rzeczą niezwykłą, gdyż jak wiadomo ten papież, w odróżnieniu do swego poprzednika, bardzo reglamentuje swój udział w audiencjach prywatnych.

Z oficjalnego komunikatu wynika, że papież w jej trakcie udzielił błogosławieństwa dla dialogu i dzieła porozumienia Polski i Rosji oraz wyraził wolę zbliżenia Kościoła rzymskokatolickiego i rosyjskiego Kościoła prawosławnego. Niewątpliwie Benedyktowi XVI bliska jest wizja Europy oddychającej dwoma płucami, jedna z centralnych idei pontyfikatu papieża Słowianina, Jana Pawła II. Dla jej realizacji konieczne jest porozumienie przede wszystkim z rosyjskim prawosławiem, co nie jest łatwe, m.in. z powodu protestów Patriarchatu Moskiewskiego przeciwko ustanowieniu diecezji katolickich w Rosji, a także kontrowersji wokół statusu Kościoła unickiego na Ukrainie.

Dialog na temat polsko- rosyjskich rozliczeń historycznych  z watykańskiej perspektywy jest próbą przezwyciężenia negatywnych stereotypów między katolikami a prawosławnymi, stąd życzliwe zainteresowanie dla tych rozmów, jak również wsparcie Stolicy Apostolskiej dla rozmów Episkopatu Polski z Patriarchatem Moskiewskim.  Stawką w tych inicjatywach jest nie tylko poprawa relacji polsko-rosyjskich oraz między dwoma największymi Kościołami chrześcijańskimi w Europie, ale także wspólne działanie w obronie świętości życia, wolności religii oraz stawienie czoła rosnącej chrystianofobii na Zachodzie.