W pierwszym chrześcijańskim kraju

Armenia – pierwsze na świecie państwo chrześcijańskie

Armenia jako pierwszy kraj na świecie przyjął i uznał chrześcijaństwo za religię państwową – stało się to w 301 r. Ormianie chętnie odwołują się też do Księgi Rodzaju, która wspomina, że na świętej dla nich górze Araracie, leżącej dzisiaj w Turcji, osiadła po potopie arka Noego. Tradycja ormiańska mówi, że nową religię na ich ziemie przynieśli już wcześniej apostołowie Tadeusz Juda i Bartłomiej, którzy mieli działać na Kaukazie w latach 43-66 oraz 60-68 i zginąć tam śmiercią męczeńską. Stąd też Kościół ormiański ma w nazwie słowo Apostolski – dla podkreślenia swego starożytnego pochodzenia. Drugi człon, dodawany do jego nazwy – „Gregoriański” wyraża hołd dla zasług św. Grzegorza Oświeciciela, uważanego za głównego ewangelizatora i apostoła tego narodu. To dzięki niemu w 301 r. panujący wówczas król Tyrydates III przyjął chrzest wraz ze swym najbliższym otoczeniem i uznał chrześcijaństwo za religię państwową.

Św. Grzegorz został ok. 315 r. pierwszym biskupem ormiańskim. W r. 303 na jego polecenie w ówczesnej stolicy państwa – mieście Waharszapat koło Erywania wzniesiono katedrę św. Eczmiadzina, czyli "Jednorodzonego, który zstąpił z nieba". Stała się ona siedzibą głowy Kościoła, wkrótce zaś nazwa katedry zastąpiła dotychczasową nazwę miasta i dziś Eczmiadzyn jest siedzibą najwyższych władz tego Kościoła, który w 368 uzyskał niezależność (autokefalię) w światowej rodzinie chrześcijańskiej. W ciągu wieków miało to wielokrotnie ogromne znaczenie dla świadomości narodowej Ormian. W okresach braku własnej państwowości Kościół był jedyną, niezależną instytucją strzegącą podstawowych wartości kulturowych, cywilizacyjnych i religijnych narodu.

Na początku V w., za sprawą mnicha Mesropa Masztoca powstał wyjątkowy alfabet, złożony z 32 liter. Dzięki temu zostały stworzone silne zręby języka narodowego. Tłumaczenia teksów liturgicznych z języka greckiego i syryjskiego oraz przekłady Pisma Świętego pozwoliły na stworzenie własnej liturgii, w której od XII wieku nic się nie zmieniło. Kapłan odprawia Mszę świętą sam bez koncelebry. W czasie celebracji zwrócony jest tyłem do ludu, a w ręce obowiązkowo trzyma krzyż. Komunię św. przyjmuje się pod dwiema postaciami – Ciała i Krwi Jezusa Chrystusa. Do kielicha nie dolewa się wody, jak to się dzieje w Kościele łacińskim. Wyróżniającą cechą tego obrządku jest też bogactwo szat liturgicznych a do sprawowania liturgii kapłan zakłada specjalne buty, które zdejmuje na czas Przeistoczenia.

OKA stał się instytucją religijną wyznaczającą również główny kierunek tożsamości kulturowej Armenii. Na gruncie wiary chrześcijańskiej zaczęła się kształtować nowa kultura, imponująca architektura, która przetrwała do naszych czasów w postaci klasztorów i kościołów oraz sztuka sakralna, jak również teologia, filozofia, literatura i muzyka. Z czasem chrześcijaństwo stawało się coraz bardziej ormiańskie, co znalazło odbicie w stwierdzeniu, że być Ormianinem to być chrześcijaninem. Potwierdza to wyjątkowa tradycja liturgiczna z bogatą oprawą muzyczną, szarakanami (pieśniami) w staroormiańskim języku grabar oraz bogactwem strojów liturgicznych. Armenia słynie też ze swojej wielotysięcznej kolekcji chaczkarów, czyli pionowo ustawianych płyt wykonanych z tufu, z charakterystycznymi krzyżami w części centralnej, misternie ozdobionymi licznymi wzorami i napisami. Jest to także forma upamiętniania wydarzeń historycznych i wybitnych postaci.

Przez całe wieki Armenia pozostawała wyspą chrześcijaństwa w morzu islamu i innych religii i mimo wielowiekowych prześladowań dochowała wierności tej religii. W ciągu ostatnich siedemnastu wieków spośród ponad 5 tysięcy lat swego istnienia Ormianie cieszyli się niepodległością tylko przez trzy stulecia, a ich kraj był nieustannie najeżdżany i okupowany przez innowierców: Persów, Seldżuków, egipskich Mameluków, Mongołów, Arabów i Osmanów.