Kościół Ewangelicko-Augsburski W RP

W XIX w., mimo pewnego renesansu luteranizmu (znaczny napływ do Polski ewangelickich rzemieślników i rolników z całej Europy), rozwój jego kształtował się różnie w każdym z trzech zaborów. Na terenie Śląska Cieszyńskiego, Mazur i na Ziemi Krakowskiej wyznawcami luteranizmu była ludność narodowości polskiej, w zaborze pruskim i na terenie Wielkopolski przeważały wpływy niemieckie. W okresie międzywojennym nastąpiło scalenie Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce dzięki czynnej i patriotycznej postawie biskupa Juliusza Burschego - od 1936 r. zwierzchnika (superintendenta generalnego) Kościoła. Za obronę polskości poniósł on śmierć 20 lutego 1942 r. w obozie hitlerowskim w Oranienburgu. W czasie wojny hitlerowcy wymordowali wielu polskich ewangelików - w obozach koncentracyjnych i więzieniach zginęło około 30% księży ewangelickich.
Po wojnie Kościół ewangelicko-augsburski został uznany przez państwo i zyskał pełną autonomię.
Wśród wybitnych Polaków jest wielu luteran: Samuel B. Linde - autor słownika języka polskiego; Oskar Kolberg — etnograf; J. Bandtkie - prawnik; Wojciech Gerson - malarz; G. Gebethner i R. Wolff- księgarze; E. Wedel - fabrykant. W powstaniu styczniowym walczyli: E. Jurgens, K. Ruprecht, ks. L. Otto, J. K. Szlenker.

Podstawą doktryny luterańskiej jest Konfesja Augsburska z 1530 r. oraz Mały Katechizm doktora Marcina Lutra. Augsburskie Wyznanie Wiary składa się z dwóch części. Pierwsza obejmuje 21 artykułów dotyczących głównych punktów doktrynalnych (O Bogu; O grzechu pierworodnym; O Synu Bożym; O usprawiedliwieniu; O służbie Kościoła; O przyjmowaniu sakramentów; O porządku w Kościele; O obyczajach kościelnych; O sprawach publicznych; O przyjściu Jezusa na sqd; O wolnej woli; O przyczynie grzechu; O wierze i o dobrych uczynkach, O oddawaniu czci świętym). Luter chciał przywrócić chrześcijaństwu wierność słowu objawionemu w Biblii, dlatego za jedyne źródło objawienia uznał Pismo Święte. Przyjął wnioski doktrynalne czterech pierwszych soborów powszechnych dotyczących jedności Boga i tajemnicy Trójcy Świętej. Uznał grzech pierworodny, który w jego interpretacji wynika z przyrodzonego braku bojaźni i lęku przed Bogiem („przyrodzone skażenie prawdziwie jest grzechem, ściągającym wieczne potępienie i śmierć na tych, co się nie rodzą na nowo przez chrzest i Ducha Świętego").

Chrześcijaństwo ma dla Lutra przede wszystkim znaczenie soteriologiczne, jest religią zbawienia, uwolnienia od grzechu za pośrednictwem łaski zbawczej, usprawiedliwiającej grzesznika w oczach Boga. Człowiek winien wierzyć tylko w słowo Boże. Zasady sola fide (tylko wiara) i sola gratia (tylko łaska) stanowią streszczenie zbawczej doktryny luteranizmu. („Odeszła w cień nauka o łasce i usprawiedliwieniu z wiary, która jest główną częścią Ewangelii i która powinna zajmować w Kościele miejsce naczelne i najpocześniejsze, aby należycie poznano zasługę Chrystusa i aby wiarę ufającą w odpuszczenie grzechów dla Chrystusa stawiano ponad uczynki i wszelkie inne formy pobożności" - art. XXVI.)