Święta w Kościele luterańskim - Post i Wielkanoc

Drugim kręgiem Półrocza Pana jest Wielkanoc, na którą składa się: czas postny lub pasyjny rozpoczynający się w Środę Popielcową (w b. roku, dnia 6 lutego) i kończący się w Wielką Sobotę. Druga część tego kręgu są Święta Wielkanocy wraz z Niedzielą Wielkanocną i 6 niedzielami po Wielkanocy.

Wielkanoc poprzedzona jest czasem pasyjnym (od pierwszy łacińskich słów rozpoczynających niegdyś czytanie lub śpiewanie Pasji: „Passio Domini nostri Iesu Christi…”, czyli: „Męka Pana naszego Jezusa Chrystusa…”) lub czasem Wielkiego Postu. W Kościele luterańskim istnieją dwie nazwy tego okresu rozpoczynającego się w Środę Popielcową, czyli w środę przed Niedzielą Invocavit (1 Postu).

W Polsce, zgodnie z uchwałą Synodu Kościoła, post powinien rozpocząć się w Kościele od nabożeństwa pokutnego. Pokuta, bowiem cechuje cały okres pasyjny, gdyż Chrystus umarł za nasze grzechy. Dlatego Post należy rozpocząć od pokuty. Od 40 - dniowego postu rozpoczynał Pan Jezus Swoją działalność mesjańską i tak kazał czynić Swoim naśladowcom, gdy powiedział w Ewangelii wg św. Marka 1,15b: „Nawróćcie się i wierzcie w Ewangelię.” Dawniej w centralnej Polsce w ten dzień nabożeństwa odprawiane były ze spowiedzią i sprawowaniem Wieczerzy Świętej. Spowiedź tego dnia jest dla tych, którzy przystępują do Komunii Świętej, ale i dla tych, którzy nie przystępują do Sakramentu Ołtarza w ten dzień.

Po tak rozpoczętym Poście, w każdym tygodniu czasu pasyjnego, zazwyczaj w każdy piątek jako w dzień śmierci Pana Jezusa w kościołach parafialnych (siedzibie proboszcza), oraz w inne dnie w kościołach filialnych odprawiane są nabożeństwa pasyjne, które w swej pasyjnej liturgii zawierają śpiew pieśni pasyjnych zarówno śpiewanych przez wiernych jak i chóry, czytanie Pasji, czyli historii męki Pana Jezusa, kiedyś zestawionej wg czterech Ewangelistów, a dzisiaj kolejno wg jednego z Ewangelistów (np. w roku 2008 – Ew. św. Marka). Często te nabożeństwa tygodniowe, głównie na Śląsku Cieszyńskim, oprócz coniedzielnej Komunii Świętej, połączone są także tygodniowe nabożeństwa pasyjne ze Spowiedzią i Sakramentem Ołtarza.

Wielki Tydzień rozpoczyna się od Niedzieli Palmowej, która ma charakter z jednej strony radosny na pamiątkę triumfalnego wjazdu Pana Jezusa do Jerozolimy, a z drugiej strony jako pierwszy dzień tygodnia, w którym miała miejsce męczeńska śmierć Syna Bożego ma charakter pokutny. Po Niedzieli Palmowej w pierwsze trzy dni tygodnia odbywają się zazwyczaj rekolekcje dla dzieci i młodzieży, lub też dorosłych. Wielki Czwartek w Wielkim Tygodniu ma radosny charakter. Oddajemy cześć i dziękczynienie Panu Jezusowi, że w Sakramencie Ołtarza zostawił nam „pamiątkę cudów”, pamiątkę zbawczej śmierci. Dlatego ten dzień ołtarz i ambona powinny być ubrane na biało, podobnie jak i szata księdza powinna być biała, a w liturgii z dziękczynieniem śpiewamy „Chwała Bogu na wysokościach” i „Na wysokościach Bogu cześć”, w czasie której to pieśni biją dzwony, poczym milkną do poranku wielkanocnego. Jako wierzący chrześcijanie w ten radosny wieczór ustanowienia Wieczerzy Świętej przystępujemy do Stołu Pańskiego. Kulminacyjnym dniem czasu pasyjnego dla wielu ewangelików, także i tych tradycyjnych tzw. „od Wielkiego Piątku”, jest niewątpliwie Wielki Piątek, dzień zbawczej śmierci Pana Jezusa.

Kościół luterański jako spadkobierca reformacyjnej „teologii krzyża” ten dzień niezwykle uroczyście święci, choć sam Marcin Luter prawdopodobnie tak nie święcił Wielkiego Piątku i dlatego nie napisał ani jednej pieśni pasyjnej. Jezus cierpiący i ukrzyżowany w jego pieśniach ukazany jest dopiero w pieśni wielkanocnej: „Chrystus był w śmierci mocy” [ŚE 172], czy: „Niech cały się raduje świat” [ŚE 641]. Najprawdopodobniej starym zwyczajem katolickim, od którego Luter nie był wolny, w dzień Wielkiego Piątku w owych czasach nie był sprawowany Sakrament Ołtarza, co pozostało jeszcze w niektórych parafiach po dzień dzisiejszy (Sakrament Ołtarza sprawowany był w Wielki Czwartek i w Wielkanoc).

Obecnie w Wielki Piątek zazwyczaj odprawiane są dwa nabożeństwa ze Spowiedzią i Sakramentem Ołtarza (przedpołudniem nabożeństwo główne i popołudniu lub wieczorem – wielkopiątkowe nabożeństwo nieszporne). Wierni gremialnie przystępują do Komunii Świętej, liturgia ma charakter żałobny, ksiądz ubrany jest na czarno, antependia są też koloru czarnego, nie dzwonią dzwony (ostatni raz dzwonią w Wielki Czwartek na nabożeństwo Wieczerzy Pańskiej). Do tradycji ewangelickiej należy zachowanie w domu ciszy, bez radia i telewizora, za wyjątkiem wysłuchania lub obejrzenia nabożeństwa radiowego lub telewizyjnego, wierni ubrani są w ciemnych lub w wręcz czarnych ubiorach. Jeszcze do niedawna na Śląsku Cieszyńskim w ten dzień kobiety były ubrane w czarnych strojach ludowych, mężatki z białym, koronkowym czepcem na głowie i czarnej chuście. Do tradycji ewangelickiej należy zachowanie postu w Wielki Piątek.