Sandomierz: Pamiątki prawosławia

Ekspozycję można będzie zwiedzać w sandomierskim Muzeum Diecezjalnym od piątku do końca sierpnia.

Jak poinformowała kustosz muzeum Urszula Stępień, na wystawie "Ikony sandomierskie" pokazanych zostanie m.in. kilkanaście obrazów ocalałych z dawnych ikonostasów, krzyż procesyjny, potir (kielich), dwa duże świeczniki oraz sześć prawosławnych mszałów. Dawny priestoł (ołtarz prawosławny) stanowi obecnie element wyposażenia kaplicy św. Jacka w kościele dominikanów p.w. św. Jakuba Apostoła.

Ikony przedstawiają m.in. Matkę Bożą, apostołów Piotra i Pawła, świętych braci Cyryla i Metodego, św. Mikołaja i św. Ioasasa. Dominują XIX-wieczne malowidła na blasze, powstałe w kręgu kultury łacińskiej w Europie zachodniej. Dwie zostały napisane w stylu weneckim; mają charakterystyczne brzegi imitujące emalię - zaznaczyła muzealniczka.

Niewielka ikona św. Michała Archanioła, podarowana muzeum w 1967 roku przez sandomierskiego malarza Jana P. Mazurkiewicza ma na odwrocie napis, który informuje, że była własnością cara rosyjskiego Aleksandra I, mistyka, który - jak głosi legenda - osiedlił się na Syberii jako pustelnik Fomicz. Wdowa po pułkowniku carskiej kawalerii, kolejnym posiadaczu malowidła, zbywając je miała oświadczyć, że "to stara i cenna ikona, na którą wszyscy dekabryści przysięgali".

Wiernymi parafii prawosławnych związanych z Sandomierzem byli urzędnicy utworzonego w 1850 r. Zawichojskiego Okręgu Celnego i żołnierze straży granicznej, a także ich rodziny. Na terenie obejmującym nadgraniczny pas od Tomaszowa Lubelskiego po Olkusz utworzono dla nich na początku dwie polowe cerkwie resortu celnego, które funkcjonowały jako kaplice domowe, ponieważ nie miały osobnych budynków - wyjaśniła kustosz.

Istniejąca od 1851 r. parafia pw. św. Archanioła Michała w Zawichoście, w 1864 r. została przeniesiona do Sandomierza. Początkowo funkcjonowała w ratuszu, następnie w wynajmowanym lokalu, a od 1869 r. w refektarzu klasztoru poreformackiego. Z kolei druga cerkiew - pw. św. Mikołaja Cudotwórcy - mieściła się w gmachu pojezuickim przy progimnazjum, a później gimnazjum męskim. Konsekrował ją w 1898 roku władyka Tichon - późniejszy patriarcha moskiewski, w 1989 r. kanonizowany przez Rosyjską Cerkiew Prawosławną.

Z czasem na terenie Zawichojskiego Okręgu Celnego powstały nowe parafie prawosławne - m.in. w Krzeszowie (1875), Opatowie (1896), Nowym Brzesku (1901) i Staszowie (1904). W 1915 roku wyposażenie sandomierskiej cerkwi "szkolnej" translokowano do Kurska w guberni kostromskiej. Cerkwi św. Archanioła Michała nie ewakuowano.