Wyzwania i problemy rosyjskiego prawosławia

Podwójne dno

Zanik komunizmu odsłonił dwojakie oblicze prawosławia. Była to z jednej strony oficjalna, często skorumpowana przez system sowiecki hierarchia. Ale niezależnie od niej działali przechowujący światło autentycznej misji – po cichu chronieni nawet przez biskupów - nieugięci gorliwi kapłani i mnisi, cieszący się wielkim autorytetem wśród wiernych. O wiele większym nawet niż biskupi i sam patriarcha. Przeważnie byli umieszczani jako spowiednicy w monastyrach. Ich istnienie zapobiegło, w krańcowo trudnych warunkach, odejściu od Kościoła resztek wiernych.

Aby zrozumieć tak silną pozycję owych „starców”, trzeba cofnąć się o kilkadziesiąt lat. Po śmierci patriarchy, św. Tichona Biełławina w 1925 r., metropolita Sergiusz Stragorodski dążył do „legalizacji” Kościoła w ramach systemu sowieckiego. Poszedł na ustępstwa, pozwalające władzy na kontrolę. Odpowiedzią znacznej części duchowieństwa na podpisany przez Sergiusza faktyczny akt kapitulacji, było odejście do nielegalnej działalności podziemnej. Niemal wszyscy oni zostali aresztowani przez władze sowieckie jeszcze przed wybuchem wojny. Najwybitniejszych rozstrzelano - wraz z metropolitą Kiriłłem Smirnowem, nazywanym później „rosyjskim Mindszentym”. Łagry opuściło później 97 tysięcy kapłanów, mnichów i zakonnic.

Kapłani ci później, nie zajmując żadnych stanowisk w hierarchii, pełnili rolę ojców duchownych w klasztorach. W cenny sposób wzbogacali duszpasterstwo, prowadzone przez kolaborujących hierarchów. W ramach Cerkwi powstała w ten sposób nisza, którą mogli wykorzystać też nieliczni kapłani o otwartej, ekumenicznej orientacji, wrażliwi na sprawy społeczne. Wśród nich jeszcze w latach pięćdziesiątych zasłynął o. Piotr Szypkow, współpracownik i duchowy syn o. Serafima Batiukowa, a później ojcowie Sergiusz Żełudkow i Georgij Czestiakow. Wśród kolejnego pokolenia byli to ojcowie Aleksander Mień i Georgij Koczetkow. O. Aleksander Mień słynął ze swego nieformalnego duszpasterstwa kręgów moskiewskiej i leningradzkiej inteligencji, do której zaliczali się intelektualiści czy artyści najwyższej klasy. Setki z nich przeżyło autentyczne nawrócenie pod wpływem charyzmatu tego kapłana. O. Mienia charakteryzowała też niezwykła otwartość ekumeniczna. Utrzymywał przez lata bliskie osobiste kontakty z głównymi centrami odnowy duchowej i teologicznej w ramach Kościoła katolickiego w niemal wszystkich krajach Europy. Niestety, działalność ta została brutalnie przerwana przez zamordowanie o. Aleksandra przez "nieznanych sprawców" we wrześniu 1990 r.

Po uzyskaniu przez Kościół Rosyjski wolności, dotychczasowi ojcowie duchowni wielkich monasterów, takich jak Ławra Trojce-Sergijewa albo Pskowo-Peczerska czy Poczajowska, zajęli się formacją duchową formację duchową ponad 700 odrodzonych rosyjskich klasztorów.

Monastery

Mnisi, z braku innego rodzaju form życia konsekrowanego, zastępują w prawosławiu role pełnione przez całą różnorodność katolickich zgromadzeń zakonnych. Przed rokiem 1988 liczba monasterów w Rosji nie przekraczała 10, dziś jest ich ponad 700. Praktycznie wszystkie klasztory, z których wygnano w mnichów, obróciły się w ruinę. Na ruiny powrócili zwykle młodzi ludzie, którzy postanowili zostać mnichami i żyć najprawdziwszym życiem mniszym.

Do grupy monasterów posiadających prawa stauropigialne należą wszystkie ważniejsze klasztory, podlegające bezpośrednio patriarsze, autonomiczne wobec lokalnych ordynariuszy. Są to klasztory żeńskie i męskie, cenobiczne i pustelnicze, żyjące i działające w zarówno w miastach, jak i w odosobnionych pustelniach, rozrzuconych głównie na ogromnych obszarach rosyjskiej europejskiej Północy, między morzem Białym, ciągiem jezior karelskich, a górami Ural. Wiele z nich posiada ogromne, bezcenne wartości zabytkowe, w skali nie tylko Rosji, ale Europy i świata. Klasztory są ważnymi centrami życia duchowego, promieniującymi na zewnątrz. Pielgrzymuje tam mnóstwo ludzi, zarówno indywidualnie, jak i w zorganizowanych przez parafie i bractwa pielgrzymkach.