10 najwybitniejszych polskich kalwinistów

Większość humanistów w tamtych czasach nie była "przypisana" na zawsze do określonego Kościoła. Byli to ówcześni intelektualiści – ludzie poszukujący, którzy odrzucali średniowieczny Kościół katolicki, ponieważ uważali go za skostniały, nie idący z duchem czasu. Często zmieniali poglądy, przechodząc z jednego obozu reformacji do drugiego. Zarówno Mikołaj Rej jak i Andrzej Frycz Modrzewski zaczynali od luteranizmu, a pod koniec życia stali się kalwinistami.

Po reformach soboru trydenckiego (1545-1563) również Kościół katolicki zaczął z powrotem "przyciągać" humanistów. Na naszej liście uwzględniamy tylko tych, którzy do końca życia uważali się za ewangelików.

W XIX i XX wieku zdarzało się, że ludzie zmieniali wyznanie z innych przyczyn, nie związanych z poszukiwaniem drogi do Boga. Ponieważ Kościół Ewangelicko-Reformowany nie uznaje małżeństwa za sakrament, a śluby cywilne nie były wówczas praktykowane, wielu rozwodników "zmieniało wyznanie", by ożenić się ponownie. Nie uwzględniamy ich na tej liście, choć byli wśród nich tak wybitni ludzie jak Stefan Żeromski.

1. Mikołaj Rej z Nagłowic (1505-1569), poeta, prozaik i tłumacz zwany ojcem literatury polskiej, jeden z pierwszych pisarzy tworzących w języku polskim.

Był szlachcicem, pochodził z Żurawna. Nauki pobierał w latach 1514-1518 w Skalbmierzu, Lwowie i na Akademii Krakowskiej. Był dobrym gospodarzem, m.in. założył miasteczka Rejowiec i Oksza (nazwa herbu Rejów), stając się człowiekiem zamożnym. Brał udział w życiu politycznym, wielokrotnie był posłem na sejm, ciesząc się dużym autorytetem. Początkowo wyznawał luteranizm, szybko jednak przeszedł na kalwinizm. Często uczestniczył w synodach kalwińskich, zakładał w swoich dobrach zbory i szkoły.

Wspierał energicznie reformację także w swoich pismach, np. w popularnym zbiorze kazań "Postylla Pańska" (1557) i komentarzu do biblijnej księgi "Apokalipsis" (1565). Dokonywał licznych przeróbek dzieł autorów zagranicznych i starożytnych (Cyceron, Seneka), nadając im dydaktyczną wymowę.

Sięgał także po wzorce średniowieczne, które unowocześniał, np. misteryjny "Żywot Józefa" (1545) i moralitetowy "Kupiec" (1549).
Wiele uwagi poświęcał przemianom społecznym w Polsce, m.in. w "Krótkiej rozprawie pomiędzy panem wójtem i plebanem" (1543), "Zwierciadle" (1568). W "Wizerunku własnym człowieka poczciwego" (1558), przeróbce dzieła włoskiego humanisty M. Palingeniusa, ukazał obraz świata ziemiańskiego, a także chłopskiego z punktu widzenia humanisty. Czasem pisał pod pseudonimem Ambroży Korczbok Rożek.

2. Andrzej Frycz Modrzewski (ok. 1503-1572), najwybitniejszy pisarz polityczny epoki staropolskiej, reformator społeczny, teolog.
Pochodził z niezamożnej rodziny szlacheckiej, był dziedzicznym wójtem gminy Wolbórz.

Wykształcenie zdobył w Akademii Krakowskiej. Potem przyjął niższe święcenia kapłańskie i pracował w kancelarii prymasa Jana Łaskiego, a potem biskupa poznańskiego J. Latalskiego.

Przebywając w Wittenberdze zetknął się z Marcinem Lutrem i przeszedł na luteranizm. Pracując w służbie Jana Łaskiego – protestanckiego humanisty i bratanka arcybiskupa – prymasa (noszącego to samo imię i nazwisko), zbliżył się do środowiska kalwińskiego. Pod koniec życia przeszedł na kalwinizm.

W 1547 roku został sekretarzem króla Zygmunta Augusta. W 1553 osiadł w dziedzicznym Wolborzu. Swe najważniejsze dzieło "O poprawie Rzeczypospolitej" (De republica emendanda) (wydanie częściowe po łacinie w Krakowie 1551, całość w Bazylei 1554, częściowy przekład polski z łaciny 1577) poświęcił programowi przebudowy państwa w kierunku równości wszystkich obywateli wobec prawa, monarchii scentralizowanej, laicyzacji wychowania i oświaty itp.
Jego pozostałe ważne dzieła to traktat "Lascius, czyli o karze za mężobójstwo" oraz "Mowa Perypatetyka Prawdomówcy".

W pośmiertnie wydanej rozprawie "Silvae quator" (1590) domagał się równouprawnienia różnych wyznań, głosząc irenizm (zasada Erazma z Rotterdamu o pokoju i zgodzie między religiami). Zyskał międzynarodowy rozgłos.