Urząd Biskupa w Kościele luterańskim ze szczególnym uwzględnieniem Polski

IV. Urząd Kościoła po Reformacji

Urząd kościelny, jak wskazuje na to historia Kościoła luterańskiego, był wysoko ceniony w luteranizmie, chociaż monarcha teoretycznie pełnił urząd „summ episcopa”. Wszędzie jednak, gdzie dotarła reformacja, zorganizowany został właściwy zarząd lokalnego Kościoła. Niech o tym świadczy kilka przykładów z historii naszego Kościoła.

Dawne Prusy Książęce posiadały dwóch biskupów luterańskich, którzy dokonali konwersji z katolicyzmu na ewangelicyzm. Na czele diecezji sambijskiej stanął energiczny biskup Jerzy von Polentz (1478-1550), wraz z dotychczasowym duchowieństwem rzymskokatolickim, które przeszło na luteranizm. Szeregi te zostały jeszcze zasilone duchownymi katolickimi z Polski, którzy chcieli przejść na luteranizm (np. Stanisław z Krakowa w Działdowie, Maciej Wannovius w Sorkwitach, Jakub Wilamowski w Mikołajkach, Andrzej Samuel w Dąbrównie, Jan Malecki w Ełku i Jan Seklucjan w Królewcu). Synod diecezjalny odbył się dnia 2 lutego 1530 r. w Królewcu. Drugim biskupem był Erhard von Queiss, urodzony w roku 1490 w Storkow na Łużycach, który w roku 1523 objął jako biskup diecezjalny diecezję pomezańską po zmarłym w roku 1521 biskupie Hiobie von Dobenecku. Synod diecezjalny odbył się dnia 7 kwietnia 1530 r. w Kwidzyniu. Dnia 25 sierpnia 1530 r. przyjęto w Prusach Książęcych Konfesję Augsburską jako obowiązującą.

Niestety, wskutek przybycia na te tereny w roku 1549 Andrzeja Osiandra, pod wpływem, którego znalazł się książę Albrecht, zlikwidowano urząd biskupi i wprowadzono konsystorz. Od roku 1566 przywrócono dawny urząd biskupi, ale w roku 1587 margrabia Jerzy Fryderyk wprowadził ponownie „tańszy urząd”, tj. konsystorz. Właściwie chodziło o to, aby władca miał większy wpływ na zarząd Kościoła poprzez konsystorz, którego sam ustanawiał. W roku 1829 biskup Borowski w Królewcu otrzymał tytuł arcybiskupa. W czasie koronacji króla Fryderyka I obydwaj kaznodzieje dworscy otrzymali tytuły biskupów, gdyż król chciał, aby koronowali go autentyczni biskupi.
Kandydaci do ordynacji z Polski, jak też i z Księstwa Cieszyńskiego, jeździli po ordynację najpierw do Wittenbergi. W dniu 25 czerwca 1577 r. Piotr Artomiusz (Krzesichleb), znany autor tzw. Kancjonału Artomiusza, był ordynowany w Wittenberdze. Pierwsza ordynacja we Wrocławiu odbyła się dnia 17 lipca 1619 r. Później ordynowano w Legnicy, od roku 1562 (kościół Marii Panny) i w Brzegu od roku 1564 do 1740 (kościół św. Mikołaja, obecnie katolicki). W Legnicy ordynowanych było od roku 1572 do roku 1635 aż 850 księży.

W roku 1610 powstał konsystorz w Oławie, ale dopiero od roku 1707 dokonywano tu ordynacji duchownych. Konsystorz w Cieszynie był już w roku 1620, a więc tuż przed kontrreformacją. Na jego czele stał dziekan ks. Tymoteusz Łowczany. Podobnie na czele lokalnego Kościoła Księstwa Pszczyńskiego stał dziekan, o czym świadczy Pszczyński Porządek Kościelny z roku 1592. W roku 1744 ponownie powstał konsystorz w Cieszynie, lecz rozpoczął on działalność dopiero w roku 1749. Niestety, w latach 1784-1785 przeniesiono go do Wiednia.