Urząd Biskupa w Kościele luterańskim ze szczególnym uwzględnieniem Polski

Luterański generalny synod w Lesznie, dnia 4 września 1775 r. wybrał generalnego seniora ks. Jakuba Kopp oraz 7 seniorów, którzy stanęli na czele 7 okręgów kościelnych. Siedzibą prowincjonalnego konsystorza było Leszno w Wielkopolsce. W dniach 25 i 26 stycznia 1776 r. odbył się w Lesznie synod dwóch ewangelickich wyznań, który postanowił dokonać unii obydwu wyznań, przy nieobecności delegatów z Warszawy i przy sprzeciwie luteran warszawskich.

Rozbiór Polski w latach 1772, 1793 i 1795 przez Rosję, Prusy i Austrię miał wpływ na powstanie w Kościele różnych tradycji, także, jeśli chodzi o urząd Kościoła i przynależność do różnych zarządów kościelnych, a nieraz i wielki wpływ władz świeckich na ustanawianie zwierzchności Kościoła (np. w zaborze rosyjskim, gdzie prawosławny car ustanawiał luterańskiego superintendenta generalnego i Konsystorz).

Zwierzchnicy Kościoła w Polsce

Pierwszymi zwierzchnikami Kościoła Ewangelicko-Augsburgskiego na terenie zaboru rosyjskiego byli duchowni, mianowani przez rosyjskiego cara na generalnych superintendentów:

1. Ks. Adolf Ludwik Juliusz Ludwig, urodzony 19 lutego 1808 r. Był synem żydowskich prozelitów z Płocka. Od 1838 r. był superintendentem diecezji warszawskiej, a następnie generalnym superintendentem (1849—1874). Zmarł w roku 1876 i został pochowany na warszawskim cmentarzu.

2. Ks. Paweł Waldemar von Everth (1875-1895), urodzony w okolicach Dorpatu, dnia 5 marca 1812 r. i tam ordynowany 6 grudnia 1842 r. Jako głęboko wierzący chrześcijanin i gorący luteranin wypowiedział w Kościele bezwzględną walkę racjonalizmowi. W uznaniu jego zasług car Aleksander III obdarzył go w roku 1883 tytułem biskupa. Jego doczesne szczątki po śmierci złożono na cmentarzu luterańskim w Wilnie. Jego syn Paweł Wiktor Hugo von Everth został w roku 1894 generalnym superintendentem w Moskwie.

3. Ks. Karol Gustaw Manitius (1895-1904), urodzony w roku 1823 w Płocku. Ojciec ks Karola Gustawa, Karol Ferdynand Manitius, przybył do Plocka ok. roku 1817 z dzisiejszego Szczytna na Mazurach, a jego przodkowie pochodzili z rodziny Manitiusów osiadłych około roku 1720 w Królewcu. Po studiach w Dorpacie Karol Gustaw Manitius został ordynowany na księdza luterańskiego w Warszawie dnia 10 maja 1846 r. Najpierw był wikariuszem w Kaliszu, następnie administratorem w Kleszczowe i Przasnyszu, proboszczem w Łodzi, przeniesiony następnie do Łomży, został II proboszczem w Warszawie, potem I proboszczem, radcą Konsystorza i superintendentem Diecezji Warszawskiej. Następnie został superintendentem generalnym (biskupem), który ten wysoki urząd pełnił w latach 1895-1904. Miał wielkie zasługi dla polskości Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego. On pierwszy wprowadził polskie wieczorne nabożeństwa w Łodzi, w całym Kościele polską Agendę w roku 1889, polski śpiewnik ewangelicki, pracował nad rewizją polskiego tłumaczenia Nowego Testamentu. Historia Kościoła mówi, że był świadomym Polakiem. Jego stosunek do księży cechowało braterstwo i koleżeńskość. Zmarł 14 maja 1904 r.

Biskupi Kościoła

4. Biskup dr Juliusz Bursche (1905-1942), urodzony 19 września 1862 r. w Kaliszu jako syn wikariusza, oraz późniejszego proboszcza w Zgierzu i superintendenta diecezji płockiej ks. Ernesta Wilhelma Burschego. Po studiach w Dorpacie został ordynowany dnia 30 listopada 1884 r. przez biskupa Pawła von Evertha w Warszawie. Od roku 1895 do 1904 roku był radcą konsystorza. Pod koniec grudnia 1904 r. został mianowany przez cara rosyjskiego Mikołaja II generalnym superintendentem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce. W dniu 22 stycznia 1905 r. w kościele św. Trójcy w Warszawie odbyła się jego uroczysta instalacja na ten dostojny urząd. Instalacja odbyła się zgodnie z Agendą dla Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Królestwie Polskim (część II, Warszawa 1891 r., wydana przez biskupa Evertha). Agenda ta przewiduje instalację proboszcza i superintendenta z nałożeniem rąk, natomiast instalacja generalnego superintendenta jest tylko uroczystym objęciem urzędu, ingresem, a nie konsekracją. Potwierdza to Zwiastun Ewangeliczny z roku 1905, opisując dokładnie przebieg instalacji. Na akt ten złożyło się odczytanie przez świeckiego członka konsystorza — von Peetza – „ukazu” carskiego, przemówienie prezesa generała Burmana i nałożenie przez niego generalnemu superintendentowi złotego krzyża biskupiego.

W latach 1915-1918 ks. superintendent generalny J. Bursche był na zesłaniu w Rosji. Przez Sztokholm powrócił do niepodległej Ojczyzny w lutym 1918 r., obejmując ponownie obowiązki zwierzchnika Kościoła. Zgodnie z nowym Zasadniczym Prawem Wewnętrznym Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego i ustawą państwową, w dniu 3 lipca 1937 r. ks. dr Juliusz Bursche został jednomyślnie wybrany pierwszym biskupem Kościoła. W ten sposób godnie uhonorowano ks. Juliusza Burschego w uznaniu jego ogromnych zasług dla Kościoła i Polski.