Na obrzeżach prawosławia rosyjskiego

W swoim liście papież Jan Paweł II zapewniał, że Kościół katolicki jest obecny z wielu przyczyn historycznych w krajach Wspólnoty Niepodległych Państw i że on również cierpiał ciężkie doświadczenia w ciągu ostatnich dziesięcioleci, co więcej, że nie dana mu była nigdy możliwość wysłuchania nauczania Drugiego Soboru Watykańskiego; uczestniczy on aktywnie, u boku Kościołów prawosławnych i we współpracy z innymi wspólnotami kościelnymi wyrosłymi z Reformacji, w życiu społeczeństwa tychże właśnie krajów; dzieli troski swych braci i sióstr chrześcijańskich w poszukiwaniu jedności, o którą modlił się Nasz Pan.

Trzej współprzewodniczący konferencji: metropolita Kirył ze Smoleńska, kierownik wydziału Zagranicznego Patriarchatu Moskiewskiego, arcybiskup Taduesz Kondrusiewicz, administrator apostolski katolików z Rosji zachodniej i pastor Piotr Konowalczyk, prezydent Unii Chrześcijan Baptystów w Rosji, na przemian prezentowali swą wizję dialogu międzywyznaniowego we współczesnej Rosji. Metropolita Kirył kładł nacisk na to, co łączy chrześcijan w zakresie problemów politycznych, społecznych i ekonomicznych. Niestabilność społeczna, wzrost przestępczości kryminalnej, kryzys rodziny, konflikty narodowościowe są tymi problemami, dla których wspólnie trzeba poszukiwać rozwiązań. Dwa pozostałe referaty kładły nacisk na sprawę mniejszości i utratę świadomości moralnej w społeczeństwie postkomunistycznym.

Podczas wielu tzw. „okrągłych stołów" dokonano pogłębionej refleksji nad problemami, które stają przed chrześcijanami dawnego Związku Sowieckiego wskutek nieufności i nieznajomości wzajemnej. Wśród kwestii najbardziej angażujących uwagę były sprawy praw mniejszości wyznaniowych i narodowościowych oraz stosunków Kościół -- państwo. Inna grupa dyskutantów rozważała problem solidarności organizacji religijnych wobec pojawiających się aktualnie przemian społeczno-ekonomicznych, szansę współpracy Kościołów w dziele ewangelizacji oraz kwestie związane ze stosunkiem pomiędzy chrystianizmem a islamem w wielu krajach WNP. Wreszcie trzeci „okrągły stół" podjął temat działalności Kościołów na rzecz pojednania, jakim ma zająć się Europejskie Zgromadzenie Ekumeniczne w Grazu (Austria) przewidziane na 1997 r.

Wiele z tych problemów znalazło odzwierciedlenie w dokumencie końcowym. W tym, co się tyczy mniejszości narodowych i religijnych, dokument ten zalecał, aby przy każdej okazji dążyć do wyrażania wzajemnego szacunku między większością a mniejszością, a także obopólnego zrozumienia i współpracy między nimi. Stosunki pomiędzy wspólnotami religijnymi a Państwem powinny być oparte na wzajemnej nieingerencji w sprawy wewnętrzne, na prawie i na bezwzględnym poszanowaniu wyborów duchowych osoby ludzkiej. Na wniosek metropolity Kiryła do dokumentu wprowadzono bliskie jego myśli pewne sformułowania precyzujące niektóre relacje, pisząc: opowiadając się zdecydowanie za zasadą równości wspólnot religijnych przed prawem i potępiając wszelkie jej naruszenia czy też tendencje do
naruszania tej zasady, jednocześnie zdajemy sobie sprawę z tego, że nie nadaje ona jednolitego ciężaru wspólnotom religijnym, z których każda uczestniczy w życiu publicznym stosownie do form, które są jej właściwe.

Dokument stwierdza też występującą między chrześcijanami zróżnicowaną zdolność do pojmowania celów misji, otwartej na przesłanki zbawcze (również zróżnicowane). Często jednak prowadzi to do przypadków niedopuszczalnych, kiedy chrześcijanie z jednego Kościoła są nawracani na inny metodami i środkami, sprzecznymi z duchem miłości chrześcijańskiej i gwałcącymi wolność osoby ludzkiej. Miłość Boga jako silą napędowa misji zostaje w ten sposób zastąpiona przez egoizm osób lub grup ludzi, który w konsekwencji zawsze prowadzi do pogłębienia podziałów. Uczestnicy dyskusji natomiast podkreślali konieczność dawania wspólnego świadectwa Dobrej Nowinie, które stawi czoło rozprzestrzenianiu się stereotypów propagowanych przez współczesną świecką pseudokulturę, niszczącą chrześcijańskie fundamenty etyczne społeczeństwa. Jednocześnie dodawano, że należy rozwijać wewnętrzną misję w Kościołach i prowadzić dialog międzywyznaniowy dla pogłębienia wzajemnej znajomości i odrzucenia historycznych przesądów.