Na obrzeżach prawosławia rosyjskiego

W perspektywie Europejskiego Spotkania Ekumenicznego w Grazu w 1997 r. uczestnicy konferencji wyrazili pogląd, że porozumienie między chrześcijanami nie jest możliwe, dopóki u źródeł świadomości i w sercu każdego człowieka nie dokonają się przemiany, które pozwolą przyjmować innego jako swego brata, mimo istniejących różnic. I dlatego zwrócono się do wszystkich Kościołów i wspólnot religijnych z prośbą, aby pomagały swoim członkom przeżyć taką przemianę (zob. „Irenikon" 1996 nr 3, s. 380-383). Warto wspomnieć, że konferencja w Mińsku była już drugą. Pierwsza o podobnym charakterze i zorganizowana z inicjatywy tych samych przywódców kościelnych, odbyła się w dniach od 21 do 23 VI 1994 r. (o czym pisaliśmy: SiDE 1994, nr 2, s. 131-132).

A w samej Rosji również odbyła się międzynarodowa konferencja zorganizowana przez Instytut Teologii Prawosławnej Św. Tichona w Moskwie. Miejscem jej obrad był Uniwersytet Moskiewski, a toczyła się ona pomiędzy l a 3 lutego 1996 r. Uczestniczyli w niej przedstawiciele 9 państw: Rosji, Ukrainy, Białorusi, Gruzji, Polski, Niemiec, Norwegii, Francji i Stanów Zjednoczonych. Refleksją swą obejmowała sześć wielkich dziedzin: myśl teologiczną, historię Kościoła, dzieje Kościoła rosyjskiego w XX wieku, sztukę sakralną, filologię i pedagogikę. Podczas sesji plenarnych i prac sekcji tematycznych przedstawiono 75 komunikatów. Była to już siódma konferencja tego typu zorganizowana przez Instytut Św. Tichona.

Wśród poruszanych tematów największe zainteresowanie wzbudziła współczesna historia Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Dwadzieścia komunikatów naświetlało te dzieje, korzystając z rosyjskich archiwów centralnych i lokalnych, szczególnie byłego KGB, którego zbiory niedawno udostępnione badaczom odkrywały różne aspekty represyjnej polityki reżimu sowieckiego wobec Kościoła i kleru prawosławnego. Wielu referentów na podstawie owych niepublikowanych materiałów nakreślało drogę niezliczonych wyznawców wiary i męczenników rosyjskich XX wieku. Wyróżniana była również prezentacja myśli teologicznej i religijnej rosyjskiej emigracji, szczególnie historia Instytutu Św. Sergiusza w Paryżu oraz dzieło teologiczne Włodzimierza Łosskiego. Z kolei napór aktualności skłonił kilku z referentów do podjęcia niektórych aspektów historii Kościoła na Ukrainie, szczególnie uniatyzmu i ruchów działających na rzecz autokefalii w łonie Kościoła ukraińskiego.

Sekcja teologiczna w szczególny sposób zajęła się dziejami dialogu między Kościołem prawosławnym a Kościołami przedchalcedońskimi. Poświęcono również uwagę stosunkom pomiędzy teologią a filozofią w świetle doświadczenia patrystycznego oraz relacjom między prawosławiem a współczesną kulturą zachodnią, a także aktualnej działalności duszpasterskiej (zob. „Irenikon" 1996, nr l, s.135-136).

Wśród rzadkich przykładów udanej współpracy między katolikami i prawosławnymi w Rosji należy wymienić Chrześcijański Kanał Kościelny. Od półtora roku audycje tej radiostacji w zakresie aktualności religijnych i katechezy zyskują w regionie moskiewskim wzrastającą popularność, nie będąc zarazem przedmiotem ciskania gromów przez bardziej konserwatywne środowiska prawosławne. Kanał powstał przy Centrum Św. Pawła dla Prasy i Informacji Chrześcijańskiej Wydziału Dziennikarstwa na Uniwersytecie Moskiewskim, gdzie znajdowało się studio, skąd można emitować programy. Dyrektorem Centrum i Kanału jest protojerej Jan Swiridow.

Genetycznie Kanał jest rezultatem współpracy trzech różnych instytucji: radiostacji programów katolickich „Błagowest" (Dobra Nowina), kierowanej przez Irinę Iłowajskają, której emisje niegdyś przygotowywane i nadawane były z Paryża lub Brukseli; radiostacji programów prawosławnych „Sofia" (Mądrość), kierowanej przez prot. Jana Swiridowa i funkcjonującej od 1993 r. w ramach Wydziału Katechezy Patriarchatu Moskiewskiego; radiostacji „Prolog" prowadzonej przez studentów dziennikarstwa kościelnego Uniwersytetu Moskiewskiego. Tymczasowo także programy innych grup są transmitowane przez Kanał - takich, jak: Radio „Dar" arcybiskupa katolickiego w Moskwie, program „Zmartwychwstanie" z BBC, program „Most ku Prawdzie" Instytutu Biblijnego i Teologicznego Św. Andrzeja i program „Wspólnota Prawosławna" Szkoły Teologicznej Sw. Filareta w Moskwie, kierowanej przez prot. Jerzego Koczetkowa.