Na obrzeżach prawosławia rosyjskiego

Nowy egzarchat został utworzony na terytoriach ukraińskich wyłączonych spod jurysdykcji ordynariusza, ze względu na to, że znajdują się one poza obszarem arcybiskupstwa większego Lwowa. Egzarchat ten obejmuje 533 700 km2 (niewiele mniej niż analogiczny we Francji) i przynależą do niego następujące regiony: Wołyń, Chmielnik, Żytomierz, Winnica, Odessa, Kijów, Czerkasy, Kirowograd, Mikołajów, Chersoń, Czernihów, Sumy, Połtawa, Dniepropetrowsk, Zaporoże, Charków, Donieck, Ługańsk i Republika Autonomiczna Krymu. Do egzarchatu przynależy około 300 tys. wiernych greko-katolickich, gromadzących się w 75 wspólnotach, z których 55 jest zarejestrowanych, a pozostałe bądź nie mają jeszcze zgłoszonego miejsca kultu, bądź napotykają inne trudności dla dopełnienia aktu rejestracji. W nowym egzarchacie pracuje 48 księży, w tym dwóch zakonników, jest też 12 sióstr zakonnych. Uroczystość wprowadzenia egzarchy Kijowa i Wyszgorodu odbyła się 3 czerwca 1996 r. Warto zauważyć, że oficjalnym uczestnikiem tej uroczystości, zajmującym honorowe miejsce, był Filaret Denisenko, były metropolita prawosławny Kijowa, odwołany i zredukowany do statusu mnicha. Występuje on jako zwierzchnik „Prawosławnego Kościoła Ukrainy" - Patriarchat Kijowa, który to jednak nie jest uznawany przez żaden kanoniczny Kościół prawosławny. Oficjalna obecność Filareta na intronizacji egzarchy grekokatolickiego biskupa Husara przez obserwatorów tego wydarzenia uznana została jako wyraz zawarcia pewnego sojuszu z motywów narodowych pomiędzy egzarchą i metropolitą Kijowa. Uważa się, że Ukraińcy, którzy są bądź grekokatolikami, bądź prawosławnymi, winni się trzymać razem, gdyż łączy ich wspólna tradycja bizantyńska.
Nie można nie dostrzec tego, że zwierzchnicy dwóch innych denominacji prawosławnych: Autonomicznego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego - jedynego prawosławnego Kościoła kanonicznego na Ukrainie i Kościoła autokefalicznego zignorowali zaproszenie na uroczystość intronizacji egzarchy Husara, tłumacząc to rzekomo tym, że zaproszenia otrzymali w ostatniej chwili. Zwraca się uwagę na to, że Filaret Denisenko, niedawno wizytujący swe parafie w regionie Lwowa, był także gorąco przyjmowany przez tamtejszych grekokatolików. Natomiast obecne pojawienie się hierarchii grekokatolickiej we wschodniej Ukrainie, gdzie dotychczas dominował Autonomiczny Kościół Prawosławny, przez niektórych poczytywane jest jako przejaw dążności do inicjowania dalszych podziałów religijnych w tej części Ukrainy, która dotąd dość wierna była prawosławiu z jurysdykcją moskiewską. Inni z kolei uważają, że gesty przyjacielskie Filareta, zwrócone ku grekokatolikom, dyktowane są tym, że pragnie on wyjąć z izolacji, jaka zagraża mu w świecie prawosławnym (zob. „Irenikon" 1996 nr 1, s. 143-144 i nr 3, s. 428).

Z kolei z Białorusi mamy informację, iż w dniach od l do 3 października 1996 r. w Mińsku odbyła się konferencja ekumeniczna na temat: „Wezwani do tej samej nadziei w więzach pokoju" (Ef 4, 3). Przybyli na nią reprezentanci 21 Kościołów i wspólnot chrześcijańskich ze Wspólnoty Niepodległych Państw i krajów bałtyckich. Konferencja została wspólnie zorganizowana przez Patriarchat Moskiewski, Unię Chrześcijan Baptystów w Rosji i Kościół katolicki. Reprezentowane były prawosławne Kościoły Rosji, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii i Estonii, Prawosławny Kościół Gruziński, Apostolski Kościół Armenii, starowiercy z Łotwy i Litwy, luteranie, baptyści i adwentyści z Rosji i krajów bałtyckich, katolicy rytu łacińskiego i greko-katolicy z Ukrainy i Białorusi. Papieską Radę ds. Jedności Chrześcijan reprezentował jej sekretarz biskup Piotr Duprey i ojciec Józef Maj z sekcji wschodniej. U kresu konferencji zadecydowano o powołaniu międzywyznaniowego komitetu konsultatywnego, który winien wspierać współpracę i porozumienie między wspólnotami chrześcijańskimi dawnego Związku Sowieckiego. Konferenencja została otwarta przemówieniem metropolity Filareta z Mińska, egzarchy Patriarchatu Moskiewskiego dla Białorusi. Później zostały odczytane orędzia przynoszące pozdrowienia i zachęty do pracy, przesłane przez papieża Jana Pawła II, patriarchę Aleksego II z Moskwy, ks. Konrada Raisera, sekretarza generalnego Światowej Rady Kościołów, Jeana Fischera, sekretarza generalnego Konferencji Kościołów Europejskich, Joana Cambella, sekretarza generalnego Rady Krajowej Kościołów Stanów Zjednoczonych oraz listy przesłane przez przedstawicieli władz państwowych Białorusi.