Chrześcijaństwo ormiańskie: siedemnaście wieków istnienia

Za pontyfikatu Jana Pawła II sytuacją obrządku ormiańskiego w Polsce zajęła się energiczniej niż do tej pory watykańska Kongregacja Kościołów Wschodnich. W Papieskim Kolegium Ormiańskim umożliwiono naukę kandydatom do stanu duchownego z Polski. W 1985 ks. Filipiak został mianowany generalnym wikariuszem kard. Glempa dla obrządku ormiańskiego, a w 1992 ks. prymas ustanowił parafię personalną z siedzibą w Gliwicach, obejmującą całą Polskę. Zrazu objął ją ks. Józef Kowalczyk (rektor ormiańskiego kościoła w Gliwicach od 1985), a w 2004 zastąpił go ks. Artur Awdalian. W 2004 kard. Glemp powołał też na duszpasterzy Ormian: dla Polski południowej – ks. Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego i dla Polski północnej – ks. Artura Awdaliana. Ponadto, w 1999 roku erygowano ormiańską parafię personalną w Gdańsku z ks. Cezarym Annusewiczem jako proboszczem. Kolejny ordynariusz, arcybiskup warszawski kard. Kazimierz Nycz dekretem z 20 listopada 2009 roku zniósł dotychczasowe struktury duszpasterskie i utworzył trzy parafie terytorialne – południową w Gliwicach, z proboszczem w osobie ks. Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego, centralną w Warszawie, gdzie osiadł ks. Artur Awdalian (którego w 2013 roku zastąpił ks. Rafał Krawczyk), i północną w Gdańsku, gdzie duszpasterstwo poprowadził ks. Cezary Annusewicz.

Katolicyzm ormiański na świecie w wieku XX

Po drugiej wojnie światowej katolikosi Ignacy Piotr XV (Agadżanian) i Ignacy Piotr XVI (Batanian) rozbudowali struktury kościelne katolicyzmu ormiańskiego, tworząc w 1954 archidiecezję w Bagdadzie (Irak) i diecezję Kamichlie (Syria), a 1974 wikariaty patriarchalne w Damaszku (od 1984 egzarchat) i w Jerozolimie (od 1991 egzarchat). Powstały egzarchaty patriarsze Francji (od 1986 diecezja Sainte-Croix de Paris), Ameryki Łacińskiej i Meksyku (od 1989 diecezja San Gregorio de Narek w Buenos Aires) oraz Stanów Zjednoczonych i Kanady (od 2005 diecezja Our Lady of Narek).

Doszło też do ponownego zbliżenia między Rzymem a Eczmiadzynem. W 1967 katolikos Wielkiego Domu Cylicji Choren I, a w 1970 katolikos eczmiadzyński Wazgen I złożyli wizyty Pawłowi VI. Obaj wysłali obserwatorów na Sobór Watykański II. W 1996 Jan Paweł II i katolikos Garegin I podpisali wspólną deklarację chrystologiczną; podobną deklarację papież podpisał z katolikosem cylicyjskim Aramem I w 1997 (część biskupów ormiańskich jej nie akceptuje). W 2001 Jan Paweł II złożył wizytę Gareginowi II w Armenii, a w 2008 ten drugi odwiedził Benedykta XVI w Rzymie.

Po rozpadzie Związku Sowieckiego odrodziły się środowiska katolickie w Armenii, Gruzji i Rosji (Moskwa, Petersburg, Rostów nad Donem, Krasnodar, Soczi). W 1991 Stolica Apostolska utworzyła dla nich Ordynariat Europy Wschodniej z siedzibą w Giumri (Północna Armenia) mający obecnie 39 parafii, 5 księży diecezjalnych i 6 zakonnych, 17 zakonników i 14 sióstr zakonnych, pracujących wśród 540 tysięcy wiernych. Księża kształceni są w seminarium katolikosa w Bejrucie, w seminariach łacińskich w Tbilisi (Gruzja) i w Kazachstanie oraz na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w Polsce. W 1994 powstało niższe seminarium ormiańskie w Giumri.

W 2009 roku na całym globie istniało 5 archidiecezji, 6 diecezji, 1 egzarchat apostolski, 3 egzarchaty patriarchalne, 3 ordynariaty obrządkowe i 103 parafie ormiańskokatolickie. W strukturach tych pracowało 45 księży diecezjalnych, 38 zakonnych, 60 zakonników, 84 siostry zakonne. Liczbę wiernych oblicza się na ponad 684 tysiące.

Prof. UJ dr hab. Krzysztof Stopka, Uniwersytet Jagielloński